Framtíðin er rafmögnuð Jóhanna Hlín Auðunsdóttir skrifar 8. apríl 2025 10:00 Miklum samfélagsbreytingum fylgir þörf fyrir meiri endurnýjanlega orku. Við Íslendingar búum svo vel að hafa beislað náttúruöflin með nýtingu vatnsafls og jarðvarma á 20. öld. Það var mikið heillaskref. Með uppbyggingu innlendrar orkuvinnslu úr endurnýjanlegum auðlindum þróaðist sterkt og öflugt samfélag, í fyrstu framleiðsludrifið en nú líka hugvitsdrifið. Endurnýjanleg, ódýr og örugg orka styður við fjölbreytt atvinnulíf sem byggir á mörgum stoðum, ekki síst hugviti og tækni. Tækifærin í tækninni Breytingarnar á íslensku samfélagi eru áþreifanlegar. Við búum nú færri í hverri íbúð en áður tíðkaðist, rafbílavæðingin heldur áfram með hraði, og sífellt fleiri heimilistæki og tæknibúnaður krefst stöðugrar og öruggrar orku. Fjölmörg algeng tæki á heimilum og vinnustöðum eru sítengd og krefjast orku jafnvel þegar við erum ekki að nota þau. Ísland er eitt rafrænasta samfélag í heimi og flestum finnst okkur sjálfsagt að sækja þjónustu rafrænt, stunda vinnu að heiman, vera í sambandi við fjölskyldu og vini á netinu og taka þátt í samfélaginu eftir stafrænum leiðum. Raftæki fylgja okkur alla daga. Við notum Outlook, Teams og ChatGPT á daginn og Netflix á kvöldin. Öll þessi stafræna tenging krefst orku, en ekki síður reiknigetu gagnavera sem sjá til þess að við getum keyrt allan þennan hugbúnað sem við treystum á. Hafi olían knúið áfram 20. öldina mun reiknigeta og gagnamagn gegna sama hlutverki í samfélagi 21. aldar. Því er stundum fleygt fram að gagnaver hérlendis þjónusti fyrst og fremst rafmyntagröft og framleiði ekki samfélagsleg verðmæti. Því fer fjarri. Gervigreindin byggir á gagnaverum og tækninni fleygir sannarlega fram á þeim vettvangi þessi misserin. Ísland á að taka þátt í þeirri þróun. Hér ríkja kjöraðstæður fyrir gagnaver, en hið kalda loftslag kælir gagnaverin og lækkar orkukostnað ásamt því að nútímalegir innviðir, öruggt umhverfi og vel menntað starfsfólk styðja við slíka starfsemi. Mikill vöxtur er fram undan í þessum iðnaði enda notum við sífellt meira af gögnum. Við sjáum öll að gervigreindin verður sífellt mikilvægari. Áframhaldandi vöxtur samfélagsins, uppbygging nýrra atvinnutækifæra og tækniþróun kallar því óhjákvæmilega á meiri raforku. En hversu mikla orku? Orkuþörf okkar vex ekki bara vegna tækni eða iðnaðar – hún endurspeglar hver við erum sem samfélag og hvert við viljum fara. Við viljum skapa framtíð sem byggir á sjálfbærni. Nú heyrast hins vegar gamalkunnug stef í orkumálum, sérstaklega vestanhafs þar sem „drill baby drill“ virðist ætla að verða slagorð forsetans þar í málaflokknum. Ísland má ekki láta deigan síga nú þegar áherslan virðist færast frá umhverfismálum og umræða um áframhaldandi notkun hefðbundins jarðefnaeldsneytis virðist á uppleið. Við eigum að stefna ótrauð að orkuskiptum. Það skiptir öllu máli fyrir loftslagið og lífríkið – en líka fyrir heilbrigði fólks, lífsgæði og jöfnuð í samfélaginu. Við þurfum að vinna meiri raforku hér á landi til að geta hætt að nota jarðefnaeldsneyti. Ýmsar spár hafa verið settar fram um hve mikla raforku þarf til orkuskipta. Ekki er langt síðan við töldum líklegast að grænt eldsneyti, unnið úr rafmagni (vetni) og t.d. kolefni (metanól o.fl.) myndi að mestu leysa jarðefnaeldsneyti af hólmi. Þetta græna eldsneyti mun vissulega skipta máli í ákveðnum geirum þegar fram líða stundir en núna eru þessir orkuberar ekki samkeppnishæfir. Hröð tækniþróun í beinni notkun raforku á ýmsar vélar og tæki minnkar svo enn þann hluta sem rafeldsneytið þyrfti ella að dekka. Því meiri raforku sem við getum notað beint á þann búnað sem við notum núna jarðefnaeldsneyti á, því viðráðanlegra verður það verkefni að afla orku fyrir orkuskiptin. Orkuskipti hafa nefnilega bætta orkunýtni í för með sér – við náum að nota mun hærra hlutfall raforkunnar til að vinna fyrir okkur en við náum að gera með jarðefnaeldsneyti. Spár um að tvöfalda þurfi orkukerfið hér á landi fyrir orkuskiptin ganga því ekki upp. Þörfin verður líkast til minni og mun vaxa hægar en spáð var. Raunhæfari vöxtur er á þá leið sem núverandi ríkistjórnarflokkar hafa talað fyrir, um 5 TWst aukning (25% núverandi orkukerfis) til 2035 og hóflegur vöxtur í framhaldi af því. Hugsum til langs tíma Vilji til orkuöflunar snýr alls ekki að því hvað við í orkugeiranum viljum virkja mikið heldur hvernig við öll viljum að samfélag okkar þróist. Hversu mikla orku þurfum við sem samfélag til að sú þróun gangi eftir? Í orkustefnu stjórnvalda segir að orkuþörf samfélagsins skuli ávallt uppfyllt en ekki er ljóst hvað það þýðir í raun. Stjórnvöld þurfa að setja fram stefnu um hver orkuþörfin verði til langs tíma og taka ákvarðanir um orkuöflun - sem Landsvirkjun og önnur orkufyrirtæki geta svo unnið eftir. Stefnuna þarf að uppfæra og endurmeta reglulega. Skortur á rafmagni mun hafa alvarlegar afleiðingar í för með sér, fyrst fyrir atvinnulíf og nýsköpun og síðar fyrir lífskjör almennings. Við verðum að sjá til þess að börnin okkar taki við góðu búi. Að sama skapi eiga Íslendingar ávallt að vera í fararbroddi í umhverfismálum og stefna að fullum orkuskiptum sem fyrst. Jóhanna Hlín er forstöðumaður Loftslags og áhrifastýringar hjá Landsvirkjun og situr í stjórn UN Global Compact á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Landsvirkjun Orkumál Mest lesið Varað við embætti sérstaks saksóknara Gestur Jónsson Skoðun Út af sporinu en ekki týnd að eilífu María Helena Mazul Skoðun Meira að segja formaður Viðreisnar Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Steypuklumpablætið í borginni Ragnhildur Alda María Vilhjálmsdóttir Skoðun Hroki og hleypidómar - syngur Jónas Sen? Bjarnheiður Hallsdóttir Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson Skoðun Samtökin 78 verðlauna sögufölsun Böðvar Björnsson Skoðun Þegar Dagur lét mig hrasa á gangstéttarhellu Björn Teitsson Skoðun Drengir á jaðrinum Margrét Kristín Sigurðardóttir Skoðun Er vínandinn orðinn hinn sanni andi íþrótta? Þráinn Farestveit Skoðun Skoðun Skoðun Samtökin 78 verðlauna sögufölsun Böðvar Björnsson skrifar Skoðun Afstaða – á vaktinni í 20 ár Arndís Vilhjálmsdóttir,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Varað við embætti sérstaks saksóknara Gestur Jónsson skrifar Skoðun Út af sporinu en ekki týnd að eilífu María Helena Mazul skrifar Skoðun Meira að segja formaður Viðreisnar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Gaza sveltur til dauða - Tími bréfaskrifta er löngu liðinn Magnús Magnússon,Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Steypuklumpablætið í borginni Ragnhildur Alda María Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Kærum og beitum Ísrael viðskiptabanni! Pétur Heimisson skrifar Skoðun Blæðandi vegir Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun Fái einstaklingar sem eru hættulegir sjálfum sér ekki viðeigandi búsetuúrræði blasir við mikill harmleikur Elínborg Björnsdóttir skrifar Skoðun Hroki og hleypidómar - syngur Jónas Sen? Bjarnheiður Hallsdóttir skrifar Skoðun Sveitarfélög gegna lykilhlutverki í vistvænni mannvirkjagerð Guðrún Lilja Kristinsdóttir,Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun „Nýtt veiðigjald: sátt byggð á hagkvæmni“ Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Opinber áskorun til prófessorsins Brynjar Karl Sigurðsson skrifar Skoðun Nærvera Héðinn Unnsteinsson skrifar Skoðun Þegar Dagur lét mig hrasa á gangstéttarhellu Björn Teitsson skrifar Skoðun Þessi jafnlaunavottun... Sunna Arnardottir skrifar Skoðun Heilsuspillandi minnisleysi í boði Sjálfstæðisflokksins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun #BLESSMETA – fyrsta grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Dáleiðsla er ímyndun ein Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þing í þágu kvenna Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Drengir á jaðrinum Margrét Kristín Sigurðardóttir skrifar Skoðun Er vínandinn orðinn hinn sanni andi íþrótta? Þráinn Farestveit skrifar Skoðun Mikilvægi tjáningar erfiðrar reynslu Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Ný sýn á almenningssjónvarp í almannaþágu, eða hvað? Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Hjúkrunarheimili eða heimaþjónusta? –horfa verður á heildarmyndina Halldór S. Guðmundsson,Sigurveig H. Sigurðardóttir,Sirrý Sif Sigurlaugardóttir skrifar Skoðun Nú þurfa foreldrar að vera hugrakkir Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Að vera manneskja Svava Arnardóttir skrifar Skoðun Útúrsnúningur um „gigg-hagkerfið“ Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Sjá meira
Miklum samfélagsbreytingum fylgir þörf fyrir meiri endurnýjanlega orku. Við Íslendingar búum svo vel að hafa beislað náttúruöflin með nýtingu vatnsafls og jarðvarma á 20. öld. Það var mikið heillaskref. Með uppbyggingu innlendrar orkuvinnslu úr endurnýjanlegum auðlindum þróaðist sterkt og öflugt samfélag, í fyrstu framleiðsludrifið en nú líka hugvitsdrifið. Endurnýjanleg, ódýr og örugg orka styður við fjölbreytt atvinnulíf sem byggir á mörgum stoðum, ekki síst hugviti og tækni. Tækifærin í tækninni Breytingarnar á íslensku samfélagi eru áþreifanlegar. Við búum nú færri í hverri íbúð en áður tíðkaðist, rafbílavæðingin heldur áfram með hraði, og sífellt fleiri heimilistæki og tæknibúnaður krefst stöðugrar og öruggrar orku. Fjölmörg algeng tæki á heimilum og vinnustöðum eru sítengd og krefjast orku jafnvel þegar við erum ekki að nota þau. Ísland er eitt rafrænasta samfélag í heimi og flestum finnst okkur sjálfsagt að sækja þjónustu rafrænt, stunda vinnu að heiman, vera í sambandi við fjölskyldu og vini á netinu og taka þátt í samfélaginu eftir stafrænum leiðum. Raftæki fylgja okkur alla daga. Við notum Outlook, Teams og ChatGPT á daginn og Netflix á kvöldin. Öll þessi stafræna tenging krefst orku, en ekki síður reiknigetu gagnavera sem sjá til þess að við getum keyrt allan þennan hugbúnað sem við treystum á. Hafi olían knúið áfram 20. öldina mun reiknigeta og gagnamagn gegna sama hlutverki í samfélagi 21. aldar. Því er stundum fleygt fram að gagnaver hérlendis þjónusti fyrst og fremst rafmyntagröft og framleiði ekki samfélagsleg verðmæti. Því fer fjarri. Gervigreindin byggir á gagnaverum og tækninni fleygir sannarlega fram á þeim vettvangi þessi misserin. Ísland á að taka þátt í þeirri þróun. Hér ríkja kjöraðstæður fyrir gagnaver, en hið kalda loftslag kælir gagnaverin og lækkar orkukostnað ásamt því að nútímalegir innviðir, öruggt umhverfi og vel menntað starfsfólk styðja við slíka starfsemi. Mikill vöxtur er fram undan í þessum iðnaði enda notum við sífellt meira af gögnum. Við sjáum öll að gervigreindin verður sífellt mikilvægari. Áframhaldandi vöxtur samfélagsins, uppbygging nýrra atvinnutækifæra og tækniþróun kallar því óhjákvæmilega á meiri raforku. En hversu mikla orku? Orkuþörf okkar vex ekki bara vegna tækni eða iðnaðar – hún endurspeglar hver við erum sem samfélag og hvert við viljum fara. Við viljum skapa framtíð sem byggir á sjálfbærni. Nú heyrast hins vegar gamalkunnug stef í orkumálum, sérstaklega vestanhafs þar sem „drill baby drill“ virðist ætla að verða slagorð forsetans þar í málaflokknum. Ísland má ekki láta deigan síga nú þegar áherslan virðist færast frá umhverfismálum og umræða um áframhaldandi notkun hefðbundins jarðefnaeldsneytis virðist á uppleið. Við eigum að stefna ótrauð að orkuskiptum. Það skiptir öllu máli fyrir loftslagið og lífríkið – en líka fyrir heilbrigði fólks, lífsgæði og jöfnuð í samfélaginu. Við þurfum að vinna meiri raforku hér á landi til að geta hætt að nota jarðefnaeldsneyti. Ýmsar spár hafa verið settar fram um hve mikla raforku þarf til orkuskipta. Ekki er langt síðan við töldum líklegast að grænt eldsneyti, unnið úr rafmagni (vetni) og t.d. kolefni (metanól o.fl.) myndi að mestu leysa jarðefnaeldsneyti af hólmi. Þetta græna eldsneyti mun vissulega skipta máli í ákveðnum geirum þegar fram líða stundir en núna eru þessir orkuberar ekki samkeppnishæfir. Hröð tækniþróun í beinni notkun raforku á ýmsar vélar og tæki minnkar svo enn þann hluta sem rafeldsneytið þyrfti ella að dekka. Því meiri raforku sem við getum notað beint á þann búnað sem við notum núna jarðefnaeldsneyti á, því viðráðanlegra verður það verkefni að afla orku fyrir orkuskiptin. Orkuskipti hafa nefnilega bætta orkunýtni í för með sér – við náum að nota mun hærra hlutfall raforkunnar til að vinna fyrir okkur en við náum að gera með jarðefnaeldsneyti. Spár um að tvöfalda þurfi orkukerfið hér á landi fyrir orkuskiptin ganga því ekki upp. Þörfin verður líkast til minni og mun vaxa hægar en spáð var. Raunhæfari vöxtur er á þá leið sem núverandi ríkistjórnarflokkar hafa talað fyrir, um 5 TWst aukning (25% núverandi orkukerfis) til 2035 og hóflegur vöxtur í framhaldi af því. Hugsum til langs tíma Vilji til orkuöflunar snýr alls ekki að því hvað við í orkugeiranum viljum virkja mikið heldur hvernig við öll viljum að samfélag okkar þróist. Hversu mikla orku þurfum við sem samfélag til að sú þróun gangi eftir? Í orkustefnu stjórnvalda segir að orkuþörf samfélagsins skuli ávallt uppfyllt en ekki er ljóst hvað það þýðir í raun. Stjórnvöld þurfa að setja fram stefnu um hver orkuþörfin verði til langs tíma og taka ákvarðanir um orkuöflun - sem Landsvirkjun og önnur orkufyrirtæki geta svo unnið eftir. Stefnuna þarf að uppfæra og endurmeta reglulega. Skortur á rafmagni mun hafa alvarlegar afleiðingar í för með sér, fyrst fyrir atvinnulíf og nýsköpun og síðar fyrir lífskjör almennings. Við verðum að sjá til þess að börnin okkar taki við góðu búi. Að sama skapi eiga Íslendingar ávallt að vera í fararbroddi í umhverfismálum og stefna að fullum orkuskiptum sem fyrst. Jóhanna Hlín er forstöðumaður Loftslags og áhrifastýringar hjá Landsvirkjun og situr í stjórn UN Global Compact á Íslandi.
Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Skoðun Gaza sveltur til dauða - Tími bréfaskrifta er löngu liðinn Magnús Magnússon,Hjálmtýr Heiðdal skrifar
Skoðun Fái einstaklingar sem eru hættulegir sjálfum sér ekki viðeigandi búsetuúrræði blasir við mikill harmleikur Elínborg Björnsdóttir skrifar
Skoðun Sveitarfélög gegna lykilhlutverki í vistvænni mannvirkjagerð Guðrún Lilja Kristinsdóttir,Bergþóra Góa Kvaran skrifar
Skoðun Hjúkrunarheimili eða heimaþjónusta? –horfa verður á heildarmyndina Halldór S. Guðmundsson,Sigurveig H. Sigurðardóttir,Sirrý Sif Sigurlaugardóttir skrifar