COVID-19: 5 ár frá fyrsta smiti Svandís Svavarsdóttir skrifar 28. febrúar 2025 17:02 Í dag var fróðlegt málþing á vegum Háskóla Íslands og Landspítala um margar hliðar baráttunnar við COVID-19 á Íslandi. Nú þegar fimm ár eru frá fyrsta smiti er tilefni til að staldra við. COVID-19 var ekki aðeins veirufaraldur – það var samfélagsleg, efnahagsleg og pólitísk áskorun sem snerti líf allra Íslendinga. Nú þegar við lítum til um öxl á tímamótum er mikilvægt að við metum hvernig við brugðumst við, hvaða lærdóm við drögum af þessum fordæmalausu aðstæðum og hvernig við beitum þeim lærdómi í framtíðinni. Sem fyrrverandi heilbrigðisráðherra upplifði ég þessi tímamót í stjórnsýslunni frá fyrstu hendi. Brýnt er að varpa ljósi á það hvernig ákvarðanir voru teknar, hvernig óvissan mótaði stjórnsýsluna, hvaða áskorunum við stóðum frammi fyrir – og síðast en ekki síst, af hverju við stóðum okkur vel í alþjóðlegum samanburði. Upphaf faraldursins – augnablikið þegar allt breyttist Í byrjun árs 2020 var íslenska heilbrigðiskerfið að takast á við fjölmörg verkefni, meðal annars mikið álag á bráðamóttökunni, skort á hjúkrunarrýmum og vaxandi áskoranir í geðheilbrigðismálum. Einnig var mikil eftirvænting í kringum uppbyggingu nýs meðferðarkjarna Landspítala við Hringbraut. Það var því nóg að gera í ráðuneytinu. Í janúar 2020 var ég á venjulegum fundi með tveimur öðrum ráðherrum þegar sóttvarnalæknir bað um að fá að tala við mig í stutta stund í lok fundar. Hann vildi gera mér grein fyrir veiru í Kína sem væri að smitast hratt milli manna og gæti orðið skæð. Ég spurði hann: „Mun hún ná hingað?“ Hann svaraði: „Það er ekki spurning hvort, heldur hvenær.“ Þetta var augnablikið þegar ég áttaði mig á því að við vorum á barmi einhverrar stærstu áskorunar sem samfélagið hafði staðið frammi fyrir í áratugi. Í kjölfarið fóru fyrstu minnisblöðin að berast til mín. Við áttum þegar áætlun um almannavarnarviðbrögð vegna inflúensu og byrjuðum strax að skoða hvaða úrræði væru tiltæk. Þann 28. febrúar 2020, fyrir fimm árum í dag, fékk ég svo skilaboðin um fyrsta staðfesta COVID-19 smitið á Íslandi. Þarna breyttist allt. Við fórum beint í blaðamannafundi, sóttvarnaráðstafanir og samráð innan ríkisstjórnarinnar og heilbrigðiskerfisins. Við stóðum frammi fyrir því að þurfa að taka ákvarðanir sem hefðu áhrif á allt samfélagið – á hverjum degi, undir stöðugri pressu. Að taka ákvarðanir í óvissu Þegar faraldur skellur á snýst hann ekki eingöngu um heilbrigðismál – hann snertir alla þætti samfélagsins: efnahagslíf, skólastarf, geðheilsu, atvinnulíf og daglegt líf fólks. Við þurftum að byggja ákvarðanir á bestu mögulegu gögnum á hverjum tíma. En við vissum líka að gögnin gætu breyst – jafnvel á nokkrum dögum. Þetta var stöðugur dans á milli þess að herða og létta aðgerðir. Ein af stærstu áskorununum var að tryggja að sóttvarnaraðgerðir væru í réttu hlutfalli við samfélagsleg áhrif þeirra. Við lögðum sérstaka áherslu á að vernda viðkvæma hópa, fletja kúrfuna og verja heilbrigðiskerfið frá of miklu álagi. En við vildum líka halda samfélaginu eins virku og mögulegt var – sérstaklega þegar kom að skólastarfi og börnum. Við stóðum frammi fyrir erfiðum spurningum: • Hversu langt átti að ganga í sóttvarnaraðgerðum? • Hvernig tryggðum við að samfélagið væri í gangi án þess að smitin breiddust út of hratt? • Hvenær átti að draga úr aðgerðum, og hvernig átti að framkvæma það þannig að samfélagið gæti jafnað sig hratt og vel? Þessar ákvarðanir voru ekki teknar í tómarúmi. Það var gríðarlega mikilvægt að tryggja gott samstarf við sóttvarnaryfirvöld, vísindasamfélagið, Alþingi og almenning. Hvað skilaði árangri á Íslandi? Ísland kom vel út úr faraldrinum í alþjóðlegum samanburði. En hvað skilaði okkur góðum árangri? ✔ Fámenni og sterkt heilbrigðiskerfi – Við gátum brugðist hratt við. Heilbrigðisstarfsfólkið okkar sýndi ótrúlegan dugnað og sveigjanleika. ✔ Upplýst samfélag og traust – Upplýsingagjöf var skýr og regluleg. Traust milli almennings, stjórnvalda og vísindasamfélagsins var lykilatriði. ✔ Íslenska leiðin í sóttvörnum – Við lögðum áherslu á: • Fjölbreytta sýnatöku og raðgreiningu • Skipulega smitrakningu • Skilvirkar sóttvarnaraðgerðir • Að fletja kúrfuna og forgangsraða vernd viðkvæmra hópa ✔ Samstarf við Íslenska erfðagreiningu – Þeirra aðkoma að sýnatökum og greiningu veirunnar var gríðarlega mikilvæg í gegnum allan faraldurinn. ✔ Framúrskarandi skipulag bólusetninga – Heilsugæslan og heilbrigðisyfirvöld sáu um umfangsmikla bólusetningaáætlun sem skilaði skjótum árangri. Hvað lærðum við og hvaða spurningum eru enn ósvarað? Þrátt fyrir góðan árangur eru enn spurningar sem við þurfum að svara: • Hver eru langtímaáhrif COVID-19 á heilsu fólks, sérstaklega long-COVID? • Hvernig tryggjum við að samfélagið sé betur undirbúið fyrir framtíðarfarsóttir? • Hvernig tökum við upplýstar ákvarðanir í óvissu? Við höfum nú betri yfirsýn en við höfðum á þeim tíma. Það sem gerði viðbrögð Íslands einstök var samvinna – milli vísinda, stjórnmála og samfélagsins alls. Og það er sú samvinna sem mun halda áfram að vera okkar styrkur í framtíðinni. Með því að horfa bæði til gagna, vísinda og reynslu þeirra sem tóku þátt í viðbrögðunum getum við átt samtal sem hjálpar okkur að vera betur undirbúin fyrir næstu áskoranir. Því samtali er ekki lokið. Höfundur er fyrrverandi heilbrigðisráðherra. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Svandís Svavarsdóttir Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Heilbrigðismál Mest lesið Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson Skoðun Ég á þetta ég má þetta Arnar Atlason Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson Skoðun Skoðun Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir skrifar Skoðun Brýr, sýkingar og börn Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er lýðskóli eiginlega? Margrét Gauja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Búum til pláss fyrir framtíðina Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Hættuleg ofnotkun svefnlyfja á Íslandi Drífa Sigfúsdóttir skrifar Skoðun Kveikjum neistann um allt land Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar Ísland að fara sömu leið og Evrópa í útlendingamálum? Kári Allansson skrifar Skoðun Samtökin 78 verðlauna sögufölsun Böðvar Björnsson skrifar Skoðun Afstaða – á vaktinni í 20 ár Arndís Vilhjálmsdóttir,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Varað við embætti sérstaks saksóknara Gestur Jónsson skrifar Skoðun Út af sporinu en ekki týnd að eilífu María Helena Mazul skrifar Sjá meira
Í dag var fróðlegt málþing á vegum Háskóla Íslands og Landspítala um margar hliðar baráttunnar við COVID-19 á Íslandi. Nú þegar fimm ár eru frá fyrsta smiti er tilefni til að staldra við. COVID-19 var ekki aðeins veirufaraldur – það var samfélagsleg, efnahagsleg og pólitísk áskorun sem snerti líf allra Íslendinga. Nú þegar við lítum til um öxl á tímamótum er mikilvægt að við metum hvernig við brugðumst við, hvaða lærdóm við drögum af þessum fordæmalausu aðstæðum og hvernig við beitum þeim lærdómi í framtíðinni. Sem fyrrverandi heilbrigðisráðherra upplifði ég þessi tímamót í stjórnsýslunni frá fyrstu hendi. Brýnt er að varpa ljósi á það hvernig ákvarðanir voru teknar, hvernig óvissan mótaði stjórnsýsluna, hvaða áskorunum við stóðum frammi fyrir – og síðast en ekki síst, af hverju við stóðum okkur vel í alþjóðlegum samanburði. Upphaf faraldursins – augnablikið þegar allt breyttist Í byrjun árs 2020 var íslenska heilbrigðiskerfið að takast á við fjölmörg verkefni, meðal annars mikið álag á bráðamóttökunni, skort á hjúkrunarrýmum og vaxandi áskoranir í geðheilbrigðismálum. Einnig var mikil eftirvænting í kringum uppbyggingu nýs meðferðarkjarna Landspítala við Hringbraut. Það var því nóg að gera í ráðuneytinu. Í janúar 2020 var ég á venjulegum fundi með tveimur öðrum ráðherrum þegar sóttvarnalæknir bað um að fá að tala við mig í stutta stund í lok fundar. Hann vildi gera mér grein fyrir veiru í Kína sem væri að smitast hratt milli manna og gæti orðið skæð. Ég spurði hann: „Mun hún ná hingað?“ Hann svaraði: „Það er ekki spurning hvort, heldur hvenær.“ Þetta var augnablikið þegar ég áttaði mig á því að við vorum á barmi einhverrar stærstu áskorunar sem samfélagið hafði staðið frammi fyrir í áratugi. Í kjölfarið fóru fyrstu minnisblöðin að berast til mín. Við áttum þegar áætlun um almannavarnarviðbrögð vegna inflúensu og byrjuðum strax að skoða hvaða úrræði væru tiltæk. Þann 28. febrúar 2020, fyrir fimm árum í dag, fékk ég svo skilaboðin um fyrsta staðfesta COVID-19 smitið á Íslandi. Þarna breyttist allt. Við fórum beint í blaðamannafundi, sóttvarnaráðstafanir og samráð innan ríkisstjórnarinnar og heilbrigðiskerfisins. Við stóðum frammi fyrir því að þurfa að taka ákvarðanir sem hefðu áhrif á allt samfélagið – á hverjum degi, undir stöðugri pressu. Að taka ákvarðanir í óvissu Þegar faraldur skellur á snýst hann ekki eingöngu um heilbrigðismál – hann snertir alla þætti samfélagsins: efnahagslíf, skólastarf, geðheilsu, atvinnulíf og daglegt líf fólks. Við þurftum að byggja ákvarðanir á bestu mögulegu gögnum á hverjum tíma. En við vissum líka að gögnin gætu breyst – jafnvel á nokkrum dögum. Þetta var stöðugur dans á milli þess að herða og létta aðgerðir. Ein af stærstu áskorununum var að tryggja að sóttvarnaraðgerðir væru í réttu hlutfalli við samfélagsleg áhrif þeirra. Við lögðum sérstaka áherslu á að vernda viðkvæma hópa, fletja kúrfuna og verja heilbrigðiskerfið frá of miklu álagi. En við vildum líka halda samfélaginu eins virku og mögulegt var – sérstaklega þegar kom að skólastarfi og börnum. Við stóðum frammi fyrir erfiðum spurningum: • Hversu langt átti að ganga í sóttvarnaraðgerðum? • Hvernig tryggðum við að samfélagið væri í gangi án þess að smitin breiddust út of hratt? • Hvenær átti að draga úr aðgerðum, og hvernig átti að framkvæma það þannig að samfélagið gæti jafnað sig hratt og vel? Þessar ákvarðanir voru ekki teknar í tómarúmi. Það var gríðarlega mikilvægt að tryggja gott samstarf við sóttvarnaryfirvöld, vísindasamfélagið, Alþingi og almenning. Hvað skilaði árangri á Íslandi? Ísland kom vel út úr faraldrinum í alþjóðlegum samanburði. En hvað skilaði okkur góðum árangri? ✔ Fámenni og sterkt heilbrigðiskerfi – Við gátum brugðist hratt við. Heilbrigðisstarfsfólkið okkar sýndi ótrúlegan dugnað og sveigjanleika. ✔ Upplýst samfélag og traust – Upplýsingagjöf var skýr og regluleg. Traust milli almennings, stjórnvalda og vísindasamfélagsins var lykilatriði. ✔ Íslenska leiðin í sóttvörnum – Við lögðum áherslu á: • Fjölbreytta sýnatöku og raðgreiningu • Skipulega smitrakningu • Skilvirkar sóttvarnaraðgerðir • Að fletja kúrfuna og forgangsraða vernd viðkvæmra hópa ✔ Samstarf við Íslenska erfðagreiningu – Þeirra aðkoma að sýnatökum og greiningu veirunnar var gríðarlega mikilvæg í gegnum allan faraldurinn. ✔ Framúrskarandi skipulag bólusetninga – Heilsugæslan og heilbrigðisyfirvöld sáu um umfangsmikla bólusetningaáætlun sem skilaði skjótum árangri. Hvað lærðum við og hvaða spurningum eru enn ósvarað? Þrátt fyrir góðan árangur eru enn spurningar sem við þurfum að svara: • Hver eru langtímaáhrif COVID-19 á heilsu fólks, sérstaklega long-COVID? • Hvernig tryggjum við að samfélagið sé betur undirbúið fyrir framtíðarfarsóttir? • Hvernig tökum við upplýstar ákvarðanir í óvissu? Við höfum nú betri yfirsýn en við höfðum á þeim tíma. Það sem gerði viðbrögð Íslands einstök var samvinna – milli vísinda, stjórnmála og samfélagsins alls. Og það er sú samvinna sem mun halda áfram að vera okkar styrkur í framtíðinni. Með því að horfa bæði til gagna, vísinda og reynslu þeirra sem tóku þátt í viðbrögðunum getum við átt samtal sem hjálpar okkur að vera betur undirbúin fyrir næstu áskoranir. Því samtali er ekki lokið. Höfundur er fyrrverandi heilbrigðisráðherra.
Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun