Skipulagsmál - aðgangur almennings að raunsærri mynd Páll Jakob Líndal skrifar 31. maí 2021 19:01 Nýverið rakst ég á færslu á facebook þar sem tvær tillögur að mótun miðbæjarkjarna voru bornar saman. Önnur tillagan sýndi framtíðarsýn fyrir nýjan miðbæ á Selfossi en hin fyrir miðbæinn á Akureyri. Sjónarmið þeirra sem gerðu athugasemdir við færsluna skipust í tvo flokka. Í öðrum voru þeir sem töldu nýja miðbæinn á Selfossi vera dæmi um aðlaðandi umhverfi og gera þyrfti mun betur á Akureyri. Í hinum flokknum voru svo þeir sem sögðu samanburðinn ekki sanngjarnan, jafnvel villandi og afvegaleiðandi, því að hér væri epli borið saman við appelsínu. Jú, vissulega var í þessu tilviki verið að bera saman epli og appelsínu, því aðtillagan um mótun miðbæjarins á Selfossi sýndi fullhönnuð hús en sú frá Akureyri var deiliskipulagstillaga, sem aðeins sýndi leyfilegt umfang bygginga og hámarksstærðir þeirra en ekki fullnaðarhönnun. Gott og vel. En það er kengur í þessu. Ástæðan er þessi. Tillaga að deiliskipulagi, sem er áætlun um framtíðarþróun innan tiltekins svæðis, er á einhverjum tímapunkti sett í auglýsingu og athugasemdaferli. Það er glugginn sem löggjafinn veitir almenningi svo að hann geti tjáð hug sinn og komið afstöðu sinni á framfæri. Þetta heitir samráð. Þetta er hluti af lýðræðinu. Í þessum glugga leggst almenningur yfir skipulagsgögnin; uppdrætti, greinargerðir, teikningar, myndir o.s.frv., til að myndasér skoðun á þeirri áætlun sem sett er fram. Framlögð gögn eru útgangspunktur almennings og það eina sem hinn almenni borgari getur verið viss um, er að fyrirhuguð uppbygging verður að vera innan þeirra marka sem deiliskipulagið setur. Eðli málsins samkvæmt hlýtur hinn almenni borgari því að miða athugasemdir sínar við leyfilegt umfang og hámarksstærðir, þ.e. hvað honum finnst um framtíðarþróunina ef allar heimildir yrðu nýttar til fulls – því að þegar öllu er á botninn hvolft, þá er það einn möguleiki á útfærslu. Á þessum grunni er skrifuð athugasemd, hún send inn til afgreiðslu sveitarfélagsins og sveitarfélagið þarf að svara henni skriflega með rökstuddum hætti. Þá eru viðbrögðin gjarnan í anda þess sem rætt var hér að ofan, þ.e. að deiliskipulagið sýni aðeins leyfilegt umfang og hámarksstærðir og að deiliskipulagstillagan sýni ekki endilega endanlegt umfang, útlit og ásýnd þess sem koma skal – hún sýni ekki endilega raunsæja mynd. Sú umræða komi á síðari stigum, þ.e. í hinu eiginlega hönnunarferli. Svo heldur deiliskipulagsferlið áfram og því lýkur með því að tillagan er staðfest og nýtt deiliskipulag tekur gildi. Með öðrum orðum, ný áætlun um framtíðarþróun innan tiltekins svæðis liggur fyrir. Fullnaðarhönnun innan svæðisins hefst svo á grunni gildandi deiliskipulags. Svo kemur í ljós að almenningi líkar ekki hönnunin og vill koma athugasemdum að. En hvað? Á þessum tímapunkti er enginn lögformlegur vettvangur fyrir almenning að koma sjónarmiðum sínum á framfæri, og þegar slíkt er reynt er svarið jafnan að hönnunin rúmist innan skilmála gildandi deiliskipulags. Í hnotskurn er málið svona. Lög og reglugerðir gera ráð fyrir að almenningur fái tækifæri til að koma sjónarmiðum sínum á framfæri á vinnslustigi skipulagstillagna. Þegar kemur að slíku og athugasemdir berast, þá er brugðist við með því að segja að athugasemdirnar séu ótímabærar, því að framlögð skipulagsgögn sýni ekki endilega það sem koma skal, þ.e. raunsæja mynd. En þegar nánari hönnunargögn liggja fyrir, er tilfellið að almenningur hefur engin lögformleg tækifæri til að koma afstöðu sinni á framfæri. Í mínum huga gengur þetta ekki upp, ef samráð er eitthvað sem taka á alvarlega. Alvöru samráð og umræðugrundvöllur fæst ekki nema uppfyllt sé sú sjálfsagða krafa, að almenningur fái, þegar athugasemdagluggar opnast, gögn í hendurnar sem endurspegla framtíðarsýnina í öllum meginatriðum. Annað er vanvirðing við fólk sem vill af heilum hug taka þátt í umræðunni og mótun umhverfisins. Sé almenningi látin í té skýrari gögn, helst á fyrstu stigum skipulagsgerðar, hvort sem um deili- eða aðalskipulag er að ræða, þá mun það draga úr óþarfa togstreitu innan málaflokksins og flýta fyrir afgreiðslu mála. Skýrari gögn einfalda samtalið, skapa skýrari umræðugrundvöll, meira traust milli málsaðila og draga úr líkum á skipulagsmistökum, sem eru einhver þau dýrustu sem samfélagið getur gert. Skipulagsmál er vandasamur málaflokkur, þar sem miklir umhverfis-, efnahags- og samfélagslegir hagsmunir búa oft að baki, og mikilvægt að sem breiðust sátt ríki um þá stefnu sem rekin er. Skipulagsmál eiga ekki að snúast um hag fárra, hagur heildarinnar á alltaf að ráða þegar kemur að slíkum málum. Kjörnir fulltrúar og aðrir sem koma að skipulagsmálum þurfa því að gangast við þessari ábyrgð og tryggja farsæla framvindu innan málaflokksins með því að hafa umræðuna uppi á borðum og leggja fram skýrar hugmyndir, þannig að upplýsandi, gegnsæ og uppbyggileg umræða geti átt sér stað. Höfundur er doktor í umhverfissálfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skipulag Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Svik við þjóðina Alfreð Sturla Böðvarsson Skoðun Innivist er mikilvægasti þátturinn við hönnun íbúða! Ásta Logadóttir Skoðun Brautryðjandinn Baldur Þóra Björk Smith Skoðun Þegar þú ert báknið Gabríel Ingimarsson Skoðun Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir Skoðun Að bjarga sex lífum á mínútu í hálfa öld Birna Þórarinsdóttir Skoðun Katrín og Gunnar? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Framsókn leggst ekki í duftið Guðmundur Birkir Þorkelsson Skoðun Að dreyma um alheim góðvildar Valerio Gargiulo Skoðun Er þetta í alvöru verðlaunaefni? Snorri Másson Skoðun Skoðun Skoðun Alþjóðlegi leiðsöguhundadagurinn Sigþór U. Hallfreðsson skrifar Skoðun Framsókn leggst ekki í duftið Guðmundur Birkir Þorkelsson skrifar Skoðun Að dreyma um alheim góðvildar Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Að bjarga sex lífum á mínútu í hálfa öld Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Þegar þú ert báknið Gabríel Ingimarsson skrifar Skoðun Svik við þjóðina Alfreð Sturla Böðvarsson skrifar Skoðun Innivist er mikilvægasti þátturinn við hönnun íbúða! Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Brautryðjandinn Baldur Þóra Björk Smith skrifar Skoðun Katrín og Gunnar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ótímabundin leyfi, ótímabundið náttúruníð Elvar Örn Friðriksson skrifar Skoðun Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Er stóraukin lýðræðisþátttaka ekki verðlaunaefni? Einar Freyr Elínarson skrifar Skoðun Árangur gegn verðbólgu Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hvar er híbýlaauður? Anna María Bogadóttir skrifar Skoðun Áhugaverðir tímar kalla á áhugaverðan forseta Cody Alexander Skahan skrifar Skoðun Biskup í tengslum Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun Guðrún biskup – til heilla fyrir okkur öll! Arndís Steinþórsdóttir,Glóey Helgudótir Finnsdóttir skrifar Skoðun Dýravelferðarmartröð af áður óþekktri stærð Benedikta Guðrún Svavarsdóttir skrifar Skoðun Uppskera að vori Lilja Dögg Alfreðsdóttir skrifar Skoðun Er menning stórmál? Ingibjörg Ösp Stefánsdóttir skrifar Skoðun Það vantar vanan og áreiðanlegan mann í verkið Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Leikskólamál eru forgangsmál Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Himinhátt innanlandsflug Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hefur allt sem þarf Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Af hverju að gera rekstraráætlun? Karl Sólnes Jónsson skrifar Skoðun Norskur skammtímagróði Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Æpandi vanþekking Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Mannréttindi sama hvað Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Helga Þórisdóttir og fjöregg íslenskrar þjóðar Páll Torfi Önundarson skrifar Sjá meira
Nýverið rakst ég á færslu á facebook þar sem tvær tillögur að mótun miðbæjarkjarna voru bornar saman. Önnur tillagan sýndi framtíðarsýn fyrir nýjan miðbæ á Selfossi en hin fyrir miðbæinn á Akureyri. Sjónarmið þeirra sem gerðu athugasemdir við færsluna skipust í tvo flokka. Í öðrum voru þeir sem töldu nýja miðbæinn á Selfossi vera dæmi um aðlaðandi umhverfi og gera þyrfti mun betur á Akureyri. Í hinum flokknum voru svo þeir sem sögðu samanburðinn ekki sanngjarnan, jafnvel villandi og afvegaleiðandi, því að hér væri epli borið saman við appelsínu. Jú, vissulega var í þessu tilviki verið að bera saman epli og appelsínu, því aðtillagan um mótun miðbæjarins á Selfossi sýndi fullhönnuð hús en sú frá Akureyri var deiliskipulagstillaga, sem aðeins sýndi leyfilegt umfang bygginga og hámarksstærðir þeirra en ekki fullnaðarhönnun. Gott og vel. En það er kengur í þessu. Ástæðan er þessi. Tillaga að deiliskipulagi, sem er áætlun um framtíðarþróun innan tiltekins svæðis, er á einhverjum tímapunkti sett í auglýsingu og athugasemdaferli. Það er glugginn sem löggjafinn veitir almenningi svo að hann geti tjáð hug sinn og komið afstöðu sinni á framfæri. Þetta heitir samráð. Þetta er hluti af lýðræðinu. Í þessum glugga leggst almenningur yfir skipulagsgögnin; uppdrætti, greinargerðir, teikningar, myndir o.s.frv., til að myndasér skoðun á þeirri áætlun sem sett er fram. Framlögð gögn eru útgangspunktur almennings og það eina sem hinn almenni borgari getur verið viss um, er að fyrirhuguð uppbygging verður að vera innan þeirra marka sem deiliskipulagið setur. Eðli málsins samkvæmt hlýtur hinn almenni borgari því að miða athugasemdir sínar við leyfilegt umfang og hámarksstærðir, þ.e. hvað honum finnst um framtíðarþróunina ef allar heimildir yrðu nýttar til fulls – því að þegar öllu er á botninn hvolft, þá er það einn möguleiki á útfærslu. Á þessum grunni er skrifuð athugasemd, hún send inn til afgreiðslu sveitarfélagsins og sveitarfélagið þarf að svara henni skriflega með rökstuddum hætti. Þá eru viðbrögðin gjarnan í anda þess sem rætt var hér að ofan, þ.e. að deiliskipulagið sýni aðeins leyfilegt umfang og hámarksstærðir og að deiliskipulagstillagan sýni ekki endilega endanlegt umfang, útlit og ásýnd þess sem koma skal – hún sýni ekki endilega raunsæja mynd. Sú umræða komi á síðari stigum, þ.e. í hinu eiginlega hönnunarferli. Svo heldur deiliskipulagsferlið áfram og því lýkur með því að tillagan er staðfest og nýtt deiliskipulag tekur gildi. Með öðrum orðum, ný áætlun um framtíðarþróun innan tiltekins svæðis liggur fyrir. Fullnaðarhönnun innan svæðisins hefst svo á grunni gildandi deiliskipulags. Svo kemur í ljós að almenningi líkar ekki hönnunin og vill koma athugasemdum að. En hvað? Á þessum tímapunkti er enginn lögformlegur vettvangur fyrir almenning að koma sjónarmiðum sínum á framfæri, og þegar slíkt er reynt er svarið jafnan að hönnunin rúmist innan skilmála gildandi deiliskipulags. Í hnotskurn er málið svona. Lög og reglugerðir gera ráð fyrir að almenningur fái tækifæri til að koma sjónarmiðum sínum á framfæri á vinnslustigi skipulagstillagna. Þegar kemur að slíku og athugasemdir berast, þá er brugðist við með því að segja að athugasemdirnar séu ótímabærar, því að framlögð skipulagsgögn sýni ekki endilega það sem koma skal, þ.e. raunsæja mynd. En þegar nánari hönnunargögn liggja fyrir, er tilfellið að almenningur hefur engin lögformleg tækifæri til að koma afstöðu sinni á framfæri. Í mínum huga gengur þetta ekki upp, ef samráð er eitthvað sem taka á alvarlega. Alvöru samráð og umræðugrundvöllur fæst ekki nema uppfyllt sé sú sjálfsagða krafa, að almenningur fái, þegar athugasemdagluggar opnast, gögn í hendurnar sem endurspegla framtíðarsýnina í öllum meginatriðum. Annað er vanvirðing við fólk sem vill af heilum hug taka þátt í umræðunni og mótun umhverfisins. Sé almenningi látin í té skýrari gögn, helst á fyrstu stigum skipulagsgerðar, hvort sem um deili- eða aðalskipulag er að ræða, þá mun það draga úr óþarfa togstreitu innan málaflokksins og flýta fyrir afgreiðslu mála. Skýrari gögn einfalda samtalið, skapa skýrari umræðugrundvöll, meira traust milli málsaðila og draga úr líkum á skipulagsmistökum, sem eru einhver þau dýrustu sem samfélagið getur gert. Skipulagsmál er vandasamur málaflokkur, þar sem miklir umhverfis-, efnahags- og samfélagslegir hagsmunir búa oft að baki, og mikilvægt að sem breiðust sátt ríki um þá stefnu sem rekin er. Skipulagsmál eiga ekki að snúast um hag fárra, hagur heildarinnar á alltaf að ráða þegar kemur að slíkum málum. Kjörnir fulltrúar og aðrir sem koma að skipulagsmálum þurfa því að gangast við þessari ábyrgð og tryggja farsæla framvindu innan málaflokksins með því að hafa umræðuna uppi á borðum og leggja fram skýrar hugmyndir, þannig að upplýsandi, gegnsæ og uppbyggileg umræða geti átt sér stað. Höfundur er doktor í umhverfissálfræði.
Skoðun Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar
Skoðun Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Guðrún biskup – til heilla fyrir okkur öll! Arndís Steinþórsdóttir,Glóey Helgudótir Finnsdóttir skrifar