Er aukin fræðsla um kólesteról og mettaða fitu virkilega upplýsingaóreiða? Sigurður Örn Ragnarsson skrifar 20. desember 2024 12:00 Nýlega fór í loftið hlaðvarp þar sem Axel F. Sigurðsson, sérfræðingur í hjarta- og lyflækningum ræddi um hlutverk kólesteróls í tilurð hjarta-og æðasjúkdóma. Skemmst er frá því að segja að hlaðvarpið vakti mikla athygli bæði í fjölmiðlum sem og á samfélagsmiðlum. Í kjölfarið kom upp nokkur gagnrýni þar sem bent er á að verið sé að valda upplýsingaóreiðu um mettaða fitu sem og kólesteról. Það er ágætt að rifja upp orðið “upplýsingaóreiða” en hugtakið felur í sér misupplýsingar, rangupplýsingar og meinupplýsingar þar sem röngum eða misvísandi upplýsingum er deilt, hvort ætlunin sé sú eða ekki. En ef við skoðum það sem Axel hafði að segja, var raunverulega um svokallaða upplýsingaóreiðu að ræða? Megininntakið var það að fituflutningskerfi líkamans er gríðarlega flókið fyrirbæri þar sem margir þættir spila saman og þegar upp er staðið skiptir meira máli að tileinka sér hreint mataræði til að viðhalda heilbrigði, frekar en að einblína sérstaklega á að lækka LDL kólesteról, sem til mikillar einföldunar hefur verið nefnt “slæma kólesterólið”. Skoðum þessa punkta aðeins nánar. Einn stór annmarki á rannsóknum er tengjast næringu og næringarinntöku er að það er gríðarlega erfitt að framkvæma þær á þann hátt að hægt sé að segja til með algjörri vissu um hvort ákveðnir hlutir valdi skaða eða séu hjálplegir. Gjarnan er um að ræða faraldsfræðilegar rannsóknir þar sem spurningalistar eru notaðir til að fá einstaklinga til að áætla inntöku vissra næringarefna og matvæla yfir langt tímabil og gefur að skilja að slíkar rannsóknaraðferðir geta haft í för með sér töluvert mikla skekkju. Sumar rannsóknir sýna t.a.m. allt að 25% skekkju þegar inntaka fólks er skoðuð til móts við það hvað einstaklingar telja sig borða undir stýrðum aðstæðum, sbr. https://doi.org/10.1017/S0007114514000154. Einnig er mikilvægt að hafa í huga að faraldsfræðilegar rannsóknir geta aldrei sagt til um orsakasamband heldur eingöngu gefið til kynna fylgni á milli breyta sem þar eru skoðaðar. Það kemur því ekki á óvart að hægt sé að finna faraldsfræðilegar rannsóknir og meta-greiningar sem sýna bæði fram á fylgni milli neyslu mettaðrar fitu og hjarta- og æðasjúkdóma líkt og komið hefur fram í umfjöllun næringar- og lýðheilsufræðinga en einnig aðrar sem sýna ekki fram á slík tengsl. Ekki þarf að leita langt til að finna þrjár stórar rannsóknir birtar í The American Journal of Clinical Nutrition (https://doi.org/10.3945/ajcn.2009.27725), BMJ (https://doi.org/10.1136/bmj.h3978) og The Lancet (https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(17)32252-3/fulltext) sem sýna engin tengsl á milli neyslu mettaðrar fitu annars vegar og hjarta- og æðasjúkdóma hins vegar. Þegar misræmi af þessu tagi kemur upp í rannsóknum gefur auga leið að erfitt er að taka skýra afstöðu til áhrifa þeirrar breytu sem verið er að skoða. Þetta hefur leitt til þess að sérfræðingar hafa um árabil deilt um hvort réttlætanlegt se að ráðleggja fólki að takmarka neyslu mettaðrar fitu, og ef svo er, hvað eigi þá að koma í staðinn. En hvað skiptir þá máli? Ef skoðuð er úrvinnsla gagna úr stórum rannsóknum á borð við Framingham og MESA kemur í ljós að HDL kólesteról (þetta “góða”) og þríglýseríð magn í blóði er allt að fjórfalt betra til að spá fyrir um áhættu á hjarta- og æðasjúkdómum heldur en LDL kólesteról eitt og sér. Með tíð og tíma hefur síðan komið í ljós að hátt HDL er ekki beint verndandi fyrir hjarta- og æðasjúkdóma heldur eru almennt heilbrigðari einstaklingar sem fá sjaldnar kransæðaþrengingar líklegri til að hafa hátt HDL. Lágt þríglýseríð magn í blóði er síðan annar þáttur sem endurspeglar oft á tíðum vel hversu efnaskiptalega heilbrigðir einstaklingar eru. Þá eru einstaklingar með slæma blóðsykurstjórnun eða lága súrefnisupptöku einnig líklegri til að fá hjarta- og æðasjúkdóma heldur en þau sem hafa þessa þætti í lagi https://doi.org/10.1001/jamanetworkopen.2018.3605. Við getum haldið áfram að eyða tíma í að ræða fram og til baka um rannsóknir sem tengja blóðfitur með einum eða öðrum hætti við hjarta- og æðasjúkdóma, en þegar öllu er á botninn hvolft, þá virðist skipta mestu máli að vera efnaskiptalega heilbrigð(ur), viðhalda góðum vöðvamassa og úthaldi og sofa vel. Þegar kemur að næringu má álykta að það sem skili hvað mestum ávinningi sé hreint og óunnið fæði sem næst upprunanum þar sem lögð er áhersla á að borða í takt við orkuþarfir og ná inn nægilega miklu magni prótína. Axel hvatti ekki til aukinnar neyslu mettaðrar fitu en benti á að varasamt sé að setja slíkar fitusýrur undir einn og sama hatt, horfa þurfi á matinn sjálfann, hráefnið og hvernig það er unnið og eldað. Upprunaleg skilaboð Axels, að borða í takt við það að viðhalda heilbrigði frekar en endilega til þess að lækka LDL kólesteról hljóma því ekkert svo fjarstæðukennd, eða hvað? Ef markmiðið er að bæta heilsu þjóðarinnar og draga úr hjarta- og æðasjúkdómum væri því vænlegast til árangurs að taka undir þessa hvatningu Axels F. Sigurðssonar, sérfræðings í hjartalækningum. Höfundur er áhugamaður um almenna heilsu og kólesteról. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilsa Heilbrigðismál Mest lesið Grindavík lifir Kristín María Birgisdóttir,Dagmar Valsdóttir Skoðun Vér erum úr sömu sveit Steinþór Logi Arnarsson Skoðun Sósíalistaflokkurinn kaus breytingar Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun Réttlát leiðrétting veiðigjalda Elín Íris Fanndal Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun Ég á þetta ég má þetta Arnar Atlason Skoðun Halldór 24.05.2025 Halldór Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Grindavík lifir Kristín María Birgisdóttir,Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn kaus breytingar Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Vér erum úr sömu sveit Steinþór Logi Arnarsson skrifar Skoðun „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Réttlát leiðrétting veiðigjalda Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir skrifar Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Heiðmörk: Gaddavír og girðingar Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun #blessmeta - önnur grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson skrifar Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson skrifar Skoðun Gjaldfrjálsar máltíðir fyrir leikskólabörn Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir skrifar Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Sjá meira
Nýlega fór í loftið hlaðvarp þar sem Axel F. Sigurðsson, sérfræðingur í hjarta- og lyflækningum ræddi um hlutverk kólesteróls í tilurð hjarta-og æðasjúkdóma. Skemmst er frá því að segja að hlaðvarpið vakti mikla athygli bæði í fjölmiðlum sem og á samfélagsmiðlum. Í kjölfarið kom upp nokkur gagnrýni þar sem bent er á að verið sé að valda upplýsingaóreiðu um mettaða fitu sem og kólesteról. Það er ágætt að rifja upp orðið “upplýsingaóreiða” en hugtakið felur í sér misupplýsingar, rangupplýsingar og meinupplýsingar þar sem röngum eða misvísandi upplýsingum er deilt, hvort ætlunin sé sú eða ekki. En ef við skoðum það sem Axel hafði að segja, var raunverulega um svokallaða upplýsingaóreiðu að ræða? Megininntakið var það að fituflutningskerfi líkamans er gríðarlega flókið fyrirbæri þar sem margir þættir spila saman og þegar upp er staðið skiptir meira máli að tileinka sér hreint mataræði til að viðhalda heilbrigði, frekar en að einblína sérstaklega á að lækka LDL kólesteról, sem til mikillar einföldunar hefur verið nefnt “slæma kólesterólið”. Skoðum þessa punkta aðeins nánar. Einn stór annmarki á rannsóknum er tengjast næringu og næringarinntöku er að það er gríðarlega erfitt að framkvæma þær á þann hátt að hægt sé að segja til með algjörri vissu um hvort ákveðnir hlutir valdi skaða eða séu hjálplegir. Gjarnan er um að ræða faraldsfræðilegar rannsóknir þar sem spurningalistar eru notaðir til að fá einstaklinga til að áætla inntöku vissra næringarefna og matvæla yfir langt tímabil og gefur að skilja að slíkar rannsóknaraðferðir geta haft í för með sér töluvert mikla skekkju. Sumar rannsóknir sýna t.a.m. allt að 25% skekkju þegar inntaka fólks er skoðuð til móts við það hvað einstaklingar telja sig borða undir stýrðum aðstæðum, sbr. https://doi.org/10.1017/S0007114514000154. Einnig er mikilvægt að hafa í huga að faraldsfræðilegar rannsóknir geta aldrei sagt til um orsakasamband heldur eingöngu gefið til kynna fylgni á milli breyta sem þar eru skoðaðar. Það kemur því ekki á óvart að hægt sé að finna faraldsfræðilegar rannsóknir og meta-greiningar sem sýna bæði fram á fylgni milli neyslu mettaðrar fitu og hjarta- og æðasjúkdóma líkt og komið hefur fram í umfjöllun næringar- og lýðheilsufræðinga en einnig aðrar sem sýna ekki fram á slík tengsl. Ekki þarf að leita langt til að finna þrjár stórar rannsóknir birtar í The American Journal of Clinical Nutrition (https://doi.org/10.3945/ajcn.2009.27725), BMJ (https://doi.org/10.1136/bmj.h3978) og The Lancet (https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(17)32252-3/fulltext) sem sýna engin tengsl á milli neyslu mettaðrar fitu annars vegar og hjarta- og æðasjúkdóma hins vegar. Þegar misræmi af þessu tagi kemur upp í rannsóknum gefur auga leið að erfitt er að taka skýra afstöðu til áhrifa þeirrar breytu sem verið er að skoða. Þetta hefur leitt til þess að sérfræðingar hafa um árabil deilt um hvort réttlætanlegt se að ráðleggja fólki að takmarka neyslu mettaðrar fitu, og ef svo er, hvað eigi þá að koma í staðinn. En hvað skiptir þá máli? Ef skoðuð er úrvinnsla gagna úr stórum rannsóknum á borð við Framingham og MESA kemur í ljós að HDL kólesteról (þetta “góða”) og þríglýseríð magn í blóði er allt að fjórfalt betra til að spá fyrir um áhættu á hjarta- og æðasjúkdómum heldur en LDL kólesteról eitt og sér. Með tíð og tíma hefur síðan komið í ljós að hátt HDL er ekki beint verndandi fyrir hjarta- og æðasjúkdóma heldur eru almennt heilbrigðari einstaklingar sem fá sjaldnar kransæðaþrengingar líklegri til að hafa hátt HDL. Lágt þríglýseríð magn í blóði er síðan annar þáttur sem endurspeglar oft á tíðum vel hversu efnaskiptalega heilbrigðir einstaklingar eru. Þá eru einstaklingar með slæma blóðsykurstjórnun eða lága súrefnisupptöku einnig líklegri til að fá hjarta- og æðasjúkdóma heldur en þau sem hafa þessa þætti í lagi https://doi.org/10.1001/jamanetworkopen.2018.3605. Við getum haldið áfram að eyða tíma í að ræða fram og til baka um rannsóknir sem tengja blóðfitur með einum eða öðrum hætti við hjarta- og æðasjúkdóma, en þegar öllu er á botninn hvolft, þá virðist skipta mestu máli að vera efnaskiptalega heilbrigð(ur), viðhalda góðum vöðvamassa og úthaldi og sofa vel. Þegar kemur að næringu má álykta að það sem skili hvað mestum ávinningi sé hreint og óunnið fæði sem næst upprunanum þar sem lögð er áhersla á að borða í takt við orkuþarfir og ná inn nægilega miklu magni prótína. Axel hvatti ekki til aukinnar neyslu mettaðrar fitu en benti á að varasamt sé að setja slíkar fitusýrur undir einn og sama hatt, horfa þurfi á matinn sjálfann, hráefnið og hvernig það er unnið og eldað. Upprunaleg skilaboð Axels, að borða í takt við það að viðhalda heilbrigði frekar en endilega til þess að lækka LDL kólesteról hljóma því ekkert svo fjarstæðukennd, eða hvað? Ef markmiðið er að bæta heilsu þjóðarinnar og draga úr hjarta- og æðasjúkdómum væri því vænlegast til árangurs að taka undir þessa hvatningu Axels F. Sigurðssonar, sérfræðings í hjartalækningum. Höfundur er áhugamaður um almenna heilsu og kólesteról.
Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun
„Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun
Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun
Skoðun „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir skrifar
Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson skrifar
Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar
Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun
„Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun
Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun