Fjölbreytileiki í íslensku skólakerfi: Erum við á réttri leið? Inga Sigrún Atladóttir skrifar 23. janúar 2025 08:32 Á undanförnum árum hefur íslenska skólakerfið lagt mikla áherslu á fjölbreytileika, einstaklingsmiðað nám og valdeflingu nemenda. Þessi nálgun hefur verið í takt við alþjóðlegar strauma í menntamálum, þar sem markmiðið er að mæta þörfum hvers og eins nemanda og skapa skólaumhverfi sem tekur mið af ólíkum bakgrunni, hæfileikum og áhuga. Hins vegar virðist sem þessi áhersla sé nú að hörfa, bæði hér á landi og víðar, og aðrar leiðir séu teknar upp sem draga úr rými fyrir fjölbreytileikann. Þetta vekur spurningar um hvert við stefnum og hvort við séum að missa sjónar á þeim gildum sem við höfum áður talið mikilvæg. Afturhvarf til stýringar og atferlismótunar Í stað þess að þróa áfram leiðir til að valdefla börn og gefa þeim rödd innan skólakerfisins, virðist sem við séum að snúa aftur til meiri stýringar og áherslu á atferlismótun. Þessi þróun birtist í aukinni áherslu á staðlaðar lausnir, stýringu og reglufestu, þar sem nemendur eru frekar mótaðir til að fylgja fyrir fram ákveðnum reglum og væntingum en að fá tækifæri til að tjá sig og taka þátt í eigin námi. Þetta getur leitt til þess að fjölbreytileikinn, sem áður var í forgrunni, verður settur til hliðar í þágu einsleitari nálgunar. Þessi breyting er ekki séríslenskt fyrirbæri. Í samtölum við kennara og menntunarfræðinga í Bandaríkjunum kemur fram að þar sé sama ferlið í gangi. Þeir lýsa því hvernig áherslan á fjölbreytileika og valdeflingu nemenda hefur vikið fyrir aukinni stýringu og áherslu á hegðun og árangur samkvæmt stöðluðum mælikvörðum. Þetta er áhyggjuefni, þar sem það bendir til þess að við séum að missa sjónar á mikilvægi þess að mæta ólíkum þörfum nemenda og skapa skólaumhverfi sem styður við fjölbreyttan hóp barna. Af hverju er þetta að gerast? Ein ástæða fyrir þessari þróun gæti verið sú að við höfum ekki fundið nægilega góðar leiðir til að valdefla börn og gefa þeim rödd innan skólakerfisins. Enn fremur getur það verið vegna þess að við höfum ekki náð að skilja nógu vel hugmyndina um skólastarf sem leggur áherslu á fjölbreytileika og hvaða aðferðir eru farsælastar til að ná þeim árangri sem slík áhersla þarf á að halda. Það er flókið og krefjandi verkefni að skapa skólaumhverfi sem tekur mið af fjölbreytileika og gefur öllum nemendum tækifæri til að blómstra. Þegar slíkar tilraunir skila ekki tilætluðum árangri, eða þegar þær virðast of tímafrekar og kostnaðarsamar, getur verið freistandi að snúa aftur til einfaldari lausna, eins og stýringu og atferlismótunar. Ný bók um kosti og galla atferlismiðaðs náms Nýlega skrifaði ég bók sem fjallar um þennan vanda og þá þróun sem við sjáum í íslensku skólakerfi og víðar. Í bókinni legg ég fram kosti og galla þess að leggja áherslu á atferlismiðað nám. Ég skoða hvernig þessi nálgun getur verið gagnleg í ákveðnum aðstæðum, en einnig hvernig hún getur dregið úr rými fyrir fjölbreytilegar skoðanir, skapandi hugsun og valdeflingu nemenda. Í bókinni legg ég fram áherslur og hugmyndir um hvernig hægt er að nýta kosti atferlisstefnunnar án þess að missa sjónar á mikilvægi fjölbreytilegra skoðana og hugsunar. Ég tel að það sé hægt að finna jafnvægi þar sem við nýtum styrkleika atferlismiðaðs náms, eins og skýr markmið og skipulag, en á sama tíma tryggjum að nemendur fái tækifæri til að tjá sig, þróa eigin rödd og taka þátt í eigin námi. Þetta jafnvægi er lykilatriði ef við viljum byggja upp menntakerfi sem styður við fjölbreyttan hóp barna og undirbýr þau fyrir framtíðina. Hvert viljum við stefna? Þessi þróun vekur mikilvægar spurningar um framtíð íslenska skólakerfisins. Viljum við halda áfram á þessari braut, þar sem fjölbreytileikinn fær minna rými og stýring og atferlismótun verða ráðandi? Eða viljum við leita leiða til að styrkja áhersluna á fjölbreytileika og valdeflingu nemenda, jafnvel þótt það krefjist meiri vinnu og nýrra lausna? Þróunin í átt að meiri stýringu og atferlismótun í íslensku skólakerfi er áhyggjuefni, sérstaklega ef hún dregur úr rými fyrir fjölbreytileika og valdeflingu nemenda. Við þurfum að íhuga hvort þetta sé sú leið sem við viljum fara, eða hvort við viljum leggja meiri áherslu á að þróa áfram skólaumhverfi sem tekur mið af ólíkum þörfum og gefur öllum nemendum tækifæri til að blómstra. Í bókinni minni legg ég áherslu á að við þurfum ekki að velja á milli þessara tveggja nálgana – fjölbreytileika og atferlismiðaðs náms. Við getum nýtt styrkleika beggja til að byggja upp menntakerfi sem er bæði skipulagt og sveigjanlegt, þar sem nemendur fá tækifæri til að vaxa og þróast á eigin forsendum. Spurningin er: Erum við tilbúin að taka þessa áskorun? Höfundur er kennari sem leggur áherslu á sjónarhorn barna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Grunnskólar Börn og uppeldi Mest lesið Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Geislameðferð sem lífsbjörg Ingibjörg Isaksen Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal Skoðun Skoðun Skoðun Kúnstin að vera ósammála sjálfum sér Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar Skoðun Geislameðferð sem lífsbjörg Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason skrifar Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson skrifar Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon skrifar Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal skrifar Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson skrifar Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson skrifar Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Sjá meira
Á undanförnum árum hefur íslenska skólakerfið lagt mikla áherslu á fjölbreytileika, einstaklingsmiðað nám og valdeflingu nemenda. Þessi nálgun hefur verið í takt við alþjóðlegar strauma í menntamálum, þar sem markmiðið er að mæta þörfum hvers og eins nemanda og skapa skólaumhverfi sem tekur mið af ólíkum bakgrunni, hæfileikum og áhuga. Hins vegar virðist sem þessi áhersla sé nú að hörfa, bæði hér á landi og víðar, og aðrar leiðir séu teknar upp sem draga úr rými fyrir fjölbreytileikann. Þetta vekur spurningar um hvert við stefnum og hvort við séum að missa sjónar á þeim gildum sem við höfum áður talið mikilvæg. Afturhvarf til stýringar og atferlismótunar Í stað þess að þróa áfram leiðir til að valdefla börn og gefa þeim rödd innan skólakerfisins, virðist sem við séum að snúa aftur til meiri stýringar og áherslu á atferlismótun. Þessi þróun birtist í aukinni áherslu á staðlaðar lausnir, stýringu og reglufestu, þar sem nemendur eru frekar mótaðir til að fylgja fyrir fram ákveðnum reglum og væntingum en að fá tækifæri til að tjá sig og taka þátt í eigin námi. Þetta getur leitt til þess að fjölbreytileikinn, sem áður var í forgrunni, verður settur til hliðar í þágu einsleitari nálgunar. Þessi breyting er ekki séríslenskt fyrirbæri. Í samtölum við kennara og menntunarfræðinga í Bandaríkjunum kemur fram að þar sé sama ferlið í gangi. Þeir lýsa því hvernig áherslan á fjölbreytileika og valdeflingu nemenda hefur vikið fyrir aukinni stýringu og áherslu á hegðun og árangur samkvæmt stöðluðum mælikvörðum. Þetta er áhyggjuefni, þar sem það bendir til þess að við séum að missa sjónar á mikilvægi þess að mæta ólíkum þörfum nemenda og skapa skólaumhverfi sem styður við fjölbreyttan hóp barna. Af hverju er þetta að gerast? Ein ástæða fyrir þessari þróun gæti verið sú að við höfum ekki fundið nægilega góðar leiðir til að valdefla börn og gefa þeim rödd innan skólakerfisins. Enn fremur getur það verið vegna þess að við höfum ekki náð að skilja nógu vel hugmyndina um skólastarf sem leggur áherslu á fjölbreytileika og hvaða aðferðir eru farsælastar til að ná þeim árangri sem slík áhersla þarf á að halda. Það er flókið og krefjandi verkefni að skapa skólaumhverfi sem tekur mið af fjölbreytileika og gefur öllum nemendum tækifæri til að blómstra. Þegar slíkar tilraunir skila ekki tilætluðum árangri, eða þegar þær virðast of tímafrekar og kostnaðarsamar, getur verið freistandi að snúa aftur til einfaldari lausna, eins og stýringu og atferlismótunar. Ný bók um kosti og galla atferlismiðaðs náms Nýlega skrifaði ég bók sem fjallar um þennan vanda og þá þróun sem við sjáum í íslensku skólakerfi og víðar. Í bókinni legg ég fram kosti og galla þess að leggja áherslu á atferlismiðað nám. Ég skoða hvernig þessi nálgun getur verið gagnleg í ákveðnum aðstæðum, en einnig hvernig hún getur dregið úr rými fyrir fjölbreytilegar skoðanir, skapandi hugsun og valdeflingu nemenda. Í bókinni legg ég fram áherslur og hugmyndir um hvernig hægt er að nýta kosti atferlisstefnunnar án þess að missa sjónar á mikilvægi fjölbreytilegra skoðana og hugsunar. Ég tel að það sé hægt að finna jafnvægi þar sem við nýtum styrkleika atferlismiðaðs náms, eins og skýr markmið og skipulag, en á sama tíma tryggjum að nemendur fái tækifæri til að tjá sig, þróa eigin rödd og taka þátt í eigin námi. Þetta jafnvægi er lykilatriði ef við viljum byggja upp menntakerfi sem styður við fjölbreyttan hóp barna og undirbýr þau fyrir framtíðina. Hvert viljum við stefna? Þessi þróun vekur mikilvægar spurningar um framtíð íslenska skólakerfisins. Viljum við halda áfram á þessari braut, þar sem fjölbreytileikinn fær minna rými og stýring og atferlismótun verða ráðandi? Eða viljum við leita leiða til að styrkja áhersluna á fjölbreytileika og valdeflingu nemenda, jafnvel þótt það krefjist meiri vinnu og nýrra lausna? Þróunin í átt að meiri stýringu og atferlismótun í íslensku skólakerfi er áhyggjuefni, sérstaklega ef hún dregur úr rými fyrir fjölbreytileika og valdeflingu nemenda. Við þurfum að íhuga hvort þetta sé sú leið sem við viljum fara, eða hvort við viljum leggja meiri áherslu á að þróa áfram skólaumhverfi sem tekur mið af ólíkum þörfum og gefur öllum nemendum tækifæri til að blómstra. Í bókinni minni legg ég áherslu á að við þurfum ekki að velja á milli þessara tveggja nálgana – fjölbreytileika og atferlismiðaðs náms. Við getum nýtt styrkleika beggja til að byggja upp menntakerfi sem er bæði skipulagt og sveigjanlegt, þar sem nemendur fá tækifæri til að vaxa og þróast á eigin forsendum. Spurningin er: Erum við tilbúin að taka þessa áskorun? Höfundur er kennari sem leggur áherslu á sjónarhorn barna.
Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun
Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar
Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar
Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun