Náttúruvernd er loftslagsaðgerð og loftslagsaðgerðir þjóna náttúrunni Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar 16. september 2025 11:00 Það að vera aðgerðarsinni í loftslagsmálum er langhlaup. Það koma sprettir og það koma brekkur. Við höfum tekið marga spretti en líka komið að brekkum. Það var brekka þegar aftur var farið að tala um mögulega olíuvinnslu á Íslandi. Brekkur geta líka verið hindranir og misvísandi skilti. Afvegaleiðing umræðunnar hefur oft náð ótrúlegum hæðum. Þegar það fór að verða viðurkennt að grípa þurfi til aðgerða í loftslagsmálum fóru alls kyns grænþvottahús að auglýsa sínar töfralausnir. Stjórnvöld hafa svo tekið þátt í grænþvottinum frekar en að uppræta hann. Afurðin er sú að við erum langt frá því að ná markmiðum okkar. Umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra kynnti nýverið uppfært landsframlag til Parísarsáttmálans, 41% samdráttur fyrir 2030 og 50-55% samdráttur fyrir árið 2035. Mér þótti hressandi að sjá að loksins væri talað um væntanlegan kostnað við vanefndir ásamt því að fram kom að ekki líti út fyrir að við náum markmiðum okkar fyrir árið 2030. Ráðherra lagði mikla áherslu á að markmiðin þurfi að vera raunsæ en líka krefjandi. Ég velti því samt sem áður upp hvað teljast megi sem raunsætt því það hlýtur að vera mismunandi eftir því hvernig er forgangsraðað. Tónninn var framkvæmdaglaður, sem getur verið jákvætt ef til dæmis á að endurheimta röskuð vistkerfi, en getur einnig verið varasamt þegar um er að ræða nýtingu á takmörkuðum auðlindum. Við getum nefnilega ekki framkvæmt okkur frá vandanum. Ekki frekar en við getum flokkað okkur frá ofneyslu. Við getum ráðist í aðgerðir og sumar loftslagsaðgerðir krefjast framkvæmda en aðrar snúast einmitt um að ráðast ekki í framkvæmdir. Ég tek heilshugar undir ráð Odds Sigurðssonar sem tók við viðurkenningu Sigríðar í Brattholti í gær; „Að hugsa sig ekki bara tvisvar um í sambandi við framkvæmdir heldur tíu sinnum og gjarnan sleppa framkvæmdum sem þess er mögulega kostur.” Það væri til dæmis grátbroslegt ef ráðist yrði í stórt átak í endurheimt votlendis, ef samhliða eigi að reisa mörg vindorkuver ofan í votlendi á heiðarlandi, en flest vindorkuver á borðinu eru einmitt staðsett á slíkum svæðum. Loftslagsaðgerðir snúast um svo margt! Þær snúast um það hvernig við ferðumst á milli staða, hvað við borðum, hvernig við neytum vara og þjónustu, allt þetta snýst um það hvernig við förum með landið og auðlindirnar okkar. Að vera manneskja snýst um náttúruvernd, náttúruvernd er loftslagsaðgerð og loftslagsaðgerðir þjóna náttúrunni. Á degi íslenskrar náttúru eigum við að horfa lengra fram í tímann en oft áður. Mikilvægt er að sumir hlutir fari í framkvæmd, en að öðrum verði hreinlega hætt. Hættum strax niðurgreiðslu á notkun jarðefnaeldsneytis með gjaldfrjálsum losunarheimildum til flugfélaga (þá getum við líka selt losunarheimildirnar og ágóðinn fer beint í ríkissjóð) Hættum að nálgast auðlind endurnýjanlegrar orku eins og hún geti vaxið upp í endalausa eftirspurn. Hættum að versla við Shein, Temu, og aðra aðila sem kemur trekk í trekk í ljós að senda til okkar lýðheilsuspillandi efni og stuðla að yfirdrifinni neyslu. Stefnum að því að hætta einn daginn hrávinnslu efna og færum okkur yfir í endurvinnslu á þeim sem er bæði umhverfisvænna og notar langtum minni orku. Og á sama tíma, þurfum við að: Efla rannsóknir á umhverfisáhrifum og auðlindaþörf hnattverkfræði-verkefna (eins og Carbfix, Röst ofl.) svo að fýsileg verkefni geti vaxið og öðrum verði hafnað með rökstuddum hætti. Setja orkuskiptaaðgerðir í forgang, til dæmis með hvötum til notkunar á grænum almenningssamgöngum, rafbílakaupa og hærra kolefnisgjaldi á móti. Endurheimta röskuð vistkerfi landsins. Friða land sem varðveitir mikið kolefni, svo því megi ekki raska. Sumu af þessu hefur nú þegar verið lofað, jafnvel fyrir löngu. Efndir hafa tafist og þess vegna verður að hugsa hlutina upp á nýtt. Loftslagsmál snúast svo mikið um hugarfarsbreytingar. Það sem við teljum raunsætt í dag er ekki það sama og vísindamenn IPCC hafa sett fram sem nauðsynlegt til að halda hlýnun jarðar innan við 1,5°C. Skýrsla IPCC segir að til að halda hlýnun undir 1,5°C þurfi að draga úr heildarlosun um 45% fyrir árið 2030 miðað við árið 2010. Þetta er miklu meira en það sem við höfum lofað en sjáum fram á að geta ekki efnt. Hvert gráðubrot sem farið er yfir 1,5°C markið skiptir máli. Pólitísk þróun á alþjóðavísu vekur óhug og manni gætu hæglega fallist hendur en það er ekki í boði að láta deigan síga. Áhersla valdhafa á loftslagsaðgerðir kemur í sveiflum. Það munu koma sprettir og það munu koma brekkur. Loftslagsmál koma okkur öllum við og við verðum að auka metnaðinn og gera það raunsætt að móta framtíð þar sem maðurinn getur lifað í sátt við náttúruna. Landvernd er sterkur málsvari náttúru og umhverfis og það skiptir máli að við sem almenningur stöndum saman í grasrótinni og þrýstum á valdhafa til að gefa í. Höfundur er formaður Landverndar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorgerður María Þorbjarnardóttir Umhverfismál Loftslagsmál Mest lesið Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson Skoðun Skoðun Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson skrifar Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson skrifar Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason skrifar Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson skrifar Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Sjá meira
Það að vera aðgerðarsinni í loftslagsmálum er langhlaup. Það koma sprettir og það koma brekkur. Við höfum tekið marga spretti en líka komið að brekkum. Það var brekka þegar aftur var farið að tala um mögulega olíuvinnslu á Íslandi. Brekkur geta líka verið hindranir og misvísandi skilti. Afvegaleiðing umræðunnar hefur oft náð ótrúlegum hæðum. Þegar það fór að verða viðurkennt að grípa þurfi til aðgerða í loftslagsmálum fóru alls kyns grænþvottahús að auglýsa sínar töfralausnir. Stjórnvöld hafa svo tekið þátt í grænþvottinum frekar en að uppræta hann. Afurðin er sú að við erum langt frá því að ná markmiðum okkar. Umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra kynnti nýverið uppfært landsframlag til Parísarsáttmálans, 41% samdráttur fyrir 2030 og 50-55% samdráttur fyrir árið 2035. Mér þótti hressandi að sjá að loksins væri talað um væntanlegan kostnað við vanefndir ásamt því að fram kom að ekki líti út fyrir að við náum markmiðum okkar fyrir árið 2030. Ráðherra lagði mikla áherslu á að markmiðin þurfi að vera raunsæ en líka krefjandi. Ég velti því samt sem áður upp hvað teljast megi sem raunsætt því það hlýtur að vera mismunandi eftir því hvernig er forgangsraðað. Tónninn var framkvæmdaglaður, sem getur verið jákvætt ef til dæmis á að endurheimta röskuð vistkerfi, en getur einnig verið varasamt þegar um er að ræða nýtingu á takmörkuðum auðlindum. Við getum nefnilega ekki framkvæmt okkur frá vandanum. Ekki frekar en við getum flokkað okkur frá ofneyslu. Við getum ráðist í aðgerðir og sumar loftslagsaðgerðir krefjast framkvæmda en aðrar snúast einmitt um að ráðast ekki í framkvæmdir. Ég tek heilshugar undir ráð Odds Sigurðssonar sem tók við viðurkenningu Sigríðar í Brattholti í gær; „Að hugsa sig ekki bara tvisvar um í sambandi við framkvæmdir heldur tíu sinnum og gjarnan sleppa framkvæmdum sem þess er mögulega kostur.” Það væri til dæmis grátbroslegt ef ráðist yrði í stórt átak í endurheimt votlendis, ef samhliða eigi að reisa mörg vindorkuver ofan í votlendi á heiðarlandi, en flest vindorkuver á borðinu eru einmitt staðsett á slíkum svæðum. Loftslagsaðgerðir snúast um svo margt! Þær snúast um það hvernig við ferðumst á milli staða, hvað við borðum, hvernig við neytum vara og þjónustu, allt þetta snýst um það hvernig við förum með landið og auðlindirnar okkar. Að vera manneskja snýst um náttúruvernd, náttúruvernd er loftslagsaðgerð og loftslagsaðgerðir þjóna náttúrunni. Á degi íslenskrar náttúru eigum við að horfa lengra fram í tímann en oft áður. Mikilvægt er að sumir hlutir fari í framkvæmd, en að öðrum verði hreinlega hætt. Hættum strax niðurgreiðslu á notkun jarðefnaeldsneytis með gjaldfrjálsum losunarheimildum til flugfélaga (þá getum við líka selt losunarheimildirnar og ágóðinn fer beint í ríkissjóð) Hættum að nálgast auðlind endurnýjanlegrar orku eins og hún geti vaxið upp í endalausa eftirspurn. Hættum að versla við Shein, Temu, og aðra aðila sem kemur trekk í trekk í ljós að senda til okkar lýðheilsuspillandi efni og stuðla að yfirdrifinni neyslu. Stefnum að því að hætta einn daginn hrávinnslu efna og færum okkur yfir í endurvinnslu á þeim sem er bæði umhverfisvænna og notar langtum minni orku. Og á sama tíma, þurfum við að: Efla rannsóknir á umhverfisáhrifum og auðlindaþörf hnattverkfræði-verkefna (eins og Carbfix, Röst ofl.) svo að fýsileg verkefni geti vaxið og öðrum verði hafnað með rökstuddum hætti. Setja orkuskiptaaðgerðir í forgang, til dæmis með hvötum til notkunar á grænum almenningssamgöngum, rafbílakaupa og hærra kolefnisgjaldi á móti. Endurheimta röskuð vistkerfi landsins. Friða land sem varðveitir mikið kolefni, svo því megi ekki raska. Sumu af þessu hefur nú þegar verið lofað, jafnvel fyrir löngu. Efndir hafa tafist og þess vegna verður að hugsa hlutina upp á nýtt. Loftslagsmál snúast svo mikið um hugarfarsbreytingar. Það sem við teljum raunsætt í dag er ekki það sama og vísindamenn IPCC hafa sett fram sem nauðsynlegt til að halda hlýnun jarðar innan við 1,5°C. Skýrsla IPCC segir að til að halda hlýnun undir 1,5°C þurfi að draga úr heildarlosun um 45% fyrir árið 2030 miðað við árið 2010. Þetta er miklu meira en það sem við höfum lofað en sjáum fram á að geta ekki efnt. Hvert gráðubrot sem farið er yfir 1,5°C markið skiptir máli. Pólitísk þróun á alþjóðavísu vekur óhug og manni gætu hæglega fallist hendur en það er ekki í boði að láta deigan síga. Áhersla valdhafa á loftslagsaðgerðir kemur í sveiflum. Það munu koma sprettir og það munu koma brekkur. Loftslagsmál koma okkur öllum við og við verðum að auka metnaðinn og gera það raunsætt að móta framtíð þar sem maðurinn getur lifað í sátt við náttúruna. Landvernd er sterkur málsvari náttúru og umhverfis og það skiptir máli að við sem almenningur stöndum saman í grasrótinni og þrýstum á valdhafa til að gefa í. Höfundur er formaður Landverndar.
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun
Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar
Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun