Þegar ríkið fer á sjóinn Svanur Guðmundsson skrifar 12. maí 2025 18:00 Grænland rekur sjálft stærsta sjávarútvegsfyrirtæki sitt. Ísland skattleggur sína. Hvor leiðin gengur betur upp – og fyrir hvern? Þegar rætt er um afskipti ríkisins af sjávarútvegi hér á landi, snýst umræðan oftast um kvóta, úthlutun, verðmætasköpun og veiðigjöld. Gleymist þá oft að í löndum sem við berum okkur saman við – ekki síst Grænlandi – eru afskipti ríkisins ekki aðeins í formi laga og álaga. Á Grænlandi rekur ríkið sjálft stærsta sjávarútvegsfyrirtæki landsins. Það heitir Royal Greenland og er að fullu í ríkiseigu og hefur um leið bein áhrif á störf, byggðir, flota og vöruþróun – en líka á ríkissjóð, því fyrirtækið er rekið með tapi. Hér á Íslandi háttar öðruvísi til en hér höfum við valið að einkavæða alla útgerð, en í staðinn auka veiðigjöld og kvótakostnað útgerða. Þarna er því um tvær ólíkar leiðir að ræða. Í báðum tilvikum leikur ríkið lykilhlutverk en með mjög ólíkar afleiðingar. Grænland: Ríkið sem útgerðarmaður Royal Greenland er ekki aðeins stærsta sjávarútvegsfyrirtæki Grænlands, það er stærsta ríkisfyrirtæki í sjávarútvegi við Norður-Atlantshaf. Félagið rekur 12 verksmiðjutogara, heldur úti 37 vinnslustöðvum á Grænlandi og rekur markaðsskrifstofur í Evrópu, Asíu og Bandaríkjunum. Þrátt fyrir víðtæka starfsemi nánast byggða á einokun tapaði félagið um 3,9 milljörðum íslenskra kr.. Tekjur voru 112 milljarðar íslenskra kr. og skuldahlutföll jukust. En þrátt fyrir þessi áföll er Royal Greenland síður en svo að draga saman seglin. Stjórnendur félagsins halda áfram að fjárfesta í skipum og vinna á stöðum sem enginn annar atvinnurekandi myndi gera. Þetta er ekki af tilviljun – þetta er stefna. Royal Greenland er höfuðtæki grænlenskra yfirvalda til að tryggja atvinnu í smábyggðum þessa víðfema lands. Fyrirtækið starfar í 63% af öllum byggðum Grænlands, víða í byggðum þar sem búa færri en 500 manns. Royal Greenland nýtur einnig ríkisábyrgðar á lánum, sem skilar sér í 0,75–1% lægri vöxtum en samkeppnisaðilarnir njóta. Þetta er beinn styrkur til rekstrar félagsins af hendi ríkisins. En þrátt fyrir alla þessa aðstoð greiðir Royal Greenland tiltölulega lág veiðigjöld. Þau eru áætluð vera um 1,7 milljarðar íslenskra króna, sem er innan við 1,5% af heildartekjum. Ísland: Skattheimtumenn sjávar Íslenskar útgerðir eru allar í einkaeigu. Fiskvinnslur og frystitogarar eru reknir af hluta- og einkahlutafélögum og aðgengi að fiskimiðunum fer eftir kvótum í eigu þeirra. Þetta kerfi hefur skilað mikilli hagræðingu og skapað arðsemi sem ríkið hefur nýtt sér til þess að auka sífellt veiðigjöld og álögur. Áætlaðar tekjur ríkissjóðs af veiðigjöldum voru 12,4 milljarðar íslenskra kr. árið 2024. Þetta jafngildir um 5–7% af heildarveltu greinarinnar og allt að 15% í botnfiski, skv. reiknilíkönum fjárlaga. Rifjum upp til samanburðar að Royal Greenland greiðir 1,7 milljarða íslenskra kr. – en nýtur mun meiri ríkisstuðnings. Íslenska ríkið veitir hins vegar engan rekstrarstuðning, heldur krefst hærri tekjuöflunar í gegnum skattlagningu og aukinna gjalda. Þetta þýðir að útgerðin ber alla áhættu en ríkið hefur hlutfallslega háa hlutdeild í hagnaði greinarinnar. Polar Seafood: Einkaútgáfan Polar Seafood er stærsta einkaútgerð Grænlands. Félagið rekur 10 til 12 frystitogara, rekur tvær stærstu rækjuvinnslur heims og greiddi um 3,5 milljarða íslenskra kr. í veiðigjöld árið 2024. Polar Seafood fékk engin lán með ríkisábyrgðum og þeir bera einir áhættuna af sínum rekstri. EBITDA hlutfall þeirra var um 7% á sama tíma og Royal Greenland var með -3,5%. Polar Seafoodr ber engan byggðakostnað og loka óarðbærum rekstri þegar svo ber undir. Eigi að síður greiða þeir hærri skatta en Royal Greenland. Hvort vegur meira: Áhætta eða hagsmunir? Með því að hækka veiðigjöld umfram öll önnur lönd, án þess að veita ríkisábyrgð, byggðastuðning eða fjárfestingarstuðning, er Ísland að fara sérstaka leið. Það er verið að auka ávinning ríkisins en áhættan er áfram á hendi einkaaðila. Grænland hefur valið að ríkisleiðina og uppskorið tap. En þeir eru einnig með einkarekstur (Polar Seafood) sem nær hárri arðsemi og greiðir hærri veiðigjöld á sama tíma. Þeir borga mest, en fá lítið til baka. Lokaorð Ríkissrekinn sjávarútvegur og einkarekinn eru valkostir. En ef ríkið vill hagnast meira þarf það að axla meiri ábyrgð. Hvort sem um er að ræða byggðir, lán, markaðsaðgengi eða fyrirsjáanleika, er morgunljóst að veiðigjald er ekki nóg án stýringar. Samanburðurinn við Grænland dregur fram grundvallarmun á ólíkri nálgun við stjórn fisk.veiða: Á Grænlandi er ríkið sjálfur rekstraraðili í sjávarútvegi og tekur þar með beina ábyrgð á bæði áhættu og samfélagslegum afleiðingum. Hér á Íslandi leggur ríkið hins vegar áherslu á að hagnast á auðlindinni í gegnum gjaldtöku, án þess að axla beina rekstrarábyrgð eða áhættu. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Svanur Guðmundsson Sjávarútvegur Grænland Fiskeldi Breytingar á veiðigjöldum Mest lesið Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Halldór 4.10.2025 Halldór Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Skoðun Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Sjá meira
Grænland rekur sjálft stærsta sjávarútvegsfyrirtæki sitt. Ísland skattleggur sína. Hvor leiðin gengur betur upp – og fyrir hvern? Þegar rætt er um afskipti ríkisins af sjávarútvegi hér á landi, snýst umræðan oftast um kvóta, úthlutun, verðmætasköpun og veiðigjöld. Gleymist þá oft að í löndum sem við berum okkur saman við – ekki síst Grænlandi – eru afskipti ríkisins ekki aðeins í formi laga og álaga. Á Grænlandi rekur ríkið sjálft stærsta sjávarútvegsfyrirtæki landsins. Það heitir Royal Greenland og er að fullu í ríkiseigu og hefur um leið bein áhrif á störf, byggðir, flota og vöruþróun – en líka á ríkissjóð, því fyrirtækið er rekið með tapi. Hér á Íslandi háttar öðruvísi til en hér höfum við valið að einkavæða alla útgerð, en í staðinn auka veiðigjöld og kvótakostnað útgerða. Þarna er því um tvær ólíkar leiðir að ræða. Í báðum tilvikum leikur ríkið lykilhlutverk en með mjög ólíkar afleiðingar. Grænland: Ríkið sem útgerðarmaður Royal Greenland er ekki aðeins stærsta sjávarútvegsfyrirtæki Grænlands, það er stærsta ríkisfyrirtæki í sjávarútvegi við Norður-Atlantshaf. Félagið rekur 12 verksmiðjutogara, heldur úti 37 vinnslustöðvum á Grænlandi og rekur markaðsskrifstofur í Evrópu, Asíu og Bandaríkjunum. Þrátt fyrir víðtæka starfsemi nánast byggða á einokun tapaði félagið um 3,9 milljörðum íslenskra kr.. Tekjur voru 112 milljarðar íslenskra kr. og skuldahlutföll jukust. En þrátt fyrir þessi áföll er Royal Greenland síður en svo að draga saman seglin. Stjórnendur félagsins halda áfram að fjárfesta í skipum og vinna á stöðum sem enginn annar atvinnurekandi myndi gera. Þetta er ekki af tilviljun – þetta er stefna. Royal Greenland er höfuðtæki grænlenskra yfirvalda til að tryggja atvinnu í smábyggðum þessa víðfema lands. Fyrirtækið starfar í 63% af öllum byggðum Grænlands, víða í byggðum þar sem búa færri en 500 manns. Royal Greenland nýtur einnig ríkisábyrgðar á lánum, sem skilar sér í 0,75–1% lægri vöxtum en samkeppnisaðilarnir njóta. Þetta er beinn styrkur til rekstrar félagsins af hendi ríkisins. En þrátt fyrir alla þessa aðstoð greiðir Royal Greenland tiltölulega lág veiðigjöld. Þau eru áætluð vera um 1,7 milljarðar íslenskra króna, sem er innan við 1,5% af heildartekjum. Ísland: Skattheimtumenn sjávar Íslenskar útgerðir eru allar í einkaeigu. Fiskvinnslur og frystitogarar eru reknir af hluta- og einkahlutafélögum og aðgengi að fiskimiðunum fer eftir kvótum í eigu þeirra. Þetta kerfi hefur skilað mikilli hagræðingu og skapað arðsemi sem ríkið hefur nýtt sér til þess að auka sífellt veiðigjöld og álögur. Áætlaðar tekjur ríkissjóðs af veiðigjöldum voru 12,4 milljarðar íslenskra kr. árið 2024. Þetta jafngildir um 5–7% af heildarveltu greinarinnar og allt að 15% í botnfiski, skv. reiknilíkönum fjárlaga. Rifjum upp til samanburðar að Royal Greenland greiðir 1,7 milljarða íslenskra kr. – en nýtur mun meiri ríkisstuðnings. Íslenska ríkið veitir hins vegar engan rekstrarstuðning, heldur krefst hærri tekjuöflunar í gegnum skattlagningu og aukinna gjalda. Þetta þýðir að útgerðin ber alla áhættu en ríkið hefur hlutfallslega háa hlutdeild í hagnaði greinarinnar. Polar Seafood: Einkaútgáfan Polar Seafood er stærsta einkaútgerð Grænlands. Félagið rekur 10 til 12 frystitogara, rekur tvær stærstu rækjuvinnslur heims og greiddi um 3,5 milljarða íslenskra kr. í veiðigjöld árið 2024. Polar Seafood fékk engin lán með ríkisábyrgðum og þeir bera einir áhættuna af sínum rekstri. EBITDA hlutfall þeirra var um 7% á sama tíma og Royal Greenland var með -3,5%. Polar Seafoodr ber engan byggðakostnað og loka óarðbærum rekstri þegar svo ber undir. Eigi að síður greiða þeir hærri skatta en Royal Greenland. Hvort vegur meira: Áhætta eða hagsmunir? Með því að hækka veiðigjöld umfram öll önnur lönd, án þess að veita ríkisábyrgð, byggðastuðning eða fjárfestingarstuðning, er Ísland að fara sérstaka leið. Það er verið að auka ávinning ríkisins en áhættan er áfram á hendi einkaaðila. Grænland hefur valið að ríkisleiðina og uppskorið tap. En þeir eru einnig með einkarekstur (Polar Seafood) sem nær hárri arðsemi og greiðir hærri veiðigjöld á sama tíma. Þeir borga mest, en fá lítið til baka. Lokaorð Ríkissrekinn sjávarútvegur og einkarekinn eru valkostir. En ef ríkið vill hagnast meira þarf það að axla meiri ábyrgð. Hvort sem um er að ræða byggðir, lán, markaðsaðgengi eða fyrirsjáanleika, er morgunljóst að veiðigjald er ekki nóg án stýringar. Samanburðurinn við Grænland dregur fram grundvallarmun á ólíkri nálgun við stjórn fisk.veiða: Á Grænlandi er ríkið sjálfur rekstraraðili í sjávarútvegi og tekur þar með beina ábyrgð á bæði áhættu og samfélagslegum afleiðingum. Hér á Íslandi leggur ríkið hins vegar áherslu á að hagnast á auðlindinni í gegnum gjaldtöku, án þess að axla beina rekstrarábyrgð eða áhættu. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins.
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun