Það sem Njáll sagði ykkur ekki Inga Lind Karlsdóttir skrifar 23. apríl 2021 12:31 Í síðustu viku birtist í Markaðinum, viðskiptablaði Fréttablaðsins, grein sem hljómaði eins og hún hefði verið skrifuð á skrifstofu Fiskeldis Austfjarða við Nesbala á Seltjarnarnesi, svo laus voru skrifin við gagnrýni og fyrirvara um laxeldi í opnum sjókvíum. Flokkast sú starfsemi þó opinberlega sem mengandi iðnaður og gert er sérstakt áhættumat um hversu mikinn skaða á lífríkinu stjórnvöldum þykir ásættanlegt að hún valdi. Takið eftir, matið er ekki hvort sjókvíaeldi veldur skaða, heldur hversu miklum. Höfundur greinarinnar var hins vegar ekki upplýsingafulltrúi sjókvíaeldisfyrirtækis heldur Njáll Trausti Friðbertsson, þingmaður Sjálfstæðisflokksins í norðausturkjördæmi. Skoðum nú það sem Njáll Trausti kaus að segja lesendum Markaðarins ekki. Meint atvinnusköpun Fjöldi starfa sem Njáll hélt á lofti í grein sinni er tálsýn. Störfin verða alltaf miklu færri en var lofað og eru þar að auki ekki í nokkru hlutfalli við vöxt þeirra tonna af eldislaxi sem er settur út í sjókvíarnar. Sú saga er til og hefur verið færð til bókar. Þannig störfuðu árið 1987 um fjögur þúsund manns við sjókvíaeldi í Noregi þegar ársframleiðslan var um 46 þúsund tonn af laxi. Árið 2018 hafði framleiðslan 28-faldast, var komin í 1,3 milljónir tonna, en störfin þó aðeins helmingi fleiri en þrjátíu árum áður. Stórum hluta af þessum störfum sinnir svo erlent farandverkarfólk á lágmarkslaunum því í Noregi er sama upp á teningnum og hefur verið hér um árabil í landvinnslu sjávarútvegarins þar sem yfir helmingur er erlent starfsfólk. Heimafólk er upp til hópa lítið áhugasamt um þau störf og kjör sem eru í boði í þessum geirum. Hröð fækkun starfa framundan Störfum hefur þannig verið að fækka jafnt og þétt sem hlutfall af framleiðslumagni í sjókvíaeldi á laxi. Rétt eins og í sjávarútveginum er tækniþróunin hröð. Við Íslendingar þekkjum þá sögu vel. Einn frystitogari dekkar nú veiðar og vinnslu sem áður var sinnt af nokkrum skipum og frystihúsum á landi. Og það er fyrirsjánlegt að störfum í kringum sjókvíaeldi mun fækka enn hraðar á allra næstu árum. Stærsta sjókvíaeldisfyrirtæki heims, Mowi, boðaði nánast byltingu í þeim efnum í viðamikilli kynningu sem það sendi frá sér fyrr á árinu um leið og það sagði frá niðurskurði sem hafinn er á starfsliði fyrirtækisins. Rétt eins og í svo mörgum öðrum geirum mun hugbúnaður, knúinn áfram af gervigreind, vélanám (machine learning) og sjálfvirknivæðing sjá til þess að mannshöndin mun ekki koma við sögu í fjölmörgum verkum í þessum iðnaði innan skamms. Reyndar liggur nú þegar fyrir að stórum hluta af störfum, sem áður þurfti að sinna á staðnum, er fjarstýrt af fólki sem situr við tölvuskjái. Fiskeldi Austfjarða kynnti til dæmis árið 2018 áætlanir um að fjarstýra fóðrun eldislaxa í austfirskum fjörðum frá Noregi (þar sem móðurfélagið er staðsett), en hætti svo við, enda hefði annars horfið gulrótin sem fyrirtækið dinglar framan í sveitarstjórnarfólkið og aðra bláeyga stjórnmálamenn um að þessi iðnaður snúist um að skapa störf fyrir íbúa í sjávarbyggðum. Engin ástæða er til að efast um að um leið og öll tiltæk leyfi eru í höfn, mun þessum áformum verða hrint í framkvæmd og gott betur. Líklega þarf ekki einu sinni fólk við skjáina miðað við framtíðarsýnina sem forstjóri Mowi boðaði í kynningu sinni. Þau sem enn trúa á framtíðarstörf fyrir sjávarbyggðir ættu að lesa hana. Meint verðmætasköpun Njáll Trausti sleppti líka að minnast á að sjókvíaeldi er bein atlaga að miklum verðmætum sem eru nú þegar til staðar í landinu. Alls eiga um 4.500 lögbýli veiðirétt (samkvæmt skýrslu Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands) og eru tekjur af veiðihlunnindum ein meginstoð búsetu í dreifbýli á Íslandi. Þegar horft til landsins alls standa þessar tekjur undir 28 prósent af hagnaði og launakostnaði í landbúnaði. Í kjördæmi Njáls er þetta hlutfall vel yfir landsmeðaltalinu eða 34% á Austurlandi. Sleppifiskur í sjókvíaeldi er bein ógn við þessi verðmæti. Hætta er á að þær fjölskyldur sem missa tekjur af stangveiði muni þurfa að bregða búi. Skaðsemi sjókvíaeldisins teygir sig líka til strandbyggða. Þannig kemur fram í nýrri viðamikil skoskri rannsókn að verð fasteigna, þaðan sem sést í laxeldissjókvíar við vesturströnd Skotlands, er 3,6 milljón krónum lægra að jafnaði en sambærilegra eigna þar sem ekki sést í kvíar. Engin ástæða er til að efast um að þróunin verði eins hér. Njáll nefndi meintar gjaldeyristekjur sem fiskeldið skapar. Þar lét hann þess ógetið hvað fer út úr landinu af gjaldeyri vegna þessarar starfsemi. Óljóst er hver raunverulegur virðisauki er fyrir þjóðina því sjókvíaeldisfyrirtækin eru yfir 90% í eigu alþjóðlegra fiskeldisrisa, sem selja þessum dótturfélögum sínum búnað, fóður, ráðgjöf og lána þeim fé. Þannig er til dæmis stærsti eigandi Arctic Sea Farm, sem er með sjókvíaeldi á Vestfjörðum, skráður á Kýpur, þeirri þekktu skattaparadís. Skammtímagróði fárra Hver hvatinn er og hagsmunir hverra eru í húfi liggur liggur skýrt fyrir. Árið 2017 keypti norska fiskeldisfyrirtækið NTS 45 prósent hlut í Fiskeldi Austfjarða af öðru norsku fyrirtæki, MNH Holding, og greiddi fyrir hlutinn sem nemur 965 milljónum íslenskra króna. Sú upphæð mun hins vegar hækka í 3,9 milljarða króna, ef Fiskeldi Austfjarða fær tiltekin leyfi til aukinnar framleiðslu innan tíu ára frá undirritun kaupsamningsins. Þarna liggur laxinn grafinn. Örfáir einstaklingar hafa nú þegar auðgast feikilega á kaupum og sölu á hlutum í sjókvíaeldisfyrirtækjunum, sem vel að merkja hafa aldrei greitt krónu í tekjuskatt hér á landi og munu ekki gera á næstu árum, uppsafnað tap þeirra er svo gríðarlegt. Hamagangurinn við að þrýsta í gegn nýjum leyfum fyrir sjókvíaeldi í íslenskum fjörðum snýst þannig um skammtímagróða fárra en ekki langtímahagsmuni margra. Höfundur situr í stjórn Íslenska náttúruverndarsjóðsins - The Icelandic Wildlife Fund. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Lax Fiskeldi Efnahagsmál Vinnumarkaður Inga Lind Karlsdóttir Mest lesið Við erum ennþá minni fiskur nú! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Atlaga gegn trans fólki er atlaga gegn mannréttindum Drífa Snædal, Bjarndís Helga Tómasdóttir Skoðun Palestína í Eurovision Sigurður Loftur Thorlacius Skoðun Narsissismi í hnotskurn Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir Skoðun Kærleikurinn pikkaði í mig Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Vígvellir barna eru víða Rakel Linda Kristjánsdóttir Skoðun Landsvirkjun semur lög um bráðabirgðavirkjanir Snæbjörn Guðmundsson Skoðun Heimur skorts eða gnægða? Þorvaldur Víðisson Skoðun Framtíð safna í síbreytilegum samfélögum – nærsamfélaginu sem heimssamfélaginu Hólmar Hólm Skoðun Hversu lítill fiskur yrðum við? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Landsvirkjun semur lög um bráðabirgðavirkjanir Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Kærleikurinn pikkaði í mig Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Atlaga gegn trans fólki er atlaga gegn mannréttindum Drífa Snædal, Bjarndís Helga Tómasdóttir skrifar Skoðun Við erum ennþá minni fiskur nú! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Heimur skorts eða gnægða? Þorvaldur Víðisson skrifar Skoðun Vígvellir barna eru víða Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Narsissismi í hnotskurn Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Framtíð safna í síbreytilegum samfélögum – nærsamfélaginu sem heimssamfélaginu Hólmar Hólm skrifar Skoðun Palestína í Eurovision Sigurður Loftur Thorlacius skrifar Skoðun Ferðaþjónustan er burðarás í íslensku efnahagslífi Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Hversu lítill fiskur yrðum við? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Þjóðin vill eitt, Kristrún annað Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Lélegir íslenskir læknar...eru ekki til! Steinunn Þórðardóttir skrifar Skoðun Þjóðin sem selur sjálfri sér: Vangaveltur um sölu Íslandsbanka Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Þriðji kafli: Skálmöld Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Valkyrjurnar verða að losa okkur við Rapyd Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Söngur Ísraels og RÚV Ingólfur Gíslason. skrifar Skoðun Ófullnægjandi vinnubrögð ófaglærðra „iðnaðarmanna“: Áhrif á húskaupendur Kristinn R Guðlaugsson skrifar Skoðun Uppiskroppa með umræðuefni í málþófi? Talið um Gaza! Viðar Eggertsson skrifar Skoðun Kærleikurinn pikkaði í mig Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Gigt er ekki bara sjúkdómur fullorðinna – Gigtarfélagið heldur opið hús til að fræða og styðja alla aldurshópa Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Friðun Grafarvogs Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Torfærur, hossur og hristingar! Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun NÓG ER NÓG – Heilbrigðiskerfið er í neyðarástandi Ásthildur Kristín Björnsdóttir skrifar Skoðun Við munum aldrei fela okkur aftur Kári Garðarsson skrifar Skoðun Er Kópavogsbær vel rekinn? Bergljót Kristinsdóttir skrifar Skoðun Oft er forræðishyggja hjá fjölskyldum og á heimilum fatlaðs fólks Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar Skoðun Um sjónarhorn og sannleika Líf Magneudóttir skrifar Skoðun Lýðræðið er farið – er of seint að snúa við? Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Er gagnlegt að kunna að forrita á tímum gervigreindar? Henning Arnór Úlfarsson skrifar Sjá meira
Í síðustu viku birtist í Markaðinum, viðskiptablaði Fréttablaðsins, grein sem hljómaði eins og hún hefði verið skrifuð á skrifstofu Fiskeldis Austfjarða við Nesbala á Seltjarnarnesi, svo laus voru skrifin við gagnrýni og fyrirvara um laxeldi í opnum sjókvíum. Flokkast sú starfsemi þó opinberlega sem mengandi iðnaður og gert er sérstakt áhættumat um hversu mikinn skaða á lífríkinu stjórnvöldum þykir ásættanlegt að hún valdi. Takið eftir, matið er ekki hvort sjókvíaeldi veldur skaða, heldur hversu miklum. Höfundur greinarinnar var hins vegar ekki upplýsingafulltrúi sjókvíaeldisfyrirtækis heldur Njáll Trausti Friðbertsson, þingmaður Sjálfstæðisflokksins í norðausturkjördæmi. Skoðum nú það sem Njáll Trausti kaus að segja lesendum Markaðarins ekki. Meint atvinnusköpun Fjöldi starfa sem Njáll hélt á lofti í grein sinni er tálsýn. Störfin verða alltaf miklu færri en var lofað og eru þar að auki ekki í nokkru hlutfalli við vöxt þeirra tonna af eldislaxi sem er settur út í sjókvíarnar. Sú saga er til og hefur verið færð til bókar. Þannig störfuðu árið 1987 um fjögur þúsund manns við sjókvíaeldi í Noregi þegar ársframleiðslan var um 46 þúsund tonn af laxi. Árið 2018 hafði framleiðslan 28-faldast, var komin í 1,3 milljónir tonna, en störfin þó aðeins helmingi fleiri en þrjátíu árum áður. Stórum hluta af þessum störfum sinnir svo erlent farandverkarfólk á lágmarkslaunum því í Noregi er sama upp á teningnum og hefur verið hér um árabil í landvinnslu sjávarútvegarins þar sem yfir helmingur er erlent starfsfólk. Heimafólk er upp til hópa lítið áhugasamt um þau störf og kjör sem eru í boði í þessum geirum. Hröð fækkun starfa framundan Störfum hefur þannig verið að fækka jafnt og þétt sem hlutfall af framleiðslumagni í sjókvíaeldi á laxi. Rétt eins og í sjávarútveginum er tækniþróunin hröð. Við Íslendingar þekkjum þá sögu vel. Einn frystitogari dekkar nú veiðar og vinnslu sem áður var sinnt af nokkrum skipum og frystihúsum á landi. Og það er fyrirsjánlegt að störfum í kringum sjókvíaeldi mun fækka enn hraðar á allra næstu árum. Stærsta sjókvíaeldisfyrirtæki heims, Mowi, boðaði nánast byltingu í þeim efnum í viðamikilli kynningu sem það sendi frá sér fyrr á árinu um leið og það sagði frá niðurskurði sem hafinn er á starfsliði fyrirtækisins. Rétt eins og í svo mörgum öðrum geirum mun hugbúnaður, knúinn áfram af gervigreind, vélanám (machine learning) og sjálfvirknivæðing sjá til þess að mannshöndin mun ekki koma við sögu í fjölmörgum verkum í þessum iðnaði innan skamms. Reyndar liggur nú þegar fyrir að stórum hluta af störfum, sem áður þurfti að sinna á staðnum, er fjarstýrt af fólki sem situr við tölvuskjái. Fiskeldi Austfjarða kynnti til dæmis árið 2018 áætlanir um að fjarstýra fóðrun eldislaxa í austfirskum fjörðum frá Noregi (þar sem móðurfélagið er staðsett), en hætti svo við, enda hefði annars horfið gulrótin sem fyrirtækið dinglar framan í sveitarstjórnarfólkið og aðra bláeyga stjórnmálamenn um að þessi iðnaður snúist um að skapa störf fyrir íbúa í sjávarbyggðum. Engin ástæða er til að efast um að um leið og öll tiltæk leyfi eru í höfn, mun þessum áformum verða hrint í framkvæmd og gott betur. Líklega þarf ekki einu sinni fólk við skjáina miðað við framtíðarsýnina sem forstjóri Mowi boðaði í kynningu sinni. Þau sem enn trúa á framtíðarstörf fyrir sjávarbyggðir ættu að lesa hana. Meint verðmætasköpun Njáll Trausti sleppti líka að minnast á að sjókvíaeldi er bein atlaga að miklum verðmætum sem eru nú þegar til staðar í landinu. Alls eiga um 4.500 lögbýli veiðirétt (samkvæmt skýrslu Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands) og eru tekjur af veiðihlunnindum ein meginstoð búsetu í dreifbýli á Íslandi. Þegar horft til landsins alls standa þessar tekjur undir 28 prósent af hagnaði og launakostnaði í landbúnaði. Í kjördæmi Njáls er þetta hlutfall vel yfir landsmeðaltalinu eða 34% á Austurlandi. Sleppifiskur í sjókvíaeldi er bein ógn við þessi verðmæti. Hætta er á að þær fjölskyldur sem missa tekjur af stangveiði muni þurfa að bregða búi. Skaðsemi sjókvíaeldisins teygir sig líka til strandbyggða. Þannig kemur fram í nýrri viðamikil skoskri rannsókn að verð fasteigna, þaðan sem sést í laxeldissjókvíar við vesturströnd Skotlands, er 3,6 milljón krónum lægra að jafnaði en sambærilegra eigna þar sem ekki sést í kvíar. Engin ástæða er til að efast um að þróunin verði eins hér. Njáll nefndi meintar gjaldeyristekjur sem fiskeldið skapar. Þar lét hann þess ógetið hvað fer út úr landinu af gjaldeyri vegna þessarar starfsemi. Óljóst er hver raunverulegur virðisauki er fyrir þjóðina því sjókvíaeldisfyrirtækin eru yfir 90% í eigu alþjóðlegra fiskeldisrisa, sem selja þessum dótturfélögum sínum búnað, fóður, ráðgjöf og lána þeim fé. Þannig er til dæmis stærsti eigandi Arctic Sea Farm, sem er með sjókvíaeldi á Vestfjörðum, skráður á Kýpur, þeirri þekktu skattaparadís. Skammtímagróði fárra Hver hvatinn er og hagsmunir hverra eru í húfi liggur liggur skýrt fyrir. Árið 2017 keypti norska fiskeldisfyrirtækið NTS 45 prósent hlut í Fiskeldi Austfjarða af öðru norsku fyrirtæki, MNH Holding, og greiddi fyrir hlutinn sem nemur 965 milljónum íslenskra króna. Sú upphæð mun hins vegar hækka í 3,9 milljarða króna, ef Fiskeldi Austfjarða fær tiltekin leyfi til aukinnar framleiðslu innan tíu ára frá undirritun kaupsamningsins. Þarna liggur laxinn grafinn. Örfáir einstaklingar hafa nú þegar auðgast feikilega á kaupum og sölu á hlutum í sjókvíaeldisfyrirtækjunum, sem vel að merkja hafa aldrei greitt krónu í tekjuskatt hér á landi og munu ekki gera á næstu árum, uppsafnað tap þeirra er svo gríðarlegt. Hamagangurinn við að þrýsta í gegn nýjum leyfum fyrir sjókvíaeldi í íslenskum fjörðum snýst þannig um skammtímagróða fárra en ekki langtímahagsmuni margra. Höfundur situr í stjórn Íslenska náttúruverndarsjóðsins - The Icelandic Wildlife Fund.
Atlaga gegn trans fólki er atlaga gegn mannréttindum Drífa Snædal, Bjarndís Helga Tómasdóttir Skoðun
Framtíð safna í síbreytilegum samfélögum – nærsamfélaginu sem heimssamfélaginu Hólmar Hólm Skoðun
Skoðun Atlaga gegn trans fólki er atlaga gegn mannréttindum Drífa Snædal, Bjarndís Helga Tómasdóttir skrifar
Skoðun Framtíð safna í síbreytilegum samfélögum – nærsamfélaginu sem heimssamfélaginu Hólmar Hólm skrifar
Skoðun Þjóðin sem selur sjálfri sér: Vangaveltur um sölu Íslandsbanka Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Skoðun Ófullnægjandi vinnubrögð ófaglærðra „iðnaðarmanna“: Áhrif á húskaupendur Kristinn R Guðlaugsson skrifar
Skoðun Gigt er ekki bara sjúkdómur fullorðinna – Gigtarfélagið heldur opið hús til að fræða og styðja alla aldurshópa Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Oft er forræðishyggja hjá fjölskyldum og á heimilum fatlaðs fólks Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar
Atlaga gegn trans fólki er atlaga gegn mannréttindum Drífa Snædal, Bjarndís Helga Tómasdóttir Skoðun
Framtíð safna í síbreytilegum samfélögum – nærsamfélaginu sem heimssamfélaginu Hólmar Hólm Skoðun