Arðgreiðslur í sjávarútvegi eru eðlilegar og nauðsynlegar Birta Karen Tryggvadóttir skrifar 8. júlí 2024 09:01 Það er engum vafa undirorpið að sjávarútvegur hefur verið einn mikilvægasti atvinnuvegur þjóðarinnar og lagt grunn að þeim lífskjörum sem við búum við í dag. Á árum áður átti íslenskt hagkerfi allt undir sjávarútvegi enda var atvinnulífið mun fábrotnara á þeim tíma og stóð sjávarútvegur nánast einn að gjaldeyrisöflun þjóðarbúsins. Nú er öldin önnur; fleiri útflutningsgreinar hafa bæst við sem renna styrkari stoðum undir gjaldeyrisöflun þjóðarinnar. Sú þróun er afar jákvæð, enda felur það í sér áhættudreifingu sem er mikilvægt fyrir lítið opið hagkerfi líkt og hið íslenska. Þrátt fyrir að vægi sjávarútvegs hafi minnkað gegnir hann áfram lykilhlutverki í gjaldeyrisöflun þjóðarbúsins og á ríkan þátt í þeirri efnahagslegu hagsæld sem þjóðin býr við. Að sjá ekki skóginn fyrir trjánum Mikið fer fyrir umræðu um sjávarútveg hér á landi. Það er ekki óeðlilegt enda byggir greinin starfsemi sína á nýtingu auðlinda, sem er í eðli sínu pólitískt viðfangsefni. Í þessari umræðu beinist kastljósið stundum að arðgreiðslum og heildarfjárhæð þeirra er þá jafnan fordæmd. Fjárhæðir einar og sér segja þó aðeins takmarkaða sögu ef þær eru ekki settar í samhengi. Staðreyndin er sú að þegar arðgreiðslur í sjávarútvegi eru skoðaðar betur kemur í ljós að þær eru almennt lægri en gengur og gerist í viðskiptahagkerfinu. Samkvæmt gögnum frá Hagstofunni voru arðgreiðslur sem hlutfall af hagnaði á árunum 2013 til 2022 að jafnaði 34% í sjávarútvegi, samanborið við 41% í viðskiptahagkerfinu í heild, að undanskildum sjávarútvegi. Í umræðunni gætir oft og tíðum tortryggni í garð sjávarútvegsfyrirtækja þegar arður er greiddur til hluthafa; að útgreiðsla arðs leiði til þess að minna skili sér til samfélagsins en ella. Það er fjarri sanni. Arðgreiðslur eru tól fyrirtækja til að losa út fjármuni sem nýtast ekki lengur í rekstri. Þannig geta fjármunirnir nýst við fjármögnun á öðrum verkefnum sem leiðir síðan vonandi af sér aukna verðmætasköpun með tilheyrandi aukningu á skatttekjum hins opinbera. Þá eru arðgreiðslur einnig forsenda þess að fjármagnseigendur sjái hag sinn í því að leggja fyrirtækjunum til fjármuni. Fyrirtæki eru þannig í stöðugri samkeppni við aðra fjárfestingakosti. Fjárfestingar í fyrirtækjum eru áhættusamari en til að mynda í skuldabréfum eða að leggja fé inn á bankabók. Með aukinni áhættu má jafnan vænta hærri ávöxtunarkröfu fjárfesta, þótt það sé ekki alltaf raunin. Ekki má heldur gleyma því að arðgreiðslur teljast skattskyldar fjármagnstekjur og ríkissjóður nýtur því ríflegrar hlutdeildar í greiddum arði til hluthafa. Það er stundum látið eins og það sé ekkert sérlega flókið að reka fyrirtæki í sjávarútvegi; að menn sæki gull í greipar Ægis án mikillar áhættu eða fyrirhafnar. Það er auðvitað ekki rétt. Rekstur í sjávarútvegi er verulega áhættusamur þar sem duttlungar náttúrunnar, eins og sveiflur í stærð fiskistofna, fela í sér mikinn ófyrirsjáanleika. Þá þurfa fyrirtæki í sjávarútvegi að búa þannig um hnútanna að efnahagsreikningur þeirra sé sterkur og að svigrúm sé til að mæta óvæntum áföllum. Þá krefst rekstur í sjávarútvegi verulegra fjárfestinga í nýjum skipum, búnaði um borð og hátæknivinnslum, en slíkar fjárfestingar hlaupa á milljörðum króna ár hvert. Þessar fjárfestingar eru nauðsynlegar til þess að standast alþjóðlega samkeppni, stuðla að áframhaldandi framleiðnivexti og verðmætasköpun í sjávarútvegi, í þágu áframhaldandi lífskjarasóknar. Augun á boltanum Með fyrirhyggju og elju hefur tekist með ágætum að reka arðbæran og sjálfbæran sjávarútveg hér á landi enda væri annað óráð miðað við efnahagslegt mikilvægi greinarinnar. Fyrirtækin hafa verið skynsöm í rekstri sínum og nýtt góðan afrakstur fyrri ára til fjárfestinga þannig að þau verðmæti sem við fáum úr auðlindinni verði meiri í dag en í gær. Aftur á móti er nauðsynlegt að fyrirtæki í sjávarútvegi séu samkeppnishæf um fjármagn. Ef arðsemi annarra fyrirtækja er ávallt hærri þá mun fjármagnið að öllum líkindum leita annað. Það er hagsmunamál allra að íslenskur sjávarútvegur sé vel rekinn og arðbær. Arðbær sjávarútvegur stendur undir verðmætum störfum og skilar milljörðum í sameiginlega sjóði í gegnum þau opinberu gjöld sem eigendum, fyrirtækjum og starfsmönnum er gert að greiða. Þá eru ótalin þau fjölmörgu fyrirtæki sem byggja starfsemi sína, að hluta eða að öllu leyti, á tilvist sjávarútvegs. Þau miklu margföldunaráhrif í efnahagslífinu má ekki vanmeta. Stjórnvöld mega aldrei missa sjónar af mikilvægu hlutverki sínu; að búa þannig um hnútanna að rekstrarumhverfi fyrirtækja í sjávarútvegi sé stöðugt þannig að hægt verði að tryggja arðsemi greinarinnar til langs tíma, til hagsbóta fyrir samfélagið og komandi kynslóðir. Það má aldrei missa augun af boltanum. Höfundur er hagfræðingur hjá SFS. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Mest lesið Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson Skoðun Skoðun Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir skrifar Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Sjá meira
Það er engum vafa undirorpið að sjávarútvegur hefur verið einn mikilvægasti atvinnuvegur þjóðarinnar og lagt grunn að þeim lífskjörum sem við búum við í dag. Á árum áður átti íslenskt hagkerfi allt undir sjávarútvegi enda var atvinnulífið mun fábrotnara á þeim tíma og stóð sjávarútvegur nánast einn að gjaldeyrisöflun þjóðarbúsins. Nú er öldin önnur; fleiri útflutningsgreinar hafa bæst við sem renna styrkari stoðum undir gjaldeyrisöflun þjóðarinnar. Sú þróun er afar jákvæð, enda felur það í sér áhættudreifingu sem er mikilvægt fyrir lítið opið hagkerfi líkt og hið íslenska. Þrátt fyrir að vægi sjávarútvegs hafi minnkað gegnir hann áfram lykilhlutverki í gjaldeyrisöflun þjóðarbúsins og á ríkan þátt í þeirri efnahagslegu hagsæld sem þjóðin býr við. Að sjá ekki skóginn fyrir trjánum Mikið fer fyrir umræðu um sjávarútveg hér á landi. Það er ekki óeðlilegt enda byggir greinin starfsemi sína á nýtingu auðlinda, sem er í eðli sínu pólitískt viðfangsefni. Í þessari umræðu beinist kastljósið stundum að arðgreiðslum og heildarfjárhæð þeirra er þá jafnan fordæmd. Fjárhæðir einar og sér segja þó aðeins takmarkaða sögu ef þær eru ekki settar í samhengi. Staðreyndin er sú að þegar arðgreiðslur í sjávarútvegi eru skoðaðar betur kemur í ljós að þær eru almennt lægri en gengur og gerist í viðskiptahagkerfinu. Samkvæmt gögnum frá Hagstofunni voru arðgreiðslur sem hlutfall af hagnaði á árunum 2013 til 2022 að jafnaði 34% í sjávarútvegi, samanborið við 41% í viðskiptahagkerfinu í heild, að undanskildum sjávarútvegi. Í umræðunni gætir oft og tíðum tortryggni í garð sjávarútvegsfyrirtækja þegar arður er greiddur til hluthafa; að útgreiðsla arðs leiði til þess að minna skili sér til samfélagsins en ella. Það er fjarri sanni. Arðgreiðslur eru tól fyrirtækja til að losa út fjármuni sem nýtast ekki lengur í rekstri. Þannig geta fjármunirnir nýst við fjármögnun á öðrum verkefnum sem leiðir síðan vonandi af sér aukna verðmætasköpun með tilheyrandi aukningu á skatttekjum hins opinbera. Þá eru arðgreiðslur einnig forsenda þess að fjármagnseigendur sjái hag sinn í því að leggja fyrirtækjunum til fjármuni. Fyrirtæki eru þannig í stöðugri samkeppni við aðra fjárfestingakosti. Fjárfestingar í fyrirtækjum eru áhættusamari en til að mynda í skuldabréfum eða að leggja fé inn á bankabók. Með aukinni áhættu má jafnan vænta hærri ávöxtunarkröfu fjárfesta, þótt það sé ekki alltaf raunin. Ekki má heldur gleyma því að arðgreiðslur teljast skattskyldar fjármagnstekjur og ríkissjóður nýtur því ríflegrar hlutdeildar í greiddum arði til hluthafa. Það er stundum látið eins og það sé ekkert sérlega flókið að reka fyrirtæki í sjávarútvegi; að menn sæki gull í greipar Ægis án mikillar áhættu eða fyrirhafnar. Það er auðvitað ekki rétt. Rekstur í sjávarútvegi er verulega áhættusamur þar sem duttlungar náttúrunnar, eins og sveiflur í stærð fiskistofna, fela í sér mikinn ófyrirsjáanleika. Þá þurfa fyrirtæki í sjávarútvegi að búa þannig um hnútanna að efnahagsreikningur þeirra sé sterkur og að svigrúm sé til að mæta óvæntum áföllum. Þá krefst rekstur í sjávarútvegi verulegra fjárfestinga í nýjum skipum, búnaði um borð og hátæknivinnslum, en slíkar fjárfestingar hlaupa á milljörðum króna ár hvert. Þessar fjárfestingar eru nauðsynlegar til þess að standast alþjóðlega samkeppni, stuðla að áframhaldandi framleiðnivexti og verðmætasköpun í sjávarútvegi, í þágu áframhaldandi lífskjarasóknar. Augun á boltanum Með fyrirhyggju og elju hefur tekist með ágætum að reka arðbæran og sjálfbæran sjávarútveg hér á landi enda væri annað óráð miðað við efnahagslegt mikilvægi greinarinnar. Fyrirtækin hafa verið skynsöm í rekstri sínum og nýtt góðan afrakstur fyrri ára til fjárfestinga þannig að þau verðmæti sem við fáum úr auðlindinni verði meiri í dag en í gær. Aftur á móti er nauðsynlegt að fyrirtæki í sjávarútvegi séu samkeppnishæf um fjármagn. Ef arðsemi annarra fyrirtækja er ávallt hærri þá mun fjármagnið að öllum líkindum leita annað. Það er hagsmunamál allra að íslenskur sjávarútvegur sé vel rekinn og arðbær. Arðbær sjávarútvegur stendur undir verðmætum störfum og skilar milljörðum í sameiginlega sjóði í gegnum þau opinberu gjöld sem eigendum, fyrirtækjum og starfsmönnum er gert að greiða. Þá eru ótalin þau fjölmörgu fyrirtæki sem byggja starfsemi sína, að hluta eða að öllu leyti, á tilvist sjávarútvegs. Þau miklu margföldunaráhrif í efnahagslífinu má ekki vanmeta. Stjórnvöld mega aldrei missa sjónar af mikilvægu hlutverki sínu; að búa þannig um hnútanna að rekstrarumhverfi fyrirtækja í sjávarútvegi sé stöðugt þannig að hægt verði að tryggja arðsemi greinarinnar til langs tíma, til hagsbóta fyrir samfélagið og komandi kynslóðir. Það má aldrei missa augun af boltanum. Höfundur er hagfræðingur hjá SFS.
Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun
Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir Skoðun
Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar
Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun
Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir Skoðun