Veruleikafirring neytandans Þorsteinn Þorsteinsson skrifar 8. febrúar 2016 09:00 Eru nútíma lífshættir umhverfissprengjur? Neysluvenjur á 21. öld krefjast umfangsmikillar hráefna- og vöruframleiðslu til að fullnægja kröfum neytenda um allan heim. Framleiðslan hefur hliðarverkanir sem raska jafnvægi í náttúrunni. Neikvæð umhverfisáhrif spanna allt frá framleiðslu lyfja, matvæla, bóka, húsbúnaðar, farsíma og tölva upp í framleiðslu á bifreiðum, skipum, olíuborpöllum og byggingarvörum fyrir skóla, verslunarmiðstöðvar og flughafnir. Við þetta bætist jarðvegseyðing vegna ofyrkju og ofbeitar og mengandi áhrif af notkun jarðefnaeldsneytis til að knýja samgöngutæki, hita húsakynni og framleiða orku fyrir rekstur tæknibúnaðar. Gríðarleg umhverfismengun af plastefnum er alþjóðleg umhverfisvá. Ný spá Alþjóða efnahagsráðsins áætlar að meira verði af plasti en fiski í sjónum árið 2050. Offita er alvarlegt heilbrigðisvandmál sem tengist nútíma neysluvenjum. Eru einhverjar líkur á að stemma megi stigu við slíkum afleiðingum neyslumenningarinnar?Þarfir og gerviþarfirNeysluhagkerfi 21. aldar speglar þróunina frá frumvinnslu hráefna upp í þjónustumiðað hátæknisamfélag. Í sumum tilvikum er um að ræða grunnþarfir mannskepnunnar en í öðrum tilfellum má flokka eftirspurn neytenda undir „gerviþarfir“. Skilin eru óljós. Það sem í gær var talin gerviþörf, kann að þykja nauðsyn í dag. Þegar farsímar ruddu sér til rúms á síðustu öld, flokkuðu margir þá undir óþarfa. Fáum dettur slíkt lengur í hug enda þykir farsíminn þarfasti þjónninn á samskiptaöld og mikilvægt öryggistæki. Grunniðnaður fyrir neyslusamfélög nútímans felst í framleiðslu á efnum á borð við stál, ál, kopar, kísil, gull, silfur, króm, klór, natríum, kalíum, kalsíum, magnesíum, títan, olíu, plast, gler, timbur og pappír auk margvíslegra flókinna efnasambanda, lífrænna og ólífrænna. Framlag okkar Íslendinga felst í orkusæknum iðnaði, aðallega áliðnaði, en einnig í framleiðslu á kísiljárni sem er mikilvægt íblendiefni stálafurða.Með einn kaldan á kantinumMargir andæfa neikvæðum áhrifum verksmiðjuframleiðslu og spyrja: „Er þetta ekki komið út í öfgar?“ Félagasamtök kalla eftir breytingum ásamt einstaklingum sem finna til ábyrgðarkenndar gagnvart umhverfinu. Slík gagnrýni er mikilvægt aðhald gagnvart stjórnvöldum og framleiðendum og hefur t.d. jákvæð áhrif á reglugerðir og eftirlit með losun efna. Gallinn er bara sá að flestum gagnrýnendum er fyrirmunað að átta sig á orsakarsamhenginu milli eftirspurnar neyslusamfélagsins og óumflýjanlegrar framleiðslu til að fullnægja eftirspurninni. Blindastir eru gagnrýnendurnir á eigin neyslu. Er það til dæmis ekki svolítið broslegt að sjá fyrir sér einstakling hamast gegn áliðnaði með farsíma úr áli í hendi, tölvu úr áli fyrir framan sig og einn kaldan í áldós á kantinum? Á skrifborðinu liggur útprentaður farmiði til útlanda með flugvél úr áli. Í eldhúsinu eru búsáhöld og matvælaumbúðir úr áli og lyfjaumbúðir úr áli í lyfjaskápnum. Utan dyra standa reiðhjól og bifreið úr áli, til þjónustu reiðubúin. Sannleikurinn er sá að með virkjunum og álverum er verið að svara kröfum og óskum fólks sem jafnvel gagnrýnir hvort tveggja harðlega. Fólk ferðast með léttum og sparneytnum farartækjum úr áli og finnst það sjálfsagt. Fólk situr við tölvuna og finnst að rafmagnið komi úr veggnum en ekki frá virkjunum. Við drekkum bjór og gosdrykki úr áldósum. Viljum við frekar drekka þá úr plastílátum? Menn hafa þægindin í hendi sér en hneykslast um leið á því hvernig þau verða til. Nútímamaðurinn er aftengdur raunveruleikanum. Ef menn vilja virkilega leggja af virkjanir og orkusækinn iðnað, væri kannski nær að leggja fyrst af þá lífshætti sem kalla á þessa starfsemi. En er það raunhæft? Við getum kannski horfið aftur til fortíðar varðandi einhver áhöld og umbúðir en getum við verið án rafmagns, bíla og flugvéla? Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter Skoðun „Almennings“ samgöngur? Bragi Gunnlaugsson Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson Skoðun Náttúran njóti vafans, ótímabundið Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson Skoðun Öll með? – 4.020 kr. hækkun fyrir skatt eftir 16 mánuði! Unnur Helga Óttarsdóttir Skoðun Fjármunum veitt þangað sem neyðin er mest Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Góður forseti G. Pétur Matthíasson Skoðun Skoðun Skoðun Formleg uppgjöf Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson skrifar Skoðun Fjármunum veitt þangað sem neyðin er mest Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson skrifar Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter skrifar Skoðun Náttúran njóti vafans, ótímabundið Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun „Almennings“ samgöngur? Bragi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Góður forseti G. Pétur Matthíasson skrifar Skoðun Hvers vegna Halla Tómasdóttir? Guðjón Sigurðsson skrifar Skoðun Heimildin sem hvarf úr frumvarpi matvælaráðherra Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Sníða sér stakk eftir vexti Guðni Magnús Ingvason skrifar Skoðun Norskir herrar eða íslenskir? Þóra Bergný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ertu að bjóða þig fram? Sigurður Ragnarsson skrifar Skoðun Við styðjum Guðmund Karl! Katrín Valdís Hjartardóttir,Andrea Bóel Bæringsdóttir,Guðbjörg Harpa Ingimundardóttir skrifar Skoðun Hagfræðin á Heimildinni Bjarnheiður Hallsdóttir skrifar Skoðun Hreinleikaþráin Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Heimilisleysi blasir við öryrkjum Svanberg Hreinsson skrifar Skoðun Hvað getur Ísland gefið öðrum þjóðum? Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Veðrið, veskið og Íslendingurinn María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Að mæðra barn í hjarta sínu Hólmfríður Anna Baldursdóttir skrifar Skoðun Jákvæður orðaforði eykur hamingju og vellíðan Helga Fjóla Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Öll með? – 4.020 kr. hækkun fyrir skatt eftir 16 mánuði! Unnur Helga Óttarsdóttir skrifar Skoðun Látum hjartað ráða för Sigrún Traustadóttir skrifar Skoðun Vekjum risann Guðmundur Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Katrín Jakobsdóttir forseti Viðar Pálsson skrifar Skoðun Þjóðarsátt líka fyrir fatlað fólk Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Í ker eða kistu Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Gummi Kalli er rétti kosturinn sem biskup Íslands Áslaug Helga Hálfdánardóttir,Dís Gylfadóttir,Guðni Már Harðarson skrifar Sjá meira
Eru nútíma lífshættir umhverfissprengjur? Neysluvenjur á 21. öld krefjast umfangsmikillar hráefna- og vöruframleiðslu til að fullnægja kröfum neytenda um allan heim. Framleiðslan hefur hliðarverkanir sem raska jafnvægi í náttúrunni. Neikvæð umhverfisáhrif spanna allt frá framleiðslu lyfja, matvæla, bóka, húsbúnaðar, farsíma og tölva upp í framleiðslu á bifreiðum, skipum, olíuborpöllum og byggingarvörum fyrir skóla, verslunarmiðstöðvar og flughafnir. Við þetta bætist jarðvegseyðing vegna ofyrkju og ofbeitar og mengandi áhrif af notkun jarðefnaeldsneytis til að knýja samgöngutæki, hita húsakynni og framleiða orku fyrir rekstur tæknibúnaðar. Gríðarleg umhverfismengun af plastefnum er alþjóðleg umhverfisvá. Ný spá Alþjóða efnahagsráðsins áætlar að meira verði af plasti en fiski í sjónum árið 2050. Offita er alvarlegt heilbrigðisvandmál sem tengist nútíma neysluvenjum. Eru einhverjar líkur á að stemma megi stigu við slíkum afleiðingum neyslumenningarinnar?Þarfir og gerviþarfirNeysluhagkerfi 21. aldar speglar þróunina frá frumvinnslu hráefna upp í þjónustumiðað hátæknisamfélag. Í sumum tilvikum er um að ræða grunnþarfir mannskepnunnar en í öðrum tilfellum má flokka eftirspurn neytenda undir „gerviþarfir“. Skilin eru óljós. Það sem í gær var talin gerviþörf, kann að þykja nauðsyn í dag. Þegar farsímar ruddu sér til rúms á síðustu öld, flokkuðu margir þá undir óþarfa. Fáum dettur slíkt lengur í hug enda þykir farsíminn þarfasti þjónninn á samskiptaöld og mikilvægt öryggistæki. Grunniðnaður fyrir neyslusamfélög nútímans felst í framleiðslu á efnum á borð við stál, ál, kopar, kísil, gull, silfur, króm, klór, natríum, kalíum, kalsíum, magnesíum, títan, olíu, plast, gler, timbur og pappír auk margvíslegra flókinna efnasambanda, lífrænna og ólífrænna. Framlag okkar Íslendinga felst í orkusæknum iðnaði, aðallega áliðnaði, en einnig í framleiðslu á kísiljárni sem er mikilvægt íblendiefni stálafurða.Með einn kaldan á kantinumMargir andæfa neikvæðum áhrifum verksmiðjuframleiðslu og spyrja: „Er þetta ekki komið út í öfgar?“ Félagasamtök kalla eftir breytingum ásamt einstaklingum sem finna til ábyrgðarkenndar gagnvart umhverfinu. Slík gagnrýni er mikilvægt aðhald gagnvart stjórnvöldum og framleiðendum og hefur t.d. jákvæð áhrif á reglugerðir og eftirlit með losun efna. Gallinn er bara sá að flestum gagnrýnendum er fyrirmunað að átta sig á orsakarsamhenginu milli eftirspurnar neyslusamfélagsins og óumflýjanlegrar framleiðslu til að fullnægja eftirspurninni. Blindastir eru gagnrýnendurnir á eigin neyslu. Er það til dæmis ekki svolítið broslegt að sjá fyrir sér einstakling hamast gegn áliðnaði með farsíma úr áli í hendi, tölvu úr áli fyrir framan sig og einn kaldan í áldós á kantinum? Á skrifborðinu liggur útprentaður farmiði til útlanda með flugvél úr áli. Í eldhúsinu eru búsáhöld og matvælaumbúðir úr áli og lyfjaumbúðir úr áli í lyfjaskápnum. Utan dyra standa reiðhjól og bifreið úr áli, til þjónustu reiðubúin. Sannleikurinn er sá að með virkjunum og álverum er verið að svara kröfum og óskum fólks sem jafnvel gagnrýnir hvort tveggja harðlega. Fólk ferðast með léttum og sparneytnum farartækjum úr áli og finnst það sjálfsagt. Fólk situr við tölvuna og finnst að rafmagnið komi úr veggnum en ekki frá virkjunum. Við drekkum bjór og gosdrykki úr áldósum. Viljum við frekar drekka þá úr plastílátum? Menn hafa þægindin í hendi sér en hneykslast um leið á því hvernig þau verða til. Nútímamaðurinn er aftengdur raunveruleikanum. Ef menn vilja virkilega leggja af virkjanir og orkusækinn iðnað, væri kannski nær að leggja fyrst af þá lífshætti sem kalla á þessa starfsemi. En er það raunhæft? Við getum kannski horfið aftur til fortíðar varðandi einhver áhöld og umbúðir en getum við verið án rafmagns, bíla og flugvéla?
Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Við styðjum Guðmund Karl! Katrín Valdís Hjartardóttir,Andrea Bóel Bæringsdóttir,Guðbjörg Harpa Ingimundardóttir skrifar
Skoðun Gummi Kalli er rétti kosturinn sem biskup Íslands Áslaug Helga Hálfdánardóttir,Dís Gylfadóttir,Guðni Már Harðarson skrifar
Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun