Freistnivandi sveitarstjórna Auður Önnu Magnúsdóttir skrifar 9. febrúar 2023 11:30 Hverjar eru líkurnar á að sveitarfélag láti náttúru innan sinna sveitafélagamarka njóta vafans ef gull og grænir skógar eru í boði? Í öllum málum er mikilvægt að taka réttar ákvarðanir. Undirbúa þarf ákvarðanatöku vel og upplýsa allar hliðar eins og hægt er og tryggja að öll sem hafa mikilvæg sjónarmið og upplýsingar geti komið að ákvarðanatökunni. Í umhverfismálum er þetta sérstaklega mikilvægt því ákvarðanir um framkvæmdir eða starfsemi sem hafa neikvæð áhrif á umhverfið eru oft óafturkræfar og skaðinn óbætanlegur. Reglur um góða ákvarðanatöku Á vettvangi Evrópusambandsins og EES eru settar meginreglur um hvernig á að taka ákvarðanir í umhverfismálum. Ef líklegt er að áhrif framkvæmdar eða starfsemi verði neikvæð má ekki heimila hana nema áður hafi farið fram formlegt mat á áhrifum á ýmsa umhverfisþætti. Slíkar ákvarðanir má heldur ekki taka nema almenningur hafi raunveruleg tækifæri til að taka þátt í ákvörðuninni. Stjórnvöld sem taka ákvarðanir eiga að vera hlutlaus og óháð. Í því felst m.a. að stjórnvöld mega ekki vera háð framkvæmdinni fjárhagslega. Íslenska sérafbrigðið af ákvarðanatöku Á Íslandi er þetta samt öðruvísi í raun. Sveitarfélög á Íslandi hafa skipulagsábyrgð innan sveitafélagsmarka en auk þess veita sveitafélög á Íslandi leyfi til framkvæmda. Til þess að af framkvæmd geti orðið verður hún að vera í samræmi við aðal- og deiliskipulag sveitafélaga og þau hafa því vald til að hafna framkvæmdum innan sveitafélagsins. Það sem verra er að sveitafélög hafa hingað til líka getað samþykkt framkvæmdir innan sveitafélagsins sem brjóta í bága við náttúruverndarlög, skipulagslög og önnur lög sem varða vernd umhverfisins. Engin stofnun eða ráðuneyti hefur tiltæk tæki til þess að stöðva framkvæmdir sem brjóta í bága við landslög sem sveitafélög vilja veita framkvæmdaleyfi. Hver á að ráða? En er ekki bara ekki í góðu lagi að sveitastjórnir hafi hafa mest um það að segja hvaða framkvæmdir fara af stað innan sveitafélagamarka? Vissulega, enda standa þær að gerð aðal- og deiliskipulag. Án þeirra samþykkis er því ekki hægt að fara í framkvæmdir innan sveitafélagsins. En þegar kemur að hagsmunum náttúrunnar, hagsmunum íbúa og framtíðarkynslóða eru sveitafélög ekki besti aðilinn til að vera nánast einráð þegar kemur að ákvörðunum um stórar framkvæmdir. Sveitarfélög eru ekki hlutlaus leyfisveitandi Oft vega fjárhagslegir hagsmunir mjög þungt í ákvarðanatöku hjá sveitafélögum en umhverfissjónarmið láta í minni pokann. Það er í sjálfu sér skiljanlegt, það er innbyggt í sveitarfélög að vilja auka umsvif, afla tekna og fjölga íbúum. Einmitt af þessum sökum geta sveitafélög oft ekki verið hlutlaus og ábyrgur leyfisveitandi. Gott dæmi um þetta er til dæmis fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi við útflutning og mölun á íslenskum jarðefnum. Skv. nýrri úttekt gætu tekjur sveitafélagsins aukist um 25% við starfsemina. Hversu líklegt er að sveitafélag hafni framkvæmdaleyfi vegna umhverfissjónarmiða þegar um er að ræða umsvif sem gætu aukið tekjur þess um fjórðung? Að hunsa náttúruverndarlög Í landinu eru lög um verndun náttúru og umhverfis en enginn hefur eftirlit með því að sveitafélög fari eftir þeim þegar veitt eru leyfi til framkvæmda. Íslensk lög gera ráð fyrir því að sveitafélög á Íslandi geti verið beggja megin borðsins og tekið hlutlausar ákvarðanir þrátt fyrir það. Að þau sem leyfisveitendur geti á hlutlausan hátt metið skaðann fyrir allan almenning, íslenska náttúru, loftgæði og grunnvatn án þess að horfa til eigin fjárhagslegu hagsmuna. Þetta er gríðarlega stór galli á íslensku löggjöfinni og Landvernd hefur kvartað til ESA vegna þessa. Þá hefur ekki verið nefnt að mörg sveitafélög á Íslandi eru fámenn og vanbúin til þess að taka svo viðamkilar ákvarðanir þrátt fyrir að skipulagssvæði þeirra nái í mörgum tilfellum yfir mjög stórt svæði með miklum náttúruverðmætum. Tvö dæmi þar sem náttúran slapp með skrekkinn Að lokum skulum við fara yfir tvö mál þar sem sveitafélög hafa tekið ákvarðanir um framkvæmdir þrátt fyrir að ljóst væri að um brot á náttúruverndarlögum væri að ræða. Fyrra dæmið er Hvalárvirkjun en niðurstaða Skipulagsstofnunar var að umhverfisáhrif virkjunarinnar væru verulega neikvæð. Þrátt fyrir það ákvað sveitastjórn Árneshrepps að veita leyfi fyrir rannsóknum tengdum virkjuninni. Enginn opinber aðili hafði eftirlit með því að náttúruverndarlög væru ekki brotin og ef landeigendur og umhverfisverndarsamtök hefðu ekki kært veitingu framkvæmdaleyfis til úrskurðanefndar umhverfis- og auðlindamála hefði hún stað óhögguð. Sem betur fer virðist sem virkjanaaðili hafi fallið frá þessum áformum. Hitt dæmið er Hnútuvirkjun í Skaftárhreppi. Þar voru umhverfisáhrif metin afar neikvæð en þrátt fyrir það veitti sveitastjórn Skaftárhrepps framkvæmdaleyfi. Enginn opinber aðili gat gripið inn í og stöðvað yfirvofandi brot á náttúruverndarlögum. Náttúruverndarsamtök og landeigendur kærðu ákvörðun sveitastjórnarinnar til úrskurðanefndar umhverfis- og auðlindamála sem komst að því að leyfið væri í andstöðu við náttúruverndarlög. Ef almenningur og samtök hans hefðu ekki kært, hefði virkjunin nú gilt leyfi til framkvæmda og enginn opinber aðili hefði tæki eða ábyrgð til að framfylgja náttúruverndarlögum. Vonlaust dæmi að þurfa að eiga allt undir heppninni einni Getur niðurstaðan orðið góð ef ákvarðanir eru tekna samkvæmt afleitri aðferðarfæði? Já ef við erum heppin, en reynsla sýnir að verulegar líkur eru á slæmri niðurstöðu fyrir náttúru og umhverfi. Það er deginum ljósara að séríslenska leiðin við ákvarðanatöku vegna starfsemi og framkvæmda sem líkleg eru til að hafa neikvæð áhrif á umhverfið er handónýt. Skýra verður ábyrgð sveitastjórna og tryggja eftirfylgni og eftirlit með því að náttúruverndarlög séu ekki brotin við leyfisveitingar. Höfundur er framkvæmdastjóri Landverndar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Auður Önnu Magnúsdóttir Sveitarstjórnarmál Umhverfismál Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Er þetta í alvöru verðlaunaefni? Snorri Másson Skoðun Það vantar vanan og áreiðanlegan mann í verkið Haraldur Ólafsson Skoðun Dýravelferðarmartröð af áður óþekktri stærð Benedikta Guðrún Svavarsdóttir Skoðun Guðrún biskup – til heilla fyrir okkur öll! Arndís Steinþórsdóttir,Glóey Helgudótir Finnsdóttir Skoðun Árangur gegn verðbólgu Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir Skoðun Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun Biskup í tengslum Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Áhugaverðir tímar kalla á áhugaverðan forseta Cody Alexander Skahan Skoðun Er menning stórmál? Ingibjörg Ösp Stefánsdóttir Skoðun Himinhátt innanlandsflug Ingibjörg Isaksen Skoðun Skoðun Skoðun Er stóraukin lýðræðisþátttaka ekki verðlaunaefni? Einar Freyr Elínarson skrifar Skoðun Árangur gegn verðbólgu Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hvar er híbýlaauður? Anna María Bogadóttir skrifar Skoðun Áhugaverðir tímar kalla á áhugaverðan forseta Cody Alexander Skahan skrifar Skoðun Biskup í tengslum Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun Guðrún biskup – til heilla fyrir okkur öll! Arndís Steinþórsdóttir,Glóey Helgudótir Finnsdóttir skrifar Skoðun Dýravelferðarmartröð af áður óþekktri stærð Benedikta Guðrún Svavarsdóttir skrifar Skoðun Uppskera að vori Lilja Dögg Alfreðsdóttir skrifar Skoðun Er menning stórmál? Ingibjörg Ösp Stefánsdóttir skrifar Skoðun Það vantar vanan og áreiðanlegan mann í verkið Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Leikskólamál eru forgangsmál Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Himinhátt innanlandsflug Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hefur allt sem þarf Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Af hverju að gera rekstraráætlun? Karl Sólnes Jónsson skrifar Skoðun Norskur skammtímagróði Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Æpandi vanþekking Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Mannréttindi sama hvað Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Helga Þórisdóttir og fjöregg íslenskrar þjóðar Páll Torfi Önundarson skrifar Skoðun Er þetta í alvöru verðlaunaefni? Snorri Másson skrifar Skoðun Ótímabundin ráðgjöf til ríkisstjórnar Snæbjörn Brynjarsson skrifar Skoðun Lykillinn að orkuskiptunum er úr áli Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason skrifar Skoðun „Vitum ekkert hvað við erum að gera“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Nýtt örorkukerfi – verra þeirra réttlæti Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar Skoðun Þurfum við að koma Íslandi aftur á rétta braut? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Þurfum við koma Íslandi aftur á rétta braut? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Bergmál frá geymslustað líkamans Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Gummi Kalli Kristinn Sigurðsson skrifar Sjá meira
Hverjar eru líkurnar á að sveitarfélag láti náttúru innan sinna sveitafélagamarka njóta vafans ef gull og grænir skógar eru í boði? Í öllum málum er mikilvægt að taka réttar ákvarðanir. Undirbúa þarf ákvarðanatöku vel og upplýsa allar hliðar eins og hægt er og tryggja að öll sem hafa mikilvæg sjónarmið og upplýsingar geti komið að ákvarðanatökunni. Í umhverfismálum er þetta sérstaklega mikilvægt því ákvarðanir um framkvæmdir eða starfsemi sem hafa neikvæð áhrif á umhverfið eru oft óafturkræfar og skaðinn óbætanlegur. Reglur um góða ákvarðanatöku Á vettvangi Evrópusambandsins og EES eru settar meginreglur um hvernig á að taka ákvarðanir í umhverfismálum. Ef líklegt er að áhrif framkvæmdar eða starfsemi verði neikvæð má ekki heimila hana nema áður hafi farið fram formlegt mat á áhrifum á ýmsa umhverfisþætti. Slíkar ákvarðanir má heldur ekki taka nema almenningur hafi raunveruleg tækifæri til að taka þátt í ákvörðuninni. Stjórnvöld sem taka ákvarðanir eiga að vera hlutlaus og óháð. Í því felst m.a. að stjórnvöld mega ekki vera háð framkvæmdinni fjárhagslega. Íslenska sérafbrigðið af ákvarðanatöku Á Íslandi er þetta samt öðruvísi í raun. Sveitarfélög á Íslandi hafa skipulagsábyrgð innan sveitafélagsmarka en auk þess veita sveitafélög á Íslandi leyfi til framkvæmda. Til þess að af framkvæmd geti orðið verður hún að vera í samræmi við aðal- og deiliskipulag sveitafélaga og þau hafa því vald til að hafna framkvæmdum innan sveitafélagsins. Það sem verra er að sveitafélög hafa hingað til líka getað samþykkt framkvæmdir innan sveitafélagsins sem brjóta í bága við náttúruverndarlög, skipulagslög og önnur lög sem varða vernd umhverfisins. Engin stofnun eða ráðuneyti hefur tiltæk tæki til þess að stöðva framkvæmdir sem brjóta í bága við landslög sem sveitafélög vilja veita framkvæmdaleyfi. Hver á að ráða? En er ekki bara ekki í góðu lagi að sveitastjórnir hafi hafa mest um það að segja hvaða framkvæmdir fara af stað innan sveitafélagamarka? Vissulega, enda standa þær að gerð aðal- og deiliskipulag. Án þeirra samþykkis er því ekki hægt að fara í framkvæmdir innan sveitafélagsins. En þegar kemur að hagsmunum náttúrunnar, hagsmunum íbúa og framtíðarkynslóða eru sveitafélög ekki besti aðilinn til að vera nánast einráð þegar kemur að ákvörðunum um stórar framkvæmdir. Sveitarfélög eru ekki hlutlaus leyfisveitandi Oft vega fjárhagslegir hagsmunir mjög þungt í ákvarðanatöku hjá sveitafélögum en umhverfissjónarmið láta í minni pokann. Það er í sjálfu sér skiljanlegt, það er innbyggt í sveitarfélög að vilja auka umsvif, afla tekna og fjölga íbúum. Einmitt af þessum sökum geta sveitafélög oft ekki verið hlutlaus og ábyrgur leyfisveitandi. Gott dæmi um þetta er til dæmis fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi við útflutning og mölun á íslenskum jarðefnum. Skv. nýrri úttekt gætu tekjur sveitafélagsins aukist um 25% við starfsemina. Hversu líklegt er að sveitafélag hafni framkvæmdaleyfi vegna umhverfissjónarmiða þegar um er að ræða umsvif sem gætu aukið tekjur þess um fjórðung? Að hunsa náttúruverndarlög Í landinu eru lög um verndun náttúru og umhverfis en enginn hefur eftirlit með því að sveitafélög fari eftir þeim þegar veitt eru leyfi til framkvæmda. Íslensk lög gera ráð fyrir því að sveitafélög á Íslandi geti verið beggja megin borðsins og tekið hlutlausar ákvarðanir þrátt fyrir það. Að þau sem leyfisveitendur geti á hlutlausan hátt metið skaðann fyrir allan almenning, íslenska náttúru, loftgæði og grunnvatn án þess að horfa til eigin fjárhagslegu hagsmuna. Þetta er gríðarlega stór galli á íslensku löggjöfinni og Landvernd hefur kvartað til ESA vegna þessa. Þá hefur ekki verið nefnt að mörg sveitafélög á Íslandi eru fámenn og vanbúin til þess að taka svo viðamkilar ákvarðanir þrátt fyrir að skipulagssvæði þeirra nái í mörgum tilfellum yfir mjög stórt svæði með miklum náttúruverðmætum. Tvö dæmi þar sem náttúran slapp með skrekkinn Að lokum skulum við fara yfir tvö mál þar sem sveitafélög hafa tekið ákvarðanir um framkvæmdir þrátt fyrir að ljóst væri að um brot á náttúruverndarlögum væri að ræða. Fyrra dæmið er Hvalárvirkjun en niðurstaða Skipulagsstofnunar var að umhverfisáhrif virkjunarinnar væru verulega neikvæð. Þrátt fyrir það ákvað sveitastjórn Árneshrepps að veita leyfi fyrir rannsóknum tengdum virkjuninni. Enginn opinber aðili hafði eftirlit með því að náttúruverndarlög væru ekki brotin og ef landeigendur og umhverfisverndarsamtök hefðu ekki kært veitingu framkvæmdaleyfis til úrskurðanefndar umhverfis- og auðlindamála hefði hún stað óhögguð. Sem betur fer virðist sem virkjanaaðili hafi fallið frá þessum áformum. Hitt dæmið er Hnútuvirkjun í Skaftárhreppi. Þar voru umhverfisáhrif metin afar neikvæð en þrátt fyrir það veitti sveitastjórn Skaftárhrepps framkvæmdaleyfi. Enginn opinber aðili gat gripið inn í og stöðvað yfirvofandi brot á náttúruverndarlögum. Náttúruverndarsamtök og landeigendur kærðu ákvörðun sveitastjórnarinnar til úrskurðanefndar umhverfis- og auðlindamála sem komst að því að leyfið væri í andstöðu við náttúruverndarlög. Ef almenningur og samtök hans hefðu ekki kært, hefði virkjunin nú gilt leyfi til framkvæmda og enginn opinber aðili hefði tæki eða ábyrgð til að framfylgja náttúruverndarlögum. Vonlaust dæmi að þurfa að eiga allt undir heppninni einni Getur niðurstaðan orðið góð ef ákvarðanir eru tekna samkvæmt afleitri aðferðarfæði? Já ef við erum heppin, en reynsla sýnir að verulegar líkur eru á slæmri niðurstöðu fyrir náttúru og umhverfi. Það er deginum ljósara að séríslenska leiðin við ákvarðanatöku vegna starfsemi og framkvæmda sem líkleg eru til að hafa neikvæð áhrif á umhverfið er handónýt. Skýra verður ábyrgð sveitastjórna og tryggja eftirfylgni og eftirlit með því að náttúruverndarlög séu ekki brotin við leyfisveitingar. Höfundur er framkvæmdastjóri Landverndar.
Guðrún biskup – til heilla fyrir okkur öll! Arndís Steinþórsdóttir,Glóey Helgudótir Finnsdóttir Skoðun
Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun
Skoðun Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Guðrún biskup – til heilla fyrir okkur öll! Arndís Steinþórsdóttir,Glóey Helgudótir Finnsdóttir skrifar
Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason skrifar
Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar
Guðrún biskup – til heilla fyrir okkur öll! Arndís Steinþórsdóttir,Glóey Helgudótir Finnsdóttir Skoðun
Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun