Algjör nýmæli að neita að taka þátt í starfsstjórn Jón Þór Stefánsson skrifar 15. október 2024 20:20 Ólafur Þ. Harðarson telur að minnihlutastjórn Alþýðuflokksins frá 1979 hafi verið í huga Svandísar þegar hún lagði til bráðabirgðastjórn með Framsóknarflokknum. Vísir Ólafur Þ. Harðarson, stjórnmálafræðiprófessor, segir það algjör nýmæli hjá Vinstri grænum að neita að taka þátt í starfsstjórn. Hugmynd Svandísar Svavarsdóttur, formanns Vinstri grænna, um minnihlutastjórn Framsóknar og VG hefði þó getað gengið upp, og á sér fordæmi. Í dag samþykkti Halla Tómasdóttir, forseti Íslands, að rjúfa þing að beiðni Bjarna Benediktssonar forsætisráðherra. Hún bað sitjandi stjórn um að halda áfram sem starfsstjórn fram að kosningum, en Svandís Svavarsdóttir tilkynnti að Vinstri grænir myndu ekki verða við þeirri beiðni. „Þegar stjórn biðst lausnar þá er það meginreglan, og það gerist eiginlega alltaf, að sú stjórn er beðin um að halda áfram sem starfsstjórn. Þannig að það að Halla hafi fallist á þingrofsbeiðni Bjarna er mjög skiljanlegt, ekki síst í ljósi þess að það hafa eiginlega flestir eða allir flokkar lýst sig sammála því að kjósa núna 30. nóvember,“ segir Ólafur í samtali við fréttastofu um tíðindi dagsins. „Það hefur verið reglan að þegar stjórn biðst lausnar og forseti fellst á lausnarbeiðnina, þá biður hann stjórnina að halda áfram sem starfsstjórn. Hingað til hefur það aldrei gerst að ríkisstjórn hafi hafnað því, og sumir stjórnmálafræðingar telja það nánast skyldu hennar að gerast starfsstjórn.“ Þá segir Ólafur að nánast allir ráðherrar hafi hingað til fallist á að sitja áfram í sínum embættum. Hann segist hafa lesið að Brynjólfur Bjarnason hafi tekið sér umhugsunarfrest árið 1947 þegar svokölluð nýsköpunarstjórn sprakk, en hann hefði síðan fallist á að sitja áfram. Síðan minntist Bjarni Benediktsson á það í viðtali áðan að einn ráðherra hefði einu sinni hætt í þessum kringumstæðum og tekið að sér dómaraembætti. „Ég þekki það ekki, en það er eflaust rétt hjá Bjarna,“ segir Ólafur um það dæmi. Að minnsta kosti sé það „algjörlega skýr meginregla“ að fráfarandi ríkisstjórn sitji í starfsstjórn. „Þannig það að Vinstri græn neiti núna að taka þátt í starfsstjórninni, það eru algjör nýmæli í íslenskum stjórnmálum.“ Svandís líklega með fordæmi frá 1979 í huga Svandís hafði talað um að hún vildi heldur fá bráðabirgðastjórn Framsóknar og Vinstri grænna. Ólafur tekur fram að Svandís hafi talað um „starfsstjórn“ í þeim efnum, en það væri í raun ekki eiginleg starfsstjórn heldur bráðabirgðastjórn. Fordæmi fyrir slíku sé frá 1979. Þá hafi stjórn Ólafs Jóhannessonar, sem var samansett af Framsókn, Alþýðuflokki, og Alþýðubandalagi, sprungið í byrjun októbermánaðar. „Þann 12. október þá baðst hann lausnar fyrir sig og ráðuneyti sitt. Þar með varð sú stjórn starfsstjórn. Hún hins vegar starfaði ekki nema í þrjá daga vegna þess að 15. október þá tilkynnti Kristján Eldjárn að hann væri búinn að skipa Benedikt Gröndal, formann Alþýðuflokksins, sem forsætisráðherra, og um leið rauf hann þingið að tillögu Benedikts,“ rekur Ólafur. Um hafi verið að ræða minnihlutastjórn Alþýðuflokksins sem starfaði fram að kosningum 2. og 3. desember. Strax að loknum kosningum hafi Benedikt beðist lausnar. Forsetinn samþykkti það, en bað Benedikt að vera áfram þangað til ný stjórn yrði mynduð, en þá var um starfsstjórn að ræða, ekki bráðabirgðastjórn. Við tók mikil stjórnarkreppa, en ný stjórn Gunnars Thoroddsens var mynduð 8. febrúar 1980. Minnihlutastjórnin sat því í um fjóra mánuði. „Þegar Svandís talaði um hugsanlega minnihlutastjórn Framsóknar og Vinstri grænna hefur hún vafalítið verið með þetta fordæmi í huga,“ segir Ólafur. Hefði ekki gerst nema með vilja Sigurðar Inga „Það hefði verið annar möguleiki: Hefðu Sigurður Ingi og Svandís bæði viljað mynda svona minnihlutastjórn og þau fengið nægjanlegan stuðning eða hlutleysi meirihluta þingmanna, þá held ég að það sé mjög líklegt að forsetinn hefði samþykkt slíka stjórn og veitt Sigurði Inga umboð til stjórnarmyndunar.“ Að sögn Ólafs hefði sú leið verið stjórnskipulega fær, eins og dæmið frá 1979 sýnir. „En svona hefði aldrei gerst nema Sigurður Ingi vildi það, og í öðru lagi ef ellefu þingmenn úr stjórnarandstöðunni hoppað á vagninn,“ segir Ólafur. Mögulegt en ólíklegt að mynda minnihlutastjórn úr þessu Þrátt fyrir það segir Ólafur að þetta stjórnarmynstur sé í raun enn mögulegt, þó það verði að teljast ólíklegt. „Þingið gæti þess vegna samþykkt vantraust á þessa starfsstjórn, jafnvel þó það myndi ekki þjóna miklum tilgangi. Og Sigurður Ingi og Svandís myndu vilja reyna á þessa minnihlutastjórn Framsóknar og VG þá gætu þau það enn þá. Þá gengju þau á fund forseta og tilkynntu að slík stjórn væri á borðinu og hefði stuðning eða hlutleysi meirihluta þings. Þá væri mjög líklegt að Halla myndi veita honum stjórnarmyndunarumboð,“ segir Ólafur. „En eins og þetta stendur núna er þetta afskaplega ólíkleg sviðsmynd. En það er bara áhugavert að halda þessu til haga.“ Ólafi finnst langlíklegast að stjórnin fram að kosningum verði starfsstjórnin sem Halla hafi lagt upp með. Ríkisstjórn Bjarna Benediktssonar Alþingi Alþingiskosningar 2024 Vinstri græn Sjálfstæðisflokkurinn Framsóknarflokkurinn Mest lesið Tveggja barna foreldrar verða undanþegnir tekjuskatti Erlent „Stutt síðan að þeir voru í aðgerðum og ollu þar miklu tjóni“ Innlent Verulega áhyggjufull og þorir ekki heim til Bandaríkjanna Innlent Louvre-safni lokað vegna ráns Erlent Sundabrú minnir á helsta kennileiti Norður-Noregs Innlent Sagður bjóða frið í skiptum fyrir Donetsk Erlent Eitt flug á áætlun á verkfallstíma Innlent „Barnið mitt dó á ykkar vakt“ Innlent „Málið er fast“ Innlent Kallar eftir handleiðslu og sálgæslu fyrir viðbragðsaðila Innlent Fleiri fréttir „Barnið mitt dó á ykkar vakt“ „Málið er fast“ Byggja þarf 5.500 íbúðir á Suðurlandi á næstu 10 árum „Stutt síðan að þeir voru í aðgerðum og ollu þar miklu tjóni“ Verkfallið vonbrigði og grímuklæddir glæpamenn í Louvre Eitt flug á áætlun á verkfallstíma Sprengisandur: Sigurður Ingi hættir, gervigreindarkapphlaup og vaxtamálið Sundabrú minnir á helsta kennileiti Norður-Noregs Kallar eftir handleiðslu og sálgæslu fyrir viðbragðsaðila Verulega áhyggjufull og þorir ekki heim til Bandaríkjanna Breytingar á forystu Framsóknar og fjöldamótmæli vestanhafs Lilja Rannveig nýr ritari Framsóknarflokksins Aðgerðir flugumferðarstjóra muni bitna á fjölda fólks „Það er óákveðið“ „Ég hef aldrei skorast undan ábyrgð“ Býður sig ekki fram til áframhaldandi formennsku Allt bendir til verkfalls Bein útsending: Haustfundur miðstjórnar Framsóknarflokksins Julian Assange í heimsókn á Íslandi Varað við hálku á Hellisheiði Jákvætt að rafvarnarvopn hafi fælingarmátt Yfirvofandi verkfall flugumferðarstjóra og Framsókn fundar Meintur brennuvargur úrskurðaður í vikulangt gæsluvarðhald Breytingar á vörugjaldi muni bitna illa á tengiltvinnbílum Rafvopni tvisvar beitt við handtöku á öðrum ársfjórðungi Framsóknarmenn velja sér ritara Dró upp hníf í miðbænum Bubbi sendir út neyðarkall Varðhaldsstöð þar sem vista megi hælisleitendur og börn lengur en grunaða glæpamenn Vill skoða að lengja fæðingarorlof Sjá meira
Í dag samþykkti Halla Tómasdóttir, forseti Íslands, að rjúfa þing að beiðni Bjarna Benediktssonar forsætisráðherra. Hún bað sitjandi stjórn um að halda áfram sem starfsstjórn fram að kosningum, en Svandís Svavarsdóttir tilkynnti að Vinstri grænir myndu ekki verða við þeirri beiðni. „Þegar stjórn biðst lausnar þá er það meginreglan, og það gerist eiginlega alltaf, að sú stjórn er beðin um að halda áfram sem starfsstjórn. Þannig að það að Halla hafi fallist á þingrofsbeiðni Bjarna er mjög skiljanlegt, ekki síst í ljósi þess að það hafa eiginlega flestir eða allir flokkar lýst sig sammála því að kjósa núna 30. nóvember,“ segir Ólafur í samtali við fréttastofu um tíðindi dagsins. „Það hefur verið reglan að þegar stjórn biðst lausnar og forseti fellst á lausnarbeiðnina, þá biður hann stjórnina að halda áfram sem starfsstjórn. Hingað til hefur það aldrei gerst að ríkisstjórn hafi hafnað því, og sumir stjórnmálafræðingar telja það nánast skyldu hennar að gerast starfsstjórn.“ Þá segir Ólafur að nánast allir ráðherrar hafi hingað til fallist á að sitja áfram í sínum embættum. Hann segist hafa lesið að Brynjólfur Bjarnason hafi tekið sér umhugsunarfrest árið 1947 þegar svokölluð nýsköpunarstjórn sprakk, en hann hefði síðan fallist á að sitja áfram. Síðan minntist Bjarni Benediktsson á það í viðtali áðan að einn ráðherra hefði einu sinni hætt í þessum kringumstæðum og tekið að sér dómaraembætti. „Ég þekki það ekki, en það er eflaust rétt hjá Bjarna,“ segir Ólafur um það dæmi. Að minnsta kosti sé það „algjörlega skýr meginregla“ að fráfarandi ríkisstjórn sitji í starfsstjórn. „Þannig það að Vinstri græn neiti núna að taka þátt í starfsstjórninni, það eru algjör nýmæli í íslenskum stjórnmálum.“ Svandís líklega með fordæmi frá 1979 í huga Svandís hafði talað um að hún vildi heldur fá bráðabirgðastjórn Framsóknar og Vinstri grænna. Ólafur tekur fram að Svandís hafi talað um „starfsstjórn“ í þeim efnum, en það væri í raun ekki eiginleg starfsstjórn heldur bráðabirgðastjórn. Fordæmi fyrir slíku sé frá 1979. Þá hafi stjórn Ólafs Jóhannessonar, sem var samansett af Framsókn, Alþýðuflokki, og Alþýðubandalagi, sprungið í byrjun októbermánaðar. „Þann 12. október þá baðst hann lausnar fyrir sig og ráðuneyti sitt. Þar með varð sú stjórn starfsstjórn. Hún hins vegar starfaði ekki nema í þrjá daga vegna þess að 15. október þá tilkynnti Kristján Eldjárn að hann væri búinn að skipa Benedikt Gröndal, formann Alþýðuflokksins, sem forsætisráðherra, og um leið rauf hann þingið að tillögu Benedikts,“ rekur Ólafur. Um hafi verið að ræða minnihlutastjórn Alþýðuflokksins sem starfaði fram að kosningum 2. og 3. desember. Strax að loknum kosningum hafi Benedikt beðist lausnar. Forsetinn samþykkti það, en bað Benedikt að vera áfram þangað til ný stjórn yrði mynduð, en þá var um starfsstjórn að ræða, ekki bráðabirgðastjórn. Við tók mikil stjórnarkreppa, en ný stjórn Gunnars Thoroddsens var mynduð 8. febrúar 1980. Minnihlutastjórnin sat því í um fjóra mánuði. „Þegar Svandís talaði um hugsanlega minnihlutastjórn Framsóknar og Vinstri grænna hefur hún vafalítið verið með þetta fordæmi í huga,“ segir Ólafur. Hefði ekki gerst nema með vilja Sigurðar Inga „Það hefði verið annar möguleiki: Hefðu Sigurður Ingi og Svandís bæði viljað mynda svona minnihlutastjórn og þau fengið nægjanlegan stuðning eða hlutleysi meirihluta þingmanna, þá held ég að það sé mjög líklegt að forsetinn hefði samþykkt slíka stjórn og veitt Sigurði Inga umboð til stjórnarmyndunar.“ Að sögn Ólafs hefði sú leið verið stjórnskipulega fær, eins og dæmið frá 1979 sýnir. „En svona hefði aldrei gerst nema Sigurður Ingi vildi það, og í öðru lagi ef ellefu þingmenn úr stjórnarandstöðunni hoppað á vagninn,“ segir Ólafur. Mögulegt en ólíklegt að mynda minnihlutastjórn úr þessu Þrátt fyrir það segir Ólafur að þetta stjórnarmynstur sé í raun enn mögulegt, þó það verði að teljast ólíklegt. „Þingið gæti þess vegna samþykkt vantraust á þessa starfsstjórn, jafnvel þó það myndi ekki þjóna miklum tilgangi. Og Sigurður Ingi og Svandís myndu vilja reyna á þessa minnihlutastjórn Framsóknar og VG þá gætu þau það enn þá. Þá gengju þau á fund forseta og tilkynntu að slík stjórn væri á borðinu og hefði stuðning eða hlutleysi meirihluta þings. Þá væri mjög líklegt að Halla myndi veita honum stjórnarmyndunarumboð,“ segir Ólafur. „En eins og þetta stendur núna er þetta afskaplega ólíkleg sviðsmynd. En það er bara áhugavert að halda þessu til haga.“ Ólafi finnst langlíklegast að stjórnin fram að kosningum verði starfsstjórnin sem Halla hafi lagt upp með.
Ríkisstjórn Bjarna Benediktssonar Alþingi Alþingiskosningar 2024 Vinstri græn Sjálfstæðisflokkurinn Framsóknarflokkurinn Mest lesið Tveggja barna foreldrar verða undanþegnir tekjuskatti Erlent „Stutt síðan að þeir voru í aðgerðum og ollu þar miklu tjóni“ Innlent Verulega áhyggjufull og þorir ekki heim til Bandaríkjanna Innlent Louvre-safni lokað vegna ráns Erlent Sundabrú minnir á helsta kennileiti Norður-Noregs Innlent Sagður bjóða frið í skiptum fyrir Donetsk Erlent Eitt flug á áætlun á verkfallstíma Innlent „Barnið mitt dó á ykkar vakt“ Innlent „Málið er fast“ Innlent Kallar eftir handleiðslu og sálgæslu fyrir viðbragðsaðila Innlent Fleiri fréttir „Barnið mitt dó á ykkar vakt“ „Málið er fast“ Byggja þarf 5.500 íbúðir á Suðurlandi á næstu 10 árum „Stutt síðan að þeir voru í aðgerðum og ollu þar miklu tjóni“ Verkfallið vonbrigði og grímuklæddir glæpamenn í Louvre Eitt flug á áætlun á verkfallstíma Sprengisandur: Sigurður Ingi hættir, gervigreindarkapphlaup og vaxtamálið Sundabrú minnir á helsta kennileiti Norður-Noregs Kallar eftir handleiðslu og sálgæslu fyrir viðbragðsaðila Verulega áhyggjufull og þorir ekki heim til Bandaríkjanna Breytingar á forystu Framsóknar og fjöldamótmæli vestanhafs Lilja Rannveig nýr ritari Framsóknarflokksins Aðgerðir flugumferðarstjóra muni bitna á fjölda fólks „Það er óákveðið“ „Ég hef aldrei skorast undan ábyrgð“ Býður sig ekki fram til áframhaldandi formennsku Allt bendir til verkfalls Bein útsending: Haustfundur miðstjórnar Framsóknarflokksins Julian Assange í heimsókn á Íslandi Varað við hálku á Hellisheiði Jákvætt að rafvarnarvopn hafi fælingarmátt Yfirvofandi verkfall flugumferðarstjóra og Framsókn fundar Meintur brennuvargur úrskurðaður í vikulangt gæsluvarðhald Breytingar á vörugjaldi muni bitna illa á tengiltvinnbílum Rafvopni tvisvar beitt við handtöku á öðrum ársfjórðungi Framsóknarmenn velja sér ritara Dró upp hníf í miðbænum Bubbi sendir út neyðarkall Varðhaldsstöð þar sem vista megi hælisleitendur og börn lengur en grunaða glæpamenn Vill skoða að lengja fæðingarorlof Sjá meira