Ber list Bryndís Björnsdóttir skrifar 9. maí 2022 14:30 Fyrir átta árum síðan lét þáverandi menningar- og menntamálaráðherra þau orð falla í ræðu við úthlutun Myndlistarsjóðs að stjórnmálamenn ættu að vera hræddir við listamenn en ekki öfugt. Þessi orð vöktu athygli mínu á sínum tíma. Hvers vegna heyrðust þau úr þessari átt? Hvaða jarðvegur varð til þess að maður í embætti ráðherra beinlínis bað listamenn um að hræða sig? Voru þau meint sem öfugmæli, hagið ykkur til að njóta góðs af, eða var þetta einlæg brýning frá ráðherra um að starfsumhverfi listamanna mætti ekki verða samdauna ráðandi öflum? Ég býð mig fram sem formaður Sambands íslenskra myndlistarmanna (SÍM) með það í huga að styrkja samtökin sem hagsmunasamtök listamanna.Við lifum á tímabili þar sem listheimurinn skilgreinist í vaxandi mæli út frá því sem aktívistinn, listamaðurinn og fræðimaðurinn Gregory Sholette kallar bera list, á ensku bare art, ástand þar sem listrænu starfi er ekki ætlað sjálfræði heldur að ganga í þjónustu annarra hagsmuna. Eitt af einkennum þessa ástands má finna í drögum að opinberri Myndlistarstefnu, þeirri fyrstu sem gerð hefur verið hér á landi. Í þeim drögum er mikil áhersla á markaðsdrifna starfsemi myndlistar eða það er alþjóðlegri markaðsetningu sem dregur erlenda ferðamenn til landsins. Myndlist á Íslandi er þannig skipaður sess sem útflutningsvara innan hins nýstofnaða ráðuneytis menningar viðskipta og ferðamála. Innan slíks umhverfis er hætt við að lítill grundvöllur reynist fyrir þá gagnrýnu nálgun við listsköpun, sem þó er lögð áhersla á í stefnunni sjálfri. Styrkja og launakerfið er ekki nógu burðugt og því hefur líklega hefur ekki farið fram hjá mörgum hversu mikill þorsti er í úrræði til að afla listafólki tekna, eins og má sjá í offramboði af jólamörkuðum á síðustu árum. Hvað varðar ramma og útgangspunkt myndlistarsýninga hefur í nokkrum tilfellum borið á þeirri áherslu að sýna listamenn sem mætti skilgreina sem fulltrúa kynslóða. Sú áhersla birtist mér sem viðbragð til að skerpa á nöfnum sem ættu að standa ofarlega í baráttu við þá smáu úthlutun sem er í boði þegar kemur að listamannalaunum. Annað einkenni ástandsins er vöntun á sjálfstæðum listamannareknum listrýmum. Nýleg viðbót í Marshallhúsið hefur skerpt á þeirri birtingarmynd að utan þeirra veggja er fremur ólífvænlegt að starfrækja listamannarekin rými. Marshallhúsið er orðið að nokkurskonar Kringlu myndlistar innan borgarlandslagsins. Hvað varðar aðgengi að rýmum í borginni orka aðgerðir SÍM tvímælis. Samtök sem eiga að verja hagsmuni listamanna fást við að leigja út vinnustofur með hagnaði. Slíkt fyrirkomulag skapar einfaldlega jarðveg fyrir hagsmunaárekstra. Við erum að ræða um kerfi sem er að mörgu leyti beinlínis óvinveitt hagsmunum listamanna og hefur þróast og mótast í þá átt hægt og mallandi síðustu árin. Slíkar óvinveittar aðstæður gefa um leið fáum færi á að setjast hér að og koma sér fyrir. Þrátt fyrir fjölbreytt myndlistarlíf er listalífið á Íslandi fremur einsleitt hvað varðar uppruna fólks. Það er mikið um -dóttir og -son eftirnöfn innan samsýninga. Það er eitt er ekki mælikvarði en segir margt um aðgengi. Einstaklingur þarf að hafa möguleikan á því að taka lán til að nema við Listaháskólann, leyfi til að dvelja hér eftir námið og koma sér fyrir án þess að eiga von á að vera vísað úr landi, og forsendur fyrir þeirri einföldu aðgerð að skrifa út reikning fyrir sína verktakavinnu. Það að skrifa út reikning er þáttur í allri verktakavinnu en ef aðili kemur utan Evrópsasambandins og Evrópska efnahagsvæðisins þarf að vera til staðar ráðningarsamningur á sínu sérsviði. Hlutastarf, eins og tíðkast innan listaheimsins, er ekki í boði í þessum tilfellum. Hér birtist þá snertiflötur hugtaksins ber list við hitt sem Sholette dregur það af, bert líf, hugtak Giorgios Agamben um tilveru vegabréfa- og þar með réttindalausra hópa. Dæmi eru um listafólk sem útskrifast úr námi hér á landi og er gert að yfirgefa landið beint í kjölfarið. Pappírsleysi birtist einnig í því að hafa ekki aðgengi að vegabréfsáritunum, geta ekki komið til lengri dvalar eða sest hér að. Undanliðið ár hef ég tekið þátt í stofnun hópsins Artists in Iceland Visa Action Group (AIVAG) sem meðal annars er ætlað að berjast fyrir betra aðgengi listafólks að vegabréfsáritunum, auk almennra réttinda fyrir aðflutta listamenn á Íslandi til að starfa innan listasenunnar hér. Við þekkjum öll viðkvæmleika þess að starfa innan þessa geira en það að líta framhjá sameiginlegri ábyrgð okkar á að hlú að aðgengi og fjölbreytileika gæti snúist í andhverfu sína og orðið að baráttu um brauðmola. Slík barátta gerir samfélagt rýrt í stað þess að finna grundvöll samstöðu og vinna út frá því. Starfsemi AIVAG hópsins og áherslur ættu einnig mjög vel við innan ramma SÍM. Sem formaður SÍM myndi ég vilja mynda starfshópa og virkja samfélag listamanna til að kanna þennan málaflokk, meðal annarra. Slíkt er gert með því að efla um leið samræðuvettvang þar sem hægt er að ræða og velta fyrir sér baráttumálum og ágreiningsmálum. Það þarf yfirhalningu á því hvernig SÍM starfar og slíkt er gert með því að virkja og heyra í félagsmönnum. Þau baráttuefni sem ég hef nefnt, aðgengi listamanna að kerfum sem varða berstrípaða hagsmuni, styrkjakerfi og launakerfi, dvalarleyfi og atvinnuleyfi, vinnustofur og sýningarými í borginni eru málefni sem þetta samfélag þarf að ræða. Á myndinni af mér sem ég læt fljóta með í þessari kosningabaráttu má sjá sverar handleggi. Þetta er líkamleg birtingarmynd af vinnu, til dæmis í saltfiski, sem ég vann til að bera kostnað þess að vinna að listaverkefni. Þess konar fyrirkomulag, að laun eða styrkir dugi ekki til lágmarksframfærslu innan þessara hringlandi vinnuhjóla hefur myndað það sem mætti skilgreina sem þrautseigju og útsjónarsemi listamanna. Það er ekki hægt að byggja á slíkri berstrípun líkama til lengdar. Mætum fremur og vöggum bátnum og hræðum stjórnmálamenn með því einu að berjast fyrir réttindum okkar, valdeflandi hagsmunafélagi listamanna. Höfundur býður sig fram í embætti formanns Sambands íslenskra myndlistarmanna, SÍM. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Myndlist Félagasamtök Mest lesið Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Sjá meira
Fyrir átta árum síðan lét þáverandi menningar- og menntamálaráðherra þau orð falla í ræðu við úthlutun Myndlistarsjóðs að stjórnmálamenn ættu að vera hræddir við listamenn en ekki öfugt. Þessi orð vöktu athygli mínu á sínum tíma. Hvers vegna heyrðust þau úr þessari átt? Hvaða jarðvegur varð til þess að maður í embætti ráðherra beinlínis bað listamenn um að hræða sig? Voru þau meint sem öfugmæli, hagið ykkur til að njóta góðs af, eða var þetta einlæg brýning frá ráðherra um að starfsumhverfi listamanna mætti ekki verða samdauna ráðandi öflum? Ég býð mig fram sem formaður Sambands íslenskra myndlistarmanna (SÍM) með það í huga að styrkja samtökin sem hagsmunasamtök listamanna.Við lifum á tímabili þar sem listheimurinn skilgreinist í vaxandi mæli út frá því sem aktívistinn, listamaðurinn og fræðimaðurinn Gregory Sholette kallar bera list, á ensku bare art, ástand þar sem listrænu starfi er ekki ætlað sjálfræði heldur að ganga í þjónustu annarra hagsmuna. Eitt af einkennum þessa ástands má finna í drögum að opinberri Myndlistarstefnu, þeirri fyrstu sem gerð hefur verið hér á landi. Í þeim drögum er mikil áhersla á markaðsdrifna starfsemi myndlistar eða það er alþjóðlegri markaðsetningu sem dregur erlenda ferðamenn til landsins. Myndlist á Íslandi er þannig skipaður sess sem útflutningsvara innan hins nýstofnaða ráðuneytis menningar viðskipta og ferðamála. Innan slíks umhverfis er hætt við að lítill grundvöllur reynist fyrir þá gagnrýnu nálgun við listsköpun, sem þó er lögð áhersla á í stefnunni sjálfri. Styrkja og launakerfið er ekki nógu burðugt og því hefur líklega hefur ekki farið fram hjá mörgum hversu mikill þorsti er í úrræði til að afla listafólki tekna, eins og má sjá í offramboði af jólamörkuðum á síðustu árum. Hvað varðar ramma og útgangspunkt myndlistarsýninga hefur í nokkrum tilfellum borið á þeirri áherslu að sýna listamenn sem mætti skilgreina sem fulltrúa kynslóða. Sú áhersla birtist mér sem viðbragð til að skerpa á nöfnum sem ættu að standa ofarlega í baráttu við þá smáu úthlutun sem er í boði þegar kemur að listamannalaunum. Annað einkenni ástandsins er vöntun á sjálfstæðum listamannareknum listrýmum. Nýleg viðbót í Marshallhúsið hefur skerpt á þeirri birtingarmynd að utan þeirra veggja er fremur ólífvænlegt að starfrækja listamannarekin rými. Marshallhúsið er orðið að nokkurskonar Kringlu myndlistar innan borgarlandslagsins. Hvað varðar aðgengi að rýmum í borginni orka aðgerðir SÍM tvímælis. Samtök sem eiga að verja hagsmuni listamanna fást við að leigja út vinnustofur með hagnaði. Slíkt fyrirkomulag skapar einfaldlega jarðveg fyrir hagsmunaárekstra. Við erum að ræða um kerfi sem er að mörgu leyti beinlínis óvinveitt hagsmunum listamanna og hefur þróast og mótast í þá átt hægt og mallandi síðustu árin. Slíkar óvinveittar aðstæður gefa um leið fáum færi á að setjast hér að og koma sér fyrir. Þrátt fyrir fjölbreytt myndlistarlíf er listalífið á Íslandi fremur einsleitt hvað varðar uppruna fólks. Það er mikið um -dóttir og -son eftirnöfn innan samsýninga. Það er eitt er ekki mælikvarði en segir margt um aðgengi. Einstaklingur þarf að hafa möguleikan á því að taka lán til að nema við Listaháskólann, leyfi til að dvelja hér eftir námið og koma sér fyrir án þess að eiga von á að vera vísað úr landi, og forsendur fyrir þeirri einföldu aðgerð að skrifa út reikning fyrir sína verktakavinnu. Það að skrifa út reikning er þáttur í allri verktakavinnu en ef aðili kemur utan Evrópsasambandins og Evrópska efnahagsvæðisins þarf að vera til staðar ráðningarsamningur á sínu sérsviði. Hlutastarf, eins og tíðkast innan listaheimsins, er ekki í boði í þessum tilfellum. Hér birtist þá snertiflötur hugtaksins ber list við hitt sem Sholette dregur það af, bert líf, hugtak Giorgios Agamben um tilveru vegabréfa- og þar með réttindalausra hópa. Dæmi eru um listafólk sem útskrifast úr námi hér á landi og er gert að yfirgefa landið beint í kjölfarið. Pappírsleysi birtist einnig í því að hafa ekki aðgengi að vegabréfsáritunum, geta ekki komið til lengri dvalar eða sest hér að. Undanliðið ár hef ég tekið þátt í stofnun hópsins Artists in Iceland Visa Action Group (AIVAG) sem meðal annars er ætlað að berjast fyrir betra aðgengi listafólks að vegabréfsáritunum, auk almennra réttinda fyrir aðflutta listamenn á Íslandi til að starfa innan listasenunnar hér. Við þekkjum öll viðkvæmleika þess að starfa innan þessa geira en það að líta framhjá sameiginlegri ábyrgð okkar á að hlú að aðgengi og fjölbreytileika gæti snúist í andhverfu sína og orðið að baráttu um brauðmola. Slík barátta gerir samfélagt rýrt í stað þess að finna grundvöll samstöðu og vinna út frá því. Starfsemi AIVAG hópsins og áherslur ættu einnig mjög vel við innan ramma SÍM. Sem formaður SÍM myndi ég vilja mynda starfshópa og virkja samfélag listamanna til að kanna þennan málaflokk, meðal annarra. Slíkt er gert með því að efla um leið samræðuvettvang þar sem hægt er að ræða og velta fyrir sér baráttumálum og ágreiningsmálum. Það þarf yfirhalningu á því hvernig SÍM starfar og slíkt er gert með því að virkja og heyra í félagsmönnum. Þau baráttuefni sem ég hef nefnt, aðgengi listamanna að kerfum sem varða berstrípaða hagsmuni, styrkjakerfi og launakerfi, dvalarleyfi og atvinnuleyfi, vinnustofur og sýningarými í borginni eru málefni sem þetta samfélag þarf að ræða. Á myndinni af mér sem ég læt fljóta með í þessari kosningabaráttu má sjá sverar handleggi. Þetta er líkamleg birtingarmynd af vinnu, til dæmis í saltfiski, sem ég vann til að bera kostnað þess að vinna að listaverkefni. Þess konar fyrirkomulag, að laun eða styrkir dugi ekki til lágmarksframfærslu innan þessara hringlandi vinnuhjóla hefur myndað það sem mætti skilgreina sem þrautseigju og útsjónarsemi listamanna. Það er ekki hægt að byggja á slíkri berstrípun líkama til lengdar. Mætum fremur og vöggum bátnum og hræðum stjórnmálamenn með því einu að berjast fyrir réttindum okkar, valdeflandi hagsmunafélagi listamanna. Höfundur býður sig fram í embætti formanns Sambands íslenskra myndlistarmanna, SÍM.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun