Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar 30. maí 2025 11:02 Aðför er gerð að tjáningarfrelsi víða um heim þessi dægrin og lýðræðissamfélög Vesturlanda eru þar ekki undanskilin, heldur ganga þau því miður stundum á undan með góðu fordæmi. Í Evrópulöndum eins og Bretlandi og Þýskalandi eru almennir borgarar í stórauknum mæli sóttir til saka fyrir tjáningu á netinu. Rifja má upp ritskoðunarstarfsemi af hálfu samfélagsmiðlarisa í nánu samstarfi við bandarísk yfirvöld á síðustu árum. Einnig má líta til bandarískra háskóla nú um mundir, þar sem fjallað hefur verið um að nemendur eða starfsmenn sem gagnrýna stríðsrekstur Ísraelshers eru fyrir vikið afgreiddir sem gyðingahatarar í sumum tilfellum og látnir gjalda gagnrýninnar dýrum dómi, t.d. með brottrekstri. Það er einmitt algeng aðferð í þessum málum, að lýsa því yfir að hatur á einum eða öðrum hópi búi að baki því sem viðkomandi er að segja. Ekki þarf að færa neinar sönnur á meint hatur, heldur nægir bara að halda því fram, klína því á menn og þá er björninn unninn. Þegar yfirvöld hafa síðan upplýst þegnana um að einstaklingur hafi gerst sekur um hinn ófyrirgefanlega glæp, hatur, eru þeim allir vegir færir í skoðanakúguninni, alltént í augum þeirra sem ekki hugsa málið til enda. Í okkar fjölbreytta samfélagi fer ekki fram hjá neinum að fólk hefur mjög skiptar skoðanir á stórum og umtöluðum málum. Það getur tekið á taugarnar en maður hefur borið þá von í brjósti, að flestir séu sammála um að takmörkun tjáningar með hvers konar valdbeitingu eigi að vera allra síðasta úrræði sem gripið er til. Að vísu er sú von mín að dofna. Ég held þó áfram að vara við þeirri þróun að fólki sé í auknum mæli meinað að tjá sínar skoðanir með atbeina dómstóla, útilokun frá opinberu lífi eða aðför að lífsviðurværi þess. Félagasamtökin Andrými á Akureyri Skýrasta aðförin að tjáningarfrelsi eru afskipti lögregluvalds en til eru margvíslegar ísmeygilegri leiðir til að grafa undan frelsinu, án þess að lögregla komi við sögu. Athygli mín hefur verið vakin á forvitnilegu máli, þar sem sannarlega reynir á tjáningarfrelsi almennra borgara í opinberri umræðu. Málið er á sinn hátt ekki ókunnuglegt. Einstaklingur tjáir skoðanir sínar á netinu og öðrum er misboðið og er honum innilega ósammála. Í stað þess þó að skiptast einfaldlega á skoðunum og láta þar við sitja, er gripið til þess ráðs að tilkynna einstaklinginn til opinbers aðila, þar sem hann á eitthvað undir, í von um að sá aðili sjái um að refsa honum fyrir tjáningu sína. Tölvupóstar sem ég hef undir höndum virðast sýna tilraunir framkvæmdastjóra Samtakanna 78 til að fá Akureyrarbæ til þess að takmarka aðgang einstaklings að opinberri þjónustu, sem hefur tjáð sig með ákveðnum hætti um kynjamál á netinu. Kristína Ösp Steinke hefur tekið þátt í og haft forystu um starfsemi félagasamtakanna Andrýmisins frá stofnun þeirra á Akureyri árið 2024. Þau hafa haldið regluleg námskeið í margs konar hæfni og kunnáttu sem hjálpar fólki að reka heimili, í betri nýtni, sjálfbærni og að hlúa að almennri heilsu. Markmiðið er að sögn einnig að standa vörð um aldagamlar aðferðir í handverki sem eru að týnast meðal nýrra kynslóða. Um leið eru innflytjendur virkir þátttakendur í starfinu og öðlast þar með tengingu við samfélag heimamanna. Frá stofnun hefur þessi félagsskapur staðið fyrir fræðsluviðburðum í Kjarnaskógi, Síðuskóla og frá síðasta hausti hefur starfsemin einkum farið fram á Amtsbókasafninu á Akureyri. Grípum niður í nokkur dæmi af viðburðum: „Viltu baka súrdeigsbrauð?“ – „Viltu læra um ilmkjarnaolíur?“ – „Byggjum samfélag með garðyrkju“ – „Viltu sauma svuntu?“ – Viltu læra kínverskt fótanudd?“ – „Sokkastopp“. Af Facebook-viðburðunum að dæma hafa þeir notið töluverðra vinsælda. Líkt og sjá má af ofangreindri upptalningu tengjast þessir viðburðir ekki málefnasviði Samtakanna 78 með nokkru móti, né hafa málefni hinsegin fólks verið rædd þar sérstaklega. Bókasafnið taki stöðuna föstum tökum Þrátt fyrir þetta berst Akureyrarbæ bréf þann 13. maí 2025 frá Kára Garðarssyni, framkvæmdastjóra Samtakanna 78, sem er svohljóðandi: „Okkur hjá Samtökunum '78 hefur borist ábending frá félaga í Samtökunum um að forsvarsfólk Andrými sem er í samstarfi við Amtsbókasafnið á Akureyri sýni af sér afar óviðeigandi ummæli um trans fólk og þá aðallega trans konur á opnum samfélagsmiðlum sínum. Nú er Akureyrarbær að setja á laggirnar í fyrsta sinn hinsegin hátíð núna í sumar og er því ólíkleg að slík orðræða samræmist stefnu opinberrar stofnunar í eigu Akureyrarbæjar. Meðfylgjandi eru skjáskot af ýmsum ummælum forsvarsfólks Andrými. Er það krafa Samtakanna '78 að forsvarsfólk Amtsbókasafnsins taki föstum tökum á þeirri stöðu sem upp er komin.“ Framkvæmdastjórinn skýrir ekki frekar hvað fælist í að bókasafnið tæki þessa stöðu „föstum tökum“ en daginn eftir fær Kristína Ösp Steinke, forsvarsmaður Andrýmisins, svohljóðandi póst frá bæjaryfirvöldum: „Okkur hafa borist ábendingar um að stofnendur og skipuleggjendur viðburða hjá Andrýminu sýni af sér hatursorðræðu og afar óviðeigandi ummæli um trans fólk á samfélagsmiðlum. Þetta stangast á við stefnu Amtsbókasafnsins og Akureyrarbæjar. Okkur langar að heyra hvernig þið bregðist við þessum ábendingum?“ Málið er nú til skoðunar en ekki hefur verið tekin ákvörðun um að meina Kristínu aðgang að húsnæði bókasafnsins. Í pósti Samtakanna 78 er vísað til skjáskota sem samtökin hafa safnað saman, þar sem samfélagsmiðlaathugasemdir Kristínu eru sýndar annaðhvort að hluta eða í heild. Þar lýsir Kristína sannarlega viðhorfum sem eru í hrópandi mótsögn við grundvallarsýn Samtakanna 78 í transmálum, gagnrýnir nálgun samtakanna og á í hvössum ritdeilum við félagsmenn þeirra, þar sem deilt er um grundvallarskilning á tilverunni. Sitt sýnist vitaskuld hverjum um slíka umræðu. Fyrir liggur þó að Kristína hefur ekki hlotið dóm fyrir refsiverða hatursorðræðu, né er henni kunnugt um að hún eigi yfir höfði sér kæru þess efnis. Að Samtökin 78 lýsi yfir óánægju með málflutninginn er vel skiljanlegt en spurningin er hvenær opinberum aðilum skal blandað í ritdeilur á netinu? Réttlætir umræða á samfélagsmiðlum kröfu samtakanna um að bæjaryfirvöld grípi til aðgerða gegn Kristínu, þegar ummæli hennar tengjast ekki að neinu leyti þeirri starfsemi sem hún hefur fengið að stunda í húsnæði bæjarins? Álitaefni í lýðræðissamfélagi Það er álitaefni í lýðræðissamfélagi hvenær ríkisvaldið er komið of nálægt tilraunum til að kæfa niður tjáningu almennings. Hvaða nálgun má teljast eðlileg af hálfu ríkisstyrktra samtaka og svo sveitarfélaga þegar svona tilvik eru annars vegar? Ég lýsi efasemdum um að tjáning í eldfimum samfélagsmálum, þó harkaleg sé, sé lögmætur grundvöllur þess að almennir borgarar séu útilokaðir frá aðgangi að opinberri þjónustu, eins og þátttöku í starfi félagasamtaka sem hafa afnot af opinberu húsnæði. Hlutverk mitt sem stjórnmálamanns er blessunarlega ekki að halda uppi vörnum fyrir málflutning óbreyttra borgara á Facebook. Á þessum síðustu og verstu tímum lít ég þó á það sem mikilvæga skyldu mína að verja rétt þeirra til að tjá sig, án þess að eiga von á því að samtök, sem eru nátengd ríkisvaldinu, þrýsti á um útilokun þeirra frá opinberri þjónustu. Höfundur er þingmaður Miðflokksins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Snorri Másson Hinsegin Miðflokkurinn Tjáningarfrelsi Mest lesið Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Uppbygging hjúkrunarheimila Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Með skynsemina að vopni Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar Skoðun 80.000 manna klóakrennsli í Dýrafjörð í boði Arctic Fish Jón Kaldal skrifar Skoðun Malað dag eftir dag eftir dag Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Að velja friðinn fram yfir réttlætið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta græna? Karlinn er að spræna Jóhanna Jakobsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta á krossgötum? Einar Magnússon,Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan hindrar kjarabætur Rúnar Sigurjónsson skrifar Sjá meira
Aðför er gerð að tjáningarfrelsi víða um heim þessi dægrin og lýðræðissamfélög Vesturlanda eru þar ekki undanskilin, heldur ganga þau því miður stundum á undan með góðu fordæmi. Í Evrópulöndum eins og Bretlandi og Þýskalandi eru almennir borgarar í stórauknum mæli sóttir til saka fyrir tjáningu á netinu. Rifja má upp ritskoðunarstarfsemi af hálfu samfélagsmiðlarisa í nánu samstarfi við bandarísk yfirvöld á síðustu árum. Einnig má líta til bandarískra háskóla nú um mundir, þar sem fjallað hefur verið um að nemendur eða starfsmenn sem gagnrýna stríðsrekstur Ísraelshers eru fyrir vikið afgreiddir sem gyðingahatarar í sumum tilfellum og látnir gjalda gagnrýninnar dýrum dómi, t.d. með brottrekstri. Það er einmitt algeng aðferð í þessum málum, að lýsa því yfir að hatur á einum eða öðrum hópi búi að baki því sem viðkomandi er að segja. Ekki þarf að færa neinar sönnur á meint hatur, heldur nægir bara að halda því fram, klína því á menn og þá er björninn unninn. Þegar yfirvöld hafa síðan upplýst þegnana um að einstaklingur hafi gerst sekur um hinn ófyrirgefanlega glæp, hatur, eru þeim allir vegir færir í skoðanakúguninni, alltént í augum þeirra sem ekki hugsa málið til enda. Í okkar fjölbreytta samfélagi fer ekki fram hjá neinum að fólk hefur mjög skiptar skoðanir á stórum og umtöluðum málum. Það getur tekið á taugarnar en maður hefur borið þá von í brjósti, að flestir séu sammála um að takmörkun tjáningar með hvers konar valdbeitingu eigi að vera allra síðasta úrræði sem gripið er til. Að vísu er sú von mín að dofna. Ég held þó áfram að vara við þeirri þróun að fólki sé í auknum mæli meinað að tjá sínar skoðanir með atbeina dómstóla, útilokun frá opinberu lífi eða aðför að lífsviðurværi þess. Félagasamtökin Andrými á Akureyri Skýrasta aðförin að tjáningarfrelsi eru afskipti lögregluvalds en til eru margvíslegar ísmeygilegri leiðir til að grafa undan frelsinu, án þess að lögregla komi við sögu. Athygli mín hefur verið vakin á forvitnilegu máli, þar sem sannarlega reynir á tjáningarfrelsi almennra borgara í opinberri umræðu. Málið er á sinn hátt ekki ókunnuglegt. Einstaklingur tjáir skoðanir sínar á netinu og öðrum er misboðið og er honum innilega ósammála. Í stað þess þó að skiptast einfaldlega á skoðunum og láta þar við sitja, er gripið til þess ráðs að tilkynna einstaklinginn til opinbers aðila, þar sem hann á eitthvað undir, í von um að sá aðili sjái um að refsa honum fyrir tjáningu sína. Tölvupóstar sem ég hef undir höndum virðast sýna tilraunir framkvæmdastjóra Samtakanna 78 til að fá Akureyrarbæ til þess að takmarka aðgang einstaklings að opinberri þjónustu, sem hefur tjáð sig með ákveðnum hætti um kynjamál á netinu. Kristína Ösp Steinke hefur tekið þátt í og haft forystu um starfsemi félagasamtakanna Andrýmisins frá stofnun þeirra á Akureyri árið 2024. Þau hafa haldið regluleg námskeið í margs konar hæfni og kunnáttu sem hjálpar fólki að reka heimili, í betri nýtni, sjálfbærni og að hlúa að almennri heilsu. Markmiðið er að sögn einnig að standa vörð um aldagamlar aðferðir í handverki sem eru að týnast meðal nýrra kynslóða. Um leið eru innflytjendur virkir þátttakendur í starfinu og öðlast þar með tengingu við samfélag heimamanna. Frá stofnun hefur þessi félagsskapur staðið fyrir fræðsluviðburðum í Kjarnaskógi, Síðuskóla og frá síðasta hausti hefur starfsemin einkum farið fram á Amtsbókasafninu á Akureyri. Grípum niður í nokkur dæmi af viðburðum: „Viltu baka súrdeigsbrauð?“ – „Viltu læra um ilmkjarnaolíur?“ – „Byggjum samfélag með garðyrkju“ – „Viltu sauma svuntu?“ – Viltu læra kínverskt fótanudd?“ – „Sokkastopp“. Af Facebook-viðburðunum að dæma hafa þeir notið töluverðra vinsælda. Líkt og sjá má af ofangreindri upptalningu tengjast þessir viðburðir ekki málefnasviði Samtakanna 78 með nokkru móti, né hafa málefni hinsegin fólks verið rædd þar sérstaklega. Bókasafnið taki stöðuna föstum tökum Þrátt fyrir þetta berst Akureyrarbæ bréf þann 13. maí 2025 frá Kára Garðarssyni, framkvæmdastjóra Samtakanna 78, sem er svohljóðandi: „Okkur hjá Samtökunum '78 hefur borist ábending frá félaga í Samtökunum um að forsvarsfólk Andrými sem er í samstarfi við Amtsbókasafnið á Akureyri sýni af sér afar óviðeigandi ummæli um trans fólk og þá aðallega trans konur á opnum samfélagsmiðlum sínum. Nú er Akureyrarbær að setja á laggirnar í fyrsta sinn hinsegin hátíð núna í sumar og er því ólíkleg að slík orðræða samræmist stefnu opinberrar stofnunar í eigu Akureyrarbæjar. Meðfylgjandi eru skjáskot af ýmsum ummælum forsvarsfólks Andrými. Er það krafa Samtakanna '78 að forsvarsfólk Amtsbókasafnsins taki föstum tökum á þeirri stöðu sem upp er komin.“ Framkvæmdastjórinn skýrir ekki frekar hvað fælist í að bókasafnið tæki þessa stöðu „föstum tökum“ en daginn eftir fær Kristína Ösp Steinke, forsvarsmaður Andrýmisins, svohljóðandi póst frá bæjaryfirvöldum: „Okkur hafa borist ábendingar um að stofnendur og skipuleggjendur viðburða hjá Andrýminu sýni af sér hatursorðræðu og afar óviðeigandi ummæli um trans fólk á samfélagsmiðlum. Þetta stangast á við stefnu Amtsbókasafnsins og Akureyrarbæjar. Okkur langar að heyra hvernig þið bregðist við þessum ábendingum?“ Málið er nú til skoðunar en ekki hefur verið tekin ákvörðun um að meina Kristínu aðgang að húsnæði bókasafnsins. Í pósti Samtakanna 78 er vísað til skjáskota sem samtökin hafa safnað saman, þar sem samfélagsmiðlaathugasemdir Kristínu eru sýndar annaðhvort að hluta eða í heild. Þar lýsir Kristína sannarlega viðhorfum sem eru í hrópandi mótsögn við grundvallarsýn Samtakanna 78 í transmálum, gagnrýnir nálgun samtakanna og á í hvössum ritdeilum við félagsmenn þeirra, þar sem deilt er um grundvallarskilning á tilverunni. Sitt sýnist vitaskuld hverjum um slíka umræðu. Fyrir liggur þó að Kristína hefur ekki hlotið dóm fyrir refsiverða hatursorðræðu, né er henni kunnugt um að hún eigi yfir höfði sér kæru þess efnis. Að Samtökin 78 lýsi yfir óánægju með málflutninginn er vel skiljanlegt en spurningin er hvenær opinberum aðilum skal blandað í ritdeilur á netinu? Réttlætir umræða á samfélagsmiðlum kröfu samtakanna um að bæjaryfirvöld grípi til aðgerða gegn Kristínu, þegar ummæli hennar tengjast ekki að neinu leyti þeirri starfsemi sem hún hefur fengið að stunda í húsnæði bæjarins? Álitaefni í lýðræðissamfélagi Það er álitaefni í lýðræðissamfélagi hvenær ríkisvaldið er komið of nálægt tilraunum til að kæfa niður tjáningu almennings. Hvaða nálgun má teljast eðlileg af hálfu ríkisstyrktra samtaka og svo sveitarfélaga þegar svona tilvik eru annars vegar? Ég lýsi efasemdum um að tjáning í eldfimum samfélagsmálum, þó harkaleg sé, sé lögmætur grundvöllur þess að almennir borgarar séu útilokaðir frá aðgangi að opinberri þjónustu, eins og þátttöku í starfi félagasamtaka sem hafa afnot af opinberu húsnæði. Hlutverk mitt sem stjórnmálamanns er blessunarlega ekki að halda uppi vörnum fyrir málflutning óbreyttra borgara á Facebook. Á þessum síðustu og verstu tímum lít ég þó á það sem mikilvæga skyldu mína að verja rétt þeirra til að tjá sig, án þess að eiga von á því að samtök, sem eru nátengd ríkisvaldinu, þrýsti á um útilokun þeirra frá opinberri þjónustu. Höfundur er þingmaður Miðflokksins.
Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar
Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar
Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar
Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar
Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir Skoðun