Að brenna bláa akurinn Jón Kaldal skrifar 26. september 2023 07:31 Í dag og alla þessa viku eru starfsmenn Arnarlax að hella skordýraeitri í sjókvíar fyrirtækisins í Tálknafirði fyrir vestan sökum þess hversu illa haldnir eldislaxarnir í sjókvíunum eru af völdum gríðarlegs lúsasmits. Þessar eitranir hófust í síðustu viku. Kjartan Ólafsson, stjórnarmaður Arnarlax, minntist ekki á þessar harkalegu aðgerðir þegar hann mætti á Sprengisand á Bylgjunni á sunnudag til að ræða nýjasta kafla þeirra hörmunga sem sjókvíaeldisfyritækin hafa leitt yfir umhverfi og lífríki Íslands. Kjartan veit þó vel hversu hræðilega laxalúsin fer með eldisdýrin og villta laxfiska, sjóbirting, lax og sjóbleikju, þegar þetta skæða sníkjudýr streymir úr kvíunum í margföldu magni þess sem gæti gerst við náttúrulegar aðstæður. Hann veit líka að eiturefnin drepa lúsina með því að leysa upp skel hennar, og hafa nákvæmlega sömu áhrif á marfló, rækju og önnur villt skeldýr í nágrenni sjókvíanna. Framleiðsluþakið hlýtur að lækka Auðvitað vildi Kjartan ekki nefna þetta. Né að Arnarlax hefur staðið í svona eitrunum nokkrum sinnum á ári undanfarin mörg ár. Kjartan vildi líka gera sem minnst úr þeim manngerðu hamförum sem nú ríða yfir villta laxastofna landsins vegna þúsunda sleppifiska úr sjókví kollega hans hjá Arctic Fish. Við vitum ekki enn hversu djúp sár erfðablöndun eldislaxanna við villta laxinn okkar skilja eftir. Það eina sem við vitum er að þetta er svo meiriháttar áfall að forsendur „áhættumats um erfðablöndun“ eru kolfallnar. Eldislax í sjókví í Berufirði. Að jafnaði eru um helmingur allra eldislaxa í sjókví vanskapaður, heyrnalaus eða nær ekki fullum þroska vegna þeirra aðstæðna sem þeir þurfa að lifa við þau tvö ár sem þeir eru hafðir í sjó. Óskar Páll Sveinsson Höfundar þessa áhættumódels innan Hafrannsóknastofnunar hafa játað að þeir höfðu rangt fyrir sér. Þeir þurfa að byrja upp á nýtt. Og ef þeir eru samkvæmir sjálfum sér þá mun möguleg ársframleiðsla eldislax í sjókvíum aðeins verða brot af því sem núverandi áhættumat gerir ráð fyrir. Annað er óhjákvæmilegt því fyrirtækin hafa sýnt að þau ráða ekki við framleiðsluna eins og hún er núna, hvað þá ef hún verður þrefölduð eins og matið gerir ráð fyrir. Örvænting Kjartans Og þar komum við að því af hverju tónninn í stjórnarmanni Arnarlax var svona örvæntingarfullur í útvarpsumræðunum á Sprengisandi. Fyrirtæki hans gaf út í ágúst að það hyggur í haust á skráningu á First North, hliðarmarkaði Kauphallar Íslands, ekki síst með það fyrir augum að „auðvelda lífeyrissjóðum að fjárfesta í félaginu“. Ef möguleikarnir voru litlir á að lífeyrissjóðirnir myndu kaupa hlut þegar þessi hugmynd var viðruð, þá eru þeir örugglega að engu orðnir eftir að norsku kafararnir mættu með skutulbyssur sínar í árnar okkar. Í fyrsta lagi myndi það kalla á uppreisn almennings ef nota á lífeyrissjóði þeirra til að fjárfesta í svona skaðlegum iðnaði. Í öðru lagi væri það frámunalega heimskulegt við þessar aðstæður þegar yfirgnæfandi líkur eru á verðmæti sjókvíeldisfyrirtækjanna muni snarfalla á komandi mánuðum vegna þess að framleiðsluþakið hlýtur að lækka. Verðmæti þessara fyrirtækja hvílir eingöngu á þeim framleiðslukvóta sem þau ráða yfir. Taka næringarefni frá hungruðum heimi Þegar miklir persónulegir hagsmunir eru í húfi á fólk það til að leiðast á vafasamar slóðir. Kjartan Ólafsson fór svo oft villur vegar á Sprengisandi að það hefði reynst þúsund manna herdeild norskra kafara ómögulegt að finna hann. Einhverjir aðrir munu örugglega lista upp og leiðrétta vitleysuna sem hann hélt fram um rekstur eigenda lögbýla sem hafa treyst á hlunnindi af sjálfbærum stangveiðum kynslóðum saman í sveitum landsins. Fyrir þessa grein er af nógu að taka af rangfærslum um meint gæði framleiðslunnar og hversu umhverfisvæn hann vill meina að hún sé. Norskir kafarar með skutulbyssur að störfum í Langadalsá í Ísafjarðardjúpi. Köfun eftir eldislöxum er blómlegur iðnaður í Noregi enda eldislaxar sífellt að sleppa úr sjókvíum. Sigurður Þorvaldsson Kjartani varð tíðrætt um „bláa akurinn“ og mikilvægi hans til að fæða heiminn. Hafið leikur þar vissulega stórt hlutverk en laxeldi í sjó alls ekki. Þvert á móti reyndar því það er neikvæður halli á próteinframleiðslu í laxeldi. Til að framleiða eina máltíð af sjókvíaeldislaxi þarf prótein og næringarefni sem myndu duga í þrjár til fjórar máltíðir fyrir fólk. Kjartan og félagar eru beinlínis að taka prótein sem gætu nýst hungruðum heimi til að framleiða vöru sem meirihluti jarðarbúa mun aldrei hafa efni á að láta inn fyrir sínar varir. Það er bara hagfræðileg staðreynd. Enda er eldislax aðeins fjögur prósent af því sjávarfangi sem er framleitt á ári í heiminum. Þetta er hrein lúxusvara þó að við Vesturlandabúar áttum okkur mögulega ekki á því. Kjartan og félagar fara síðan hræðilega með þennan „bláa akur“. Sjókvíaeldi er mjög frumstæð tækni. Þetta er netapoki sem hangir á flotgrind. Öll mengun streymir beint úr kvíunum: skítur úr fiskunum, fóðurleifar, skordýraeitur, lyfjafóður, þungmálmar úr ásætuvörnum af netunum og gríðarlegt magn af míkróplasti. Í Noregi eru vistkerfi heilu fjarðanna að deyja vegna þessarar mengunar. Sjókvíaeldisfyrirtækin eru að brenna „bláa akurinn“. Ólöglegur grænþvottur Uppistaðan í fóðri sjókvíaeldislaxins er sojaprótein. Sojabaunirnar eru ræktaðar á ökrum í Suður-Ameríku og fluttar þaðan til Evrópu. Þar er búið til úr þeim fóður sem er svo hellt í Norður-Atlantshafið í allt að tvö ár. Megnið endar sem botnmengun í fjörðum, áður en laxinum er slátrað og flogið með hann á markað í Bandaríkjunum eða Evrópu. Þetta er hvorki „sjálfbær“ né „umhverfisvæn“ aðferð við að framleiða matvæli. Norski sjókvíaeldisrisinn Mowi (meirihlutaeigandi Arctic Fish) neyddist 2021 til að fjarlægja þessi orð af umbúðum eldislax sem seldur var í Bandaríkjunum því þau töldust „fölsk, misvísandi og blekkjandi“ eins og það var orðað í sátt í málaferlum á hendur fyrirtækinu. Þurfti fyrirtækið að borga háa upphæð til að forða sér frá dómsmáli. Móðurfélag Arctic Fish kaus að semja því það vissi eins og er, eldislax alinn í sjókvíum er ekki sjálfbær eða umhverfisvæn matvara. Neytendastofa hér á landi komst að sömu niðurstöðu í fyrra þegar hún úrskurðaði að Norðanfiskur og Fisherman höfðu brotið lög með röngum merkingum á umbúðum um að sjókvíaeldislax væri vistvæn og sjálfbær framleiðsla. Kæru lesendur, munið þetta. Sjókvíaeldi skaðar umhverfið, lífríkið og fer hræðilega með eldisdýrin. Þetta er óboðleg aðferð við matvælaframleiðslu. Höfundur er félagi í Íslenska náttúruverndarsjóðnum - The Icelandic Wildlife Fund. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jón Kaldal Fiskeldi Sjókvíaeldi Tálknafjörður Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Fylgishrun Höllu Hrundar staðfest Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Þú getur leyft þér það Rannveig Borg Skoðun Sameiningartákn? Vilborg Ása Guðjónsdóttir Skoðun Sósíalismi sem trúarbrögð Finnur Thorlacius Eiríksson Skoðun „Hlutdrægni” Ríkisútvarpsins og „hnignun” íslenskunnar Magnús Lyngdal Magnússon Skoðun Meðmælabréf með forsetaefni Anna Hildur Hildibrandsdóttir Skoðun Ástþór Magnússon í spádómum? Gunnar Karl Halldórsson Skoðun Hún Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Á Bessastöðum? Ingunn Ásdísardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Meðmælabréf með forsetaefni Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Sameiningartákn? Vilborg Ása Guðjónsdóttir skrifar Skoðun „Hlutdrægni” Ríkisútvarpsins og „hnignun” íslenskunnar Magnús Lyngdal Magnússon skrifar Skoðun Fylgishrun Höllu Hrundar staðfest Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hún Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sósíalismi sem trúarbrögð Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar Skoðun Á Bessastöðum? Ingunn Ásdísardóttir skrifar Skoðun Til hamingju, Kópavogur! Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Búum til börn Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Ákall um aðgerðir í mansalsmálum Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Holan í kerfinu Jóhann Friðrik Friðriksson skrifar Skoðun Í dag er alþjóðlegi Lupusdagurinn Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Skálkaskjól Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Fimm ástæður fyrir því að Ísland á að taka á móti fólki á flótta Þórhallur Guðmundsson skrifar Skoðun Fá allir sama orlof? Sigríður Auðunsdóttir skrifar Skoðun Flokkur fólksins mun ekki samþykkja að hækka leigu hjá Félagsbústöðum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Almenningur á betra skilið en kastljós án upplýsingar Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Kosningar og kíghósti Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Grafa skoðanakannanir undan lýðræðinu? Guðlaugur Bragason skrifar Skoðun Hugmyndin sú sama í grunninn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Stutt við barnafjölskyldur Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Er maðurinn í útrýmingarhættu? Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Baldur fýkur ekki eftir vindi Hjördís Rut Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Í tilefni af Alþjóðlega safnadeginum Dagrún Ósk Jónsdóttir skrifar Skoðun Ástþór Magnússon í spádómum? Gunnar Karl Halldórsson skrifar Skoðun Athugasemdir við grein um samgöngumál Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Riðulaust Ísland! Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur skrifar Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu skrifar Sjá meira
Í dag og alla þessa viku eru starfsmenn Arnarlax að hella skordýraeitri í sjókvíar fyrirtækisins í Tálknafirði fyrir vestan sökum þess hversu illa haldnir eldislaxarnir í sjókvíunum eru af völdum gríðarlegs lúsasmits. Þessar eitranir hófust í síðustu viku. Kjartan Ólafsson, stjórnarmaður Arnarlax, minntist ekki á þessar harkalegu aðgerðir þegar hann mætti á Sprengisand á Bylgjunni á sunnudag til að ræða nýjasta kafla þeirra hörmunga sem sjókvíaeldisfyritækin hafa leitt yfir umhverfi og lífríki Íslands. Kjartan veit þó vel hversu hræðilega laxalúsin fer með eldisdýrin og villta laxfiska, sjóbirting, lax og sjóbleikju, þegar þetta skæða sníkjudýr streymir úr kvíunum í margföldu magni þess sem gæti gerst við náttúrulegar aðstæður. Hann veit líka að eiturefnin drepa lúsina með því að leysa upp skel hennar, og hafa nákvæmlega sömu áhrif á marfló, rækju og önnur villt skeldýr í nágrenni sjókvíanna. Framleiðsluþakið hlýtur að lækka Auðvitað vildi Kjartan ekki nefna þetta. Né að Arnarlax hefur staðið í svona eitrunum nokkrum sinnum á ári undanfarin mörg ár. Kjartan vildi líka gera sem minnst úr þeim manngerðu hamförum sem nú ríða yfir villta laxastofna landsins vegna þúsunda sleppifiska úr sjókví kollega hans hjá Arctic Fish. Við vitum ekki enn hversu djúp sár erfðablöndun eldislaxanna við villta laxinn okkar skilja eftir. Það eina sem við vitum er að þetta er svo meiriháttar áfall að forsendur „áhættumats um erfðablöndun“ eru kolfallnar. Eldislax í sjókví í Berufirði. Að jafnaði eru um helmingur allra eldislaxa í sjókví vanskapaður, heyrnalaus eða nær ekki fullum þroska vegna þeirra aðstæðna sem þeir þurfa að lifa við þau tvö ár sem þeir eru hafðir í sjó. Óskar Páll Sveinsson Höfundar þessa áhættumódels innan Hafrannsóknastofnunar hafa játað að þeir höfðu rangt fyrir sér. Þeir þurfa að byrja upp á nýtt. Og ef þeir eru samkvæmir sjálfum sér þá mun möguleg ársframleiðsla eldislax í sjókvíum aðeins verða brot af því sem núverandi áhættumat gerir ráð fyrir. Annað er óhjákvæmilegt því fyrirtækin hafa sýnt að þau ráða ekki við framleiðsluna eins og hún er núna, hvað þá ef hún verður þrefölduð eins og matið gerir ráð fyrir. Örvænting Kjartans Og þar komum við að því af hverju tónninn í stjórnarmanni Arnarlax var svona örvæntingarfullur í útvarpsumræðunum á Sprengisandi. Fyrirtæki hans gaf út í ágúst að það hyggur í haust á skráningu á First North, hliðarmarkaði Kauphallar Íslands, ekki síst með það fyrir augum að „auðvelda lífeyrissjóðum að fjárfesta í félaginu“. Ef möguleikarnir voru litlir á að lífeyrissjóðirnir myndu kaupa hlut þegar þessi hugmynd var viðruð, þá eru þeir örugglega að engu orðnir eftir að norsku kafararnir mættu með skutulbyssur sínar í árnar okkar. Í fyrsta lagi myndi það kalla á uppreisn almennings ef nota á lífeyrissjóði þeirra til að fjárfesta í svona skaðlegum iðnaði. Í öðru lagi væri það frámunalega heimskulegt við þessar aðstæður þegar yfirgnæfandi líkur eru á verðmæti sjókvíeldisfyrirtækjanna muni snarfalla á komandi mánuðum vegna þess að framleiðsluþakið hlýtur að lækka. Verðmæti þessara fyrirtækja hvílir eingöngu á þeim framleiðslukvóta sem þau ráða yfir. Taka næringarefni frá hungruðum heimi Þegar miklir persónulegir hagsmunir eru í húfi á fólk það til að leiðast á vafasamar slóðir. Kjartan Ólafsson fór svo oft villur vegar á Sprengisandi að það hefði reynst þúsund manna herdeild norskra kafara ómögulegt að finna hann. Einhverjir aðrir munu örugglega lista upp og leiðrétta vitleysuna sem hann hélt fram um rekstur eigenda lögbýla sem hafa treyst á hlunnindi af sjálfbærum stangveiðum kynslóðum saman í sveitum landsins. Fyrir þessa grein er af nógu að taka af rangfærslum um meint gæði framleiðslunnar og hversu umhverfisvæn hann vill meina að hún sé. Norskir kafarar með skutulbyssur að störfum í Langadalsá í Ísafjarðardjúpi. Köfun eftir eldislöxum er blómlegur iðnaður í Noregi enda eldislaxar sífellt að sleppa úr sjókvíum. Sigurður Þorvaldsson Kjartani varð tíðrætt um „bláa akurinn“ og mikilvægi hans til að fæða heiminn. Hafið leikur þar vissulega stórt hlutverk en laxeldi í sjó alls ekki. Þvert á móti reyndar því það er neikvæður halli á próteinframleiðslu í laxeldi. Til að framleiða eina máltíð af sjókvíaeldislaxi þarf prótein og næringarefni sem myndu duga í þrjár til fjórar máltíðir fyrir fólk. Kjartan og félagar eru beinlínis að taka prótein sem gætu nýst hungruðum heimi til að framleiða vöru sem meirihluti jarðarbúa mun aldrei hafa efni á að láta inn fyrir sínar varir. Það er bara hagfræðileg staðreynd. Enda er eldislax aðeins fjögur prósent af því sjávarfangi sem er framleitt á ári í heiminum. Þetta er hrein lúxusvara þó að við Vesturlandabúar áttum okkur mögulega ekki á því. Kjartan og félagar fara síðan hræðilega með þennan „bláa akur“. Sjókvíaeldi er mjög frumstæð tækni. Þetta er netapoki sem hangir á flotgrind. Öll mengun streymir beint úr kvíunum: skítur úr fiskunum, fóðurleifar, skordýraeitur, lyfjafóður, þungmálmar úr ásætuvörnum af netunum og gríðarlegt magn af míkróplasti. Í Noregi eru vistkerfi heilu fjarðanna að deyja vegna þessarar mengunar. Sjókvíaeldisfyrirtækin eru að brenna „bláa akurinn“. Ólöglegur grænþvottur Uppistaðan í fóðri sjókvíaeldislaxins er sojaprótein. Sojabaunirnar eru ræktaðar á ökrum í Suður-Ameríku og fluttar þaðan til Evrópu. Þar er búið til úr þeim fóður sem er svo hellt í Norður-Atlantshafið í allt að tvö ár. Megnið endar sem botnmengun í fjörðum, áður en laxinum er slátrað og flogið með hann á markað í Bandaríkjunum eða Evrópu. Þetta er hvorki „sjálfbær“ né „umhverfisvæn“ aðferð við að framleiða matvæli. Norski sjókvíaeldisrisinn Mowi (meirihlutaeigandi Arctic Fish) neyddist 2021 til að fjarlægja þessi orð af umbúðum eldislax sem seldur var í Bandaríkjunum því þau töldust „fölsk, misvísandi og blekkjandi“ eins og það var orðað í sátt í málaferlum á hendur fyrirtækinu. Þurfti fyrirtækið að borga háa upphæð til að forða sér frá dómsmáli. Móðurfélag Arctic Fish kaus að semja því það vissi eins og er, eldislax alinn í sjókvíum er ekki sjálfbær eða umhverfisvæn matvara. Neytendastofa hér á landi komst að sömu niðurstöðu í fyrra þegar hún úrskurðaði að Norðanfiskur og Fisherman höfðu brotið lög með röngum merkingum á umbúðum um að sjókvíaeldislax væri vistvæn og sjálfbær framleiðsla. Kæru lesendur, munið þetta. Sjókvíaeldi skaðar umhverfið, lífríkið og fer hræðilega með eldisdýrin. Þetta er óboðleg aðferð við matvælaframleiðslu. Höfundur er félagi í Íslenska náttúruverndarsjóðnum - The Icelandic Wildlife Fund.
Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
Skoðun Fimm ástæður fyrir því að Ísland á að taka á móti fólki á flótta Þórhallur Guðmundsson skrifar
Skoðun Flokkur fólksins mun ekki samþykkja að hækka leigu hjá Félagsbústöðum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar
Skoðun Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar
Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur skrifar
Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu skrifar
Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun