Hvammsvirkjun – frumhlaup og gullhúðun Mörður Árnason skrifar 15. febrúar 2025 15:01 Það besta við Hvammsvirkjunarfrumvarpið er að þar er ekki minnst á Hvammsvirkjun. Þetta eru ekki sérlög um tiltekna virkjunarframkvæmd eins og tíðkaðist á síðustu öld, áður en við eignuðumst umhverfislöggjöf og rammaáætlun. Þegar litast er um í frumvarpinu og þvi regluverki sem því kemur við, þá er það svo sannarlega flutt sem sérstakt lagafrumvarp um þessa virkjun – enda liggur flutningsmaður ekkert á því – en þessutan breytir það þeim reglum sem um hefur verið þokkalegt samkomulag síðustu ár, sýnist geta haft hættulegar afleiðingar fyrir náttúru landsins, og kynni að leiða til nýrra málaferla og átaka – jafnvel á evrópskum vettvangi. Frumhlaup? Meira um það seinna kannski, en manni bregður óneitanlega nokkuð við óvenjulega harðorða yfirlýsingu sex samtaka á sviði náttúruverndar og umhverfismála. Þar segir að þessu megi líkja við það að „breyta leikreglunum í miðjum leik“ og að frumvarpið sé „lagt fram til að tryggja hagsmuni þeirra sem ekki geta unað niðurstöðu dómstóla“ – en „blaut tuska“ framan í alla þá „sem láta sig náttúru landsins, samfélag og lýðræðislega þátttöku almennings varða“. Ha? Frumvarp frá umhverfisráðherra úr Samfylkingunni? Til hvers er Hæstiréttur? Einsog allir vita er hin beina ástæða frumvarpsins héraðsdómsúrskurður sem stoppaði áform um Hvammsvirkjun. Sá sem fyrir varð, Landsvirkjun, áfrýjaði strax til Hæstaréttar (og fékk að hlaupa yfir Landsrétt). Er þá ekki eðlilegast að ríkisstjórn og alþingi hinkri eftir Hæstarétti? Talað er um réttaróvissu eftir úrskurð héraðsdóms, sem er alveg rétt – en málið er alls ekki búið, og er ennþá hjá dómsvaldinu. Þrískipting ríkisvaldsins og Montesqieu, muniði? Og svo er auðvitað ýmisleg spurning um afturvirkni hinna væntanlegu lagaákvæða. Sjálfsagt mál Ég held að í sjálfu sé ágætur sá tilgangur frumvarpsins að taka af þann vafa að vatnamálalögin komi í veg fyrir hverskonar framkvæmdir sem varða vötn og ár – eða hin frægu vatnshlot. Það kom okkur aldrei til hugar í umhverfisnefnd alþingis á sínum tíma. Hinsvegar segir í þeim lögum að það þurfi að sýna fram á að almannaheill sé undir ef framkvæmdir geta spillt vatnshlotunum. Þessi vafi er af tekinn með þeirri viðbót um „framkvæmdir“ sem gert er ráð fyrir í frumvarpinu í tilteknum lið vatnamálalaganna. Punktur, basta. Takk. Gullhúðun! En svo eru önnur ákvæði í frumvarpinu, og þau koma þessu virkjunarklúðri Landsvirkjunar og Héraðsdóms Reykjavíkur ekkert við: Sérstök hraðleið fyrir framkvæmdir í basli, og svo splunkuný skilgreining á niðurstöðum í rammaáætlun, sem virðist í talsverðu ósamræmi við prinsippin sem þar liggja að baki. Fyrst ráðherrann og ríkisstjórnin hafa áhuga á svona breytingunm er bara eðlilegt að setja þær í umræðu, í samfélaginu og á þingi – en það er ekki rétta leiðin að skjóta mikivægum ákvörðunum af þessu tagi inn í þingmál þar sem á að „leiðrétta“ túlkun tiltekins ákvæðis í tilteknum lögum, og beðið um sem hraðasta meðferð á alþingi. Núna er í tísku að andæfa svokallaðri gullhúðun sem oft fylgi íslenskun á evrópsku regluverki – þar sem ráðuneytin og þingið bæti ýmsum „íþyngjandi“ ákvæðum við pakkana frá Brüssel og svindli þeim þannig inn í lögbókina. En nú er komin séríslensk gullhúðun! Í staðinn fyrir almenna umræðu og virka þinglega meðferð eru flýtiákvæðin og nýtingarflokks-skilgreiningin orðin að gylltum fylgifiskum þessarar einföldu lagfæringar í tilefni af héraðsdómi. Rétt að minna á að frumvarpið góða var ekki einusinni sett í samráðsgátt stjórnvalda – sem haghafar og stjórnsýslufræðingar telja eina helstu tæknilegu og lýðræðislegu framför síðari ára. Það er kannski skiljanlegt um framkvæmdarákvæðið – en ekki um restina. Þetta er vont, og er vont fordæmi. Var ekki komin ný ríkisstjórn? Ráð handa þingnefndinni: Klippa Ég legg þetta til við umhverfisnefnd alþingis: Klippið út úr frumvarpinu allt nema „lagfæringuna“ í a-lið 2. greinar. Hitt á heima í sérstöku þingmáli, einu eða fleirum, sem byggð verði á umræðu í samfélaginu og meðal allra haghafa, undirbúið meðal annars með óskum um athugasemdir í samráðsgátt stjórnvalda, og þannig staðið að þinglegri meðferð að tími gefist til vandaðrar vinnu í þingnefnd og umræðum. Höfundur er fyrrverandi alþingismaður fyrir Samfylkinguna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mörður Árnason Deilur um Hvammsvirkjun Umhverfismál Mest lesið Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Klaufaskapur og reynsluleysi? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig spyr ég gervigreind til að fá besta svarið? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Er hægt að læra af draumum? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Afstæði ábyrgðar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjárhagslegt virði vörumerkja Elías Larsen skrifar Skoðun Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson skrifar Sjá meira
Það besta við Hvammsvirkjunarfrumvarpið er að þar er ekki minnst á Hvammsvirkjun. Þetta eru ekki sérlög um tiltekna virkjunarframkvæmd eins og tíðkaðist á síðustu öld, áður en við eignuðumst umhverfislöggjöf og rammaáætlun. Þegar litast er um í frumvarpinu og þvi regluverki sem því kemur við, þá er það svo sannarlega flutt sem sérstakt lagafrumvarp um þessa virkjun – enda liggur flutningsmaður ekkert á því – en þessutan breytir það þeim reglum sem um hefur verið þokkalegt samkomulag síðustu ár, sýnist geta haft hættulegar afleiðingar fyrir náttúru landsins, og kynni að leiða til nýrra málaferla og átaka – jafnvel á evrópskum vettvangi. Frumhlaup? Meira um það seinna kannski, en manni bregður óneitanlega nokkuð við óvenjulega harðorða yfirlýsingu sex samtaka á sviði náttúruverndar og umhverfismála. Þar segir að þessu megi líkja við það að „breyta leikreglunum í miðjum leik“ og að frumvarpið sé „lagt fram til að tryggja hagsmuni þeirra sem ekki geta unað niðurstöðu dómstóla“ – en „blaut tuska“ framan í alla þá „sem láta sig náttúru landsins, samfélag og lýðræðislega þátttöku almennings varða“. Ha? Frumvarp frá umhverfisráðherra úr Samfylkingunni? Til hvers er Hæstiréttur? Einsog allir vita er hin beina ástæða frumvarpsins héraðsdómsúrskurður sem stoppaði áform um Hvammsvirkjun. Sá sem fyrir varð, Landsvirkjun, áfrýjaði strax til Hæstaréttar (og fékk að hlaupa yfir Landsrétt). Er þá ekki eðlilegast að ríkisstjórn og alþingi hinkri eftir Hæstarétti? Talað er um réttaróvissu eftir úrskurð héraðsdóms, sem er alveg rétt – en málið er alls ekki búið, og er ennþá hjá dómsvaldinu. Þrískipting ríkisvaldsins og Montesqieu, muniði? Og svo er auðvitað ýmisleg spurning um afturvirkni hinna væntanlegu lagaákvæða. Sjálfsagt mál Ég held að í sjálfu sé ágætur sá tilgangur frumvarpsins að taka af þann vafa að vatnamálalögin komi í veg fyrir hverskonar framkvæmdir sem varða vötn og ár – eða hin frægu vatnshlot. Það kom okkur aldrei til hugar í umhverfisnefnd alþingis á sínum tíma. Hinsvegar segir í þeim lögum að það þurfi að sýna fram á að almannaheill sé undir ef framkvæmdir geta spillt vatnshlotunum. Þessi vafi er af tekinn með þeirri viðbót um „framkvæmdir“ sem gert er ráð fyrir í frumvarpinu í tilteknum lið vatnamálalaganna. Punktur, basta. Takk. Gullhúðun! En svo eru önnur ákvæði í frumvarpinu, og þau koma þessu virkjunarklúðri Landsvirkjunar og Héraðsdóms Reykjavíkur ekkert við: Sérstök hraðleið fyrir framkvæmdir í basli, og svo splunkuný skilgreining á niðurstöðum í rammaáætlun, sem virðist í talsverðu ósamræmi við prinsippin sem þar liggja að baki. Fyrst ráðherrann og ríkisstjórnin hafa áhuga á svona breytingunm er bara eðlilegt að setja þær í umræðu, í samfélaginu og á þingi – en það er ekki rétta leiðin að skjóta mikivægum ákvörðunum af þessu tagi inn í þingmál þar sem á að „leiðrétta“ túlkun tiltekins ákvæðis í tilteknum lögum, og beðið um sem hraðasta meðferð á alþingi. Núna er í tísku að andæfa svokallaðri gullhúðun sem oft fylgi íslenskun á evrópsku regluverki – þar sem ráðuneytin og þingið bæti ýmsum „íþyngjandi“ ákvæðum við pakkana frá Brüssel og svindli þeim þannig inn í lögbókina. En nú er komin séríslensk gullhúðun! Í staðinn fyrir almenna umræðu og virka þinglega meðferð eru flýtiákvæðin og nýtingarflokks-skilgreiningin orðin að gylltum fylgifiskum þessarar einföldu lagfæringar í tilefni af héraðsdómi. Rétt að minna á að frumvarpið góða var ekki einusinni sett í samráðsgátt stjórnvalda – sem haghafar og stjórnsýslufræðingar telja eina helstu tæknilegu og lýðræðislegu framför síðari ára. Það er kannski skiljanlegt um framkvæmdarákvæðið – en ekki um restina. Þetta er vont, og er vont fordæmi. Var ekki komin ný ríkisstjórn? Ráð handa þingnefndinni: Klippa Ég legg þetta til við umhverfisnefnd alþingis: Klippið út úr frumvarpinu allt nema „lagfæringuna“ í a-lið 2. greinar. Hitt á heima í sérstöku þingmáli, einu eða fleirum, sem byggð verði á umræðu í samfélaginu og meðal allra haghafa, undirbúið meðal annars með óskum um athugasemdir í samráðsgátt stjórnvalda, og þannig staðið að þinglegri meðferð að tími gefist til vandaðrar vinnu í þingnefnd og umræðum. Höfundur er fyrrverandi alþingismaður fyrir Samfylkinguna.
Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun