Eldur og brennisteinn Hersir Aron Ólafsson skrifar 17. mars 2020 13:00 Hér á landi er ýmislegt landlægt. Myrkur á veturna, birta á sumrin og alltumlykjandi forsjárhyggja allan ársins hring. Nýlega kom upp í hugann þessi tímalausa snilld þáverandi þingmanns frá árinu 1988, sem varaði við hörmungunum sem fylgdu því að „hella áfengu öli yfir íslensku þjóðina“ – með öðrum orðum að leyfa þegnum þessa lands, líkt og flestra annarra, að kaupa sér bjór. Við sama tilefni taldi annar og jafnvel þekktari þingmaður (a.m.k. í seinni tíð) ótækt að leyfa lýðnum að fá bjór, enda myndi það meðal annars „leiða til þess að menn drykkju við vinnu“. Áhugavert er reyndar að skoða síðarnefnda hlekkinn, þar sem fjöldi þingkarla lýsti andstöðu sinni við „bjórinn“, enda myndi eldi og brennisteini rigna yfir þjóðina fengi hún leyfi til að kaupa slíka drykki. Forsjárhyggjan eldist ekki vel Sambærilegt tal hefur litið dagsins ljós við hin ýmsu tilefni þar sem til stendur að auka frelsi þegnanna, en oft er einnig notast við sjónarmið um að málin séu „ekki mikilvæg“, annað eigi að „ganga fyrir“ o.s.frv. Þar gleymist að vísu sú staðreynd að eitt útilokar ekki annað, enda má vel sinna „stóru“ og „litlu“ málunum á sama tíma, án þess að annað líði fyrir. Málflutningurinn gengur í sjálfu sér allur út á það sama; að ríghalda í þá ranghugmynd að frelsi sé fólkinu hættulegt. Blessunarlega má þó segja að forsjárhyggjan eldist ekki vel, líkt og ágætur varaþingmaður benti á í ræðu um áfengismál á þingi fyrir réttu ári síðan. Síðan ölinu áfenga var hellt yfir þjóðina árið 1989 má þannig fullyrða að vínmenning Íslendinga hafi batnað til muna, og það þrátt fyrir stóraukið úrval og aðgengi ár frá ári. Með tilkomu lítilla brugghúsa, innflutnings á fjölbreyttum gæðavínum o.fl. hefur áfengi orðið vara sem yfirgnæfandi meirihluti fólks neytir í hófi, með góðum mat og við sambærileg tilefni, en ekki aðeins „brennivín“, „sprútt“ o.s.frv. - þó slíkum hugtökum haldi forsjárhyggjufólk óspart á lofti þegar tillögur um skref í frelsisátt líta dagsins ljós. Land Cruiser og ammoníaksblandað munntóbak Stuðningsfólk ríkiseinokunar með áfengi á það yfirleitt sameiginlegt að vera afar annt um lýðheilsu og heldur því iðulega fram að aukinn sýnileiki og aðgengi að áfengi geti valdið stórtjóni þar á. Í því samhengi er áhugavert að velta fyrir sér rekstri Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins (stofnunarinnar sem kaupir Land Cruiser fyrir aðstoðarforstjórann og selur ammoníaksblandað tóbak í vör), en undanfarin ár hefur aðgengi að áfengi stóraukist fyrir tilstilli stofnunarinnar. Þannig er verslunum statt og stöðugt fjölgað, verslunin auglýsir í gríð og erg (undir því yfirskini að hún sé „besta fyrirtækið“, „allir verði að muna eftir skilríkjunum“ o.s.frv.) og hún heldur úti „vefbúð“ á slóðinni www.atvr.is þar sem allir nettengdir geta skoðað áfenga drykki, óháð aldri. Í ársskýrslu stofnunarinnar er því meira að segja hampað hvernig vínbúðum er fjölgað og þær stækkaðar og hve stöðugur vöxtur sé í aðsókn á vefinn, þar sem skoða má og kaupa áfengu drykkina. Hinn sístækkandi áfengisvefur ríkisins er þó ekki eini vettvangurinn þar sem unnt er að nálgast áfengi á netinu. Þannig geta Íslendingar, og hafa lengi getað, keypt áfengi í gegnum netverslanir og fengið sent heim að dyrum án nokkurrar aðkomu ríkisstofnunarinnar góðu. Það eitt hangir á spýtunni að kaupin eru aðeins möguleg í gegnum erlendar netverslanir, íslenskum aðilum er harðbannað að bjóða sambærilega þjónustu (vegna lýðheilsusjónarmiða). Tæknin skákar stjórnlyndum ÁTVR er heldur ekki eini aðilinn sem birtir reglulega auglýsingar um áfengi fyrir augum landsmanna. Þannig getur löggjafinn með engu móti komið böndum á það hvernig Facebook, Instagram og álíka miðlar eru nýttir við markaðssetninguna og sjá Íslendingar á öllum aldri skilaboð um áfengi þar, rétt eins og á vef ÁTVR. Það er nefnilega sama hve ákaft stjórnlyndir rembast við að hafa vit fyrir borgurum og fyrirtækjum, þá getur tæknin yfirleitt skotið þeim ref fyrir rass. Þeir einu sem ekkert geta auglýst eru því innlendir miðlar, sem há sífellda varnarbaráttu um auglýsingarými við erlenda samfélagsmiðla og Ríkisútvarpið ohf. Má því lýsa núverandi stöðu með eftirfarandi hætti; Aðgengi að áfengi eykst stöðugt á Íslandi fyrir tilstilli ÁTVR, bæði í formi físískra verslana og á netinu. Íslendingar geta keypt áfengi heim að dyrum í gegnum netverslanir, að því gefnu að þær séu ekki íslenskar. Landsmönnum birtast auglýsingar um áfengi á hverjum degi í gegnum fjölda miðla, bara ekki þá sem eru hýstir á Íslandi. Með framangreint til hliðsjónar er óneitanlega athyglisverð sú hystería sem víða birtist í tilefni löngu tímabærs frumvarps dómsmálaráðherra um að jafna stöðuna hvað þetta varðar. Var sérstaklega skemmtilegt að sjá keimlíkt orðalag og í 32ja ára gamalli ræðu þingmannsins fyrrverandi í pistli læknis nokkurs, sem að vísu talaði um áfengi að „flæða yfir þjóðina“. Þá vill forstjóri nokkur „senda“ dómsmálaráðherra hingað og þangað og ýmis áhugasamtök dæla út áróðri í vel kostuðum færslum vegna málsins á Facebook. Flest verður áfram bannað Allt er þetta sérlega áhugavert með hliðsjón af því að engar efnisbreytingar á þeirri ríkiseinokun og neyslustýringu sem hér þrífst felast í raun í frumvarpinu. Enn mun ríkisvaldið eitt mega halda úti físískum verslunum með áfengi, litlum kjöt-, osta- og fiskbúðum verður t.d. áfram bannað að selja paraðar rauðvínsflöskur með matnum. Nítján ára gömlum sjálfráða brúðhjónum verður áfram bannað að kaupa freyðivín til að skála fyrir tímamótunum. Áfram mætti lengi telja. Lýðheilsan ætti því áfram að vera í ljómandi góðum málum. Eina efnisbreytingin felst í því að jafna stöðu innlendra aðila miðað við erlenda m.t.t. þeirra atriða sem talin voru að framan. Að vörurnar megi kaupa á vef með endingunni .is eða ekki bara .com – og að vekja megi athygli á hinum löglegu vörum með öðrum hætti en þeim einum að dæla peningum í Mark Zuckerberg. Hér er markmiðið með engu móti að gera lítið úr áfengisvanda eða raunum þeirra sem við hann glíma. Mikilvægt er að halda uppi öflugum forvörnum, meðferðarúrræðum og stuðla að meðvitund um hættur þess að drekka of snemma. Slíkar forvarnir mætti fjármagna með skattfé. Framboðið af skattfé verður hins vegar talsvert minna ef fjármunum er leyft að flæða til erlendra fyrirtækja í stað íslenskra, með löngu útrunnin sjónarmið að vopni. Höfundur er lögfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Áfengi og tóbak Hersir Aron Ólafsson Mest lesið Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir Skoðun Hálfrar aldar svívirða Stefán Pálsson Skoðun Óvenjulegt fólk Helgi Brynjarsson Skoðun Hver greiðir fyrir breytingarnar? Svanfríður G. Bergvinsdóttir Skoðun Við erum búin að missa tökin Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Stöndum vörð um Héraðsvötnin! Rakel Hinriksdóttir Skoðun Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson Skoðun Hrekkjavaka á Landakoti Kristófer Ingi Svavarsson Skoðun Martin bakari flýgur heim með látum frá leikvelli auðmanna í Vatnsmýrinni Daði Rafnsson,Haukur Magnússon,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir Skoðun Rýr húsnæðispakki Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Dauðsföll í Gaza-stríðinu og Mogginn Egill Þórir Einarsson skrifar Skoðun Eyðum óvissunni Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Opinberi geirinn og stjórnunarráðgjafar: ástarsaga Adeel Akmal skrifar Skoðun Ættbálkahegðun á stafrænu formi Martha Árnadóttir skrifar Skoðun Kirkjurnar standa en stoðirnar eru sveltar Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Martin bakari flýgur heim með látum frá leikvelli auðmanna í Vatnsmýrinni Daði Rafnsson,Haukur Magnússon,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir skrifar Skoðun Stytta þarf veiðitíma svartfugla strax Hólmfríður Arnardóttir,Helga Ögmundardóttir skrifar Skoðun Hver greiðir fyrir breytingarnar? Svanfríður G. Bergvinsdóttir skrifar Skoðun Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Stöndum vörð um Héraðsvötnin! Rakel Hinriksdóttir skrifar Skoðun Við erum búin að missa tökin Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir skrifar Skoðun Stöðug uppbygging orkuinnviða Adrian Pike,Bjarni Þórður Bjarnason,Tómas Már Sigurðsson skrifar Skoðun Rýr húsnæðispakki Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hrekkjavaka á Landakoti Kristófer Ingi Svavarsson skrifar Skoðun Óvenjulegt fólk Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hálfrar aldar svívirða Stefán Pálsson skrifar Skoðun $€tjum í$lensku á (mat) $€ðilinn! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Minna tal, meiri uppbygging Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Ný nálgun – sama markmið: Heimili fyrir fólkið í borginni Heiða Björg Hilmisdóttir skrifar Skoðun Geymt en ekki gleymt Ástþór Ólafsson skrifar Skoðun Tækni og ungmenni: Hvar liggur ábyrgðin og hvað getum við gert? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir skrifar Skoðun „Lánin hækka – framtíðin minnkar“ Sveinn Óskar Sigurðsson skrifar Skoðun Hey Pawels í harðindunum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Land rutt fyrir þúsundir íbúða í Úlfarsárdal Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Dýrmæt þjóðfélagsgerð Eva Björk Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Hver er þessi Davíð Oddsson? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar Sjá meira
Hér á landi er ýmislegt landlægt. Myrkur á veturna, birta á sumrin og alltumlykjandi forsjárhyggja allan ársins hring. Nýlega kom upp í hugann þessi tímalausa snilld þáverandi þingmanns frá árinu 1988, sem varaði við hörmungunum sem fylgdu því að „hella áfengu öli yfir íslensku þjóðina“ – með öðrum orðum að leyfa þegnum þessa lands, líkt og flestra annarra, að kaupa sér bjór. Við sama tilefni taldi annar og jafnvel þekktari þingmaður (a.m.k. í seinni tíð) ótækt að leyfa lýðnum að fá bjór, enda myndi það meðal annars „leiða til þess að menn drykkju við vinnu“. Áhugavert er reyndar að skoða síðarnefnda hlekkinn, þar sem fjöldi þingkarla lýsti andstöðu sinni við „bjórinn“, enda myndi eldi og brennisteini rigna yfir þjóðina fengi hún leyfi til að kaupa slíka drykki. Forsjárhyggjan eldist ekki vel Sambærilegt tal hefur litið dagsins ljós við hin ýmsu tilefni þar sem til stendur að auka frelsi þegnanna, en oft er einnig notast við sjónarmið um að málin séu „ekki mikilvæg“, annað eigi að „ganga fyrir“ o.s.frv. Þar gleymist að vísu sú staðreynd að eitt útilokar ekki annað, enda má vel sinna „stóru“ og „litlu“ málunum á sama tíma, án þess að annað líði fyrir. Málflutningurinn gengur í sjálfu sér allur út á það sama; að ríghalda í þá ranghugmynd að frelsi sé fólkinu hættulegt. Blessunarlega má þó segja að forsjárhyggjan eldist ekki vel, líkt og ágætur varaþingmaður benti á í ræðu um áfengismál á þingi fyrir réttu ári síðan. Síðan ölinu áfenga var hellt yfir þjóðina árið 1989 má þannig fullyrða að vínmenning Íslendinga hafi batnað til muna, og það þrátt fyrir stóraukið úrval og aðgengi ár frá ári. Með tilkomu lítilla brugghúsa, innflutnings á fjölbreyttum gæðavínum o.fl. hefur áfengi orðið vara sem yfirgnæfandi meirihluti fólks neytir í hófi, með góðum mat og við sambærileg tilefni, en ekki aðeins „brennivín“, „sprútt“ o.s.frv. - þó slíkum hugtökum haldi forsjárhyggjufólk óspart á lofti þegar tillögur um skref í frelsisátt líta dagsins ljós. Land Cruiser og ammoníaksblandað munntóbak Stuðningsfólk ríkiseinokunar með áfengi á það yfirleitt sameiginlegt að vera afar annt um lýðheilsu og heldur því iðulega fram að aukinn sýnileiki og aðgengi að áfengi geti valdið stórtjóni þar á. Í því samhengi er áhugavert að velta fyrir sér rekstri Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins (stofnunarinnar sem kaupir Land Cruiser fyrir aðstoðarforstjórann og selur ammoníaksblandað tóbak í vör), en undanfarin ár hefur aðgengi að áfengi stóraukist fyrir tilstilli stofnunarinnar. Þannig er verslunum statt og stöðugt fjölgað, verslunin auglýsir í gríð og erg (undir því yfirskini að hún sé „besta fyrirtækið“, „allir verði að muna eftir skilríkjunum“ o.s.frv.) og hún heldur úti „vefbúð“ á slóðinni www.atvr.is þar sem allir nettengdir geta skoðað áfenga drykki, óháð aldri. Í ársskýrslu stofnunarinnar er því meira að segja hampað hvernig vínbúðum er fjölgað og þær stækkaðar og hve stöðugur vöxtur sé í aðsókn á vefinn, þar sem skoða má og kaupa áfengu drykkina. Hinn sístækkandi áfengisvefur ríkisins er þó ekki eini vettvangurinn þar sem unnt er að nálgast áfengi á netinu. Þannig geta Íslendingar, og hafa lengi getað, keypt áfengi í gegnum netverslanir og fengið sent heim að dyrum án nokkurrar aðkomu ríkisstofnunarinnar góðu. Það eitt hangir á spýtunni að kaupin eru aðeins möguleg í gegnum erlendar netverslanir, íslenskum aðilum er harðbannað að bjóða sambærilega þjónustu (vegna lýðheilsusjónarmiða). Tæknin skákar stjórnlyndum ÁTVR er heldur ekki eini aðilinn sem birtir reglulega auglýsingar um áfengi fyrir augum landsmanna. Þannig getur löggjafinn með engu móti komið böndum á það hvernig Facebook, Instagram og álíka miðlar eru nýttir við markaðssetninguna og sjá Íslendingar á öllum aldri skilaboð um áfengi þar, rétt eins og á vef ÁTVR. Það er nefnilega sama hve ákaft stjórnlyndir rembast við að hafa vit fyrir borgurum og fyrirtækjum, þá getur tæknin yfirleitt skotið þeim ref fyrir rass. Þeir einu sem ekkert geta auglýst eru því innlendir miðlar, sem há sífellda varnarbaráttu um auglýsingarými við erlenda samfélagsmiðla og Ríkisútvarpið ohf. Má því lýsa núverandi stöðu með eftirfarandi hætti; Aðgengi að áfengi eykst stöðugt á Íslandi fyrir tilstilli ÁTVR, bæði í formi físískra verslana og á netinu. Íslendingar geta keypt áfengi heim að dyrum í gegnum netverslanir, að því gefnu að þær séu ekki íslenskar. Landsmönnum birtast auglýsingar um áfengi á hverjum degi í gegnum fjölda miðla, bara ekki þá sem eru hýstir á Íslandi. Með framangreint til hliðsjónar er óneitanlega athyglisverð sú hystería sem víða birtist í tilefni löngu tímabærs frumvarps dómsmálaráðherra um að jafna stöðuna hvað þetta varðar. Var sérstaklega skemmtilegt að sjá keimlíkt orðalag og í 32ja ára gamalli ræðu þingmannsins fyrrverandi í pistli læknis nokkurs, sem að vísu talaði um áfengi að „flæða yfir þjóðina“. Þá vill forstjóri nokkur „senda“ dómsmálaráðherra hingað og þangað og ýmis áhugasamtök dæla út áróðri í vel kostuðum færslum vegna málsins á Facebook. Flest verður áfram bannað Allt er þetta sérlega áhugavert með hliðsjón af því að engar efnisbreytingar á þeirri ríkiseinokun og neyslustýringu sem hér þrífst felast í raun í frumvarpinu. Enn mun ríkisvaldið eitt mega halda úti físískum verslunum með áfengi, litlum kjöt-, osta- og fiskbúðum verður t.d. áfram bannað að selja paraðar rauðvínsflöskur með matnum. Nítján ára gömlum sjálfráða brúðhjónum verður áfram bannað að kaupa freyðivín til að skála fyrir tímamótunum. Áfram mætti lengi telja. Lýðheilsan ætti því áfram að vera í ljómandi góðum málum. Eina efnisbreytingin felst í því að jafna stöðu innlendra aðila miðað við erlenda m.t.t. þeirra atriða sem talin voru að framan. Að vörurnar megi kaupa á vef með endingunni .is eða ekki bara .com – og að vekja megi athygli á hinum löglegu vörum með öðrum hætti en þeim einum að dæla peningum í Mark Zuckerberg. Hér er markmiðið með engu móti að gera lítið úr áfengisvanda eða raunum þeirra sem við hann glíma. Mikilvægt er að halda uppi öflugum forvörnum, meðferðarúrræðum og stuðla að meðvitund um hættur þess að drekka of snemma. Slíkar forvarnir mætti fjármagna með skattfé. Framboðið af skattfé verður hins vegar talsvert minna ef fjármunum er leyft að flæða til erlendra fyrirtækja í stað íslenskra, með löngu útrunnin sjónarmið að vopni. Höfundur er lögfræðingur.
Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir Skoðun
Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson Skoðun
Martin bakari flýgur heim með látum frá leikvelli auðmanna í Vatnsmýrinni Daði Rafnsson,Haukur Magnússon,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Martin bakari flýgur heim með látum frá leikvelli auðmanna í Vatnsmýrinni Daði Rafnsson,Haukur Magnússon,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir skrifar
Skoðun Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar
Skoðun Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir skrifar
Skoðun Stöðug uppbygging orkuinnviða Adrian Pike,Bjarni Þórður Bjarnason,Tómas Már Sigurðsson skrifar
Skoðun Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Tækni og ungmenni: Hvar liggur ábyrgðin og hvað getum við gert? Stefán Þorri Helgason skrifar
Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar
Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir Skoðun
Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson Skoðun
Martin bakari flýgur heim með látum frá leikvelli auðmanna í Vatnsmýrinni Daði Rafnsson,Haukur Magnússon,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir Skoðun