Þvinguð hjónabönd hreppa Óli Halldórsson skrifar 17. desember 2020 14:00 Nýverið var samþykkt þingsályktun um að leggja af öll fámennari sveitarfélög. Innan tveggja ára eiga þau að hverfa sem hafa undir 250 íbúa, og innan fimm ára þau sem eftir eru með íbúa undir 1.000. Þessi stefna virðist rekin af Framsóknarflokknum helst allra í gegnum samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytið og hefur verið pískuð rösklega áfram á þeim vettvangi í fámennari byggðum landsins. Þessi fyrirætlan virðist ennfremur hafa haft stuðning Sambands íslenskra sveitarfélaga, en þar hafa nú reyndar verið skiptar skoðanir um málið. Nefndirnar Margar nefndir hafa undanfarin ár fengist við úrbætur á vettvangi sveitarfélaga. Af öllum þeim mörgu og brýnu viðfangsefnum sem af er að taka þá vekur alltaf undrun sú fádæma athygli sem tilvist fámennra sveitarfélaga fær í þessum nefndum. Afgerandi meirihluti íbúa landsins býr á höfuðborgarsvæðinu og í öðrum stærri sveitarfélögum landsins, ekki þessum sem telja undir 1.000 íbúa. Samt endar það sem fyrsta málsgrein í nýlegri aðgerðaáætlun í málefnum sveitarfélaga að „Ekkert sveitarfélag hafi færri en eitt þúsund íbúa“. Erindin eru nokkur, en þetta er viðlagið í söngnum. Og það virðist engu máli skipta hér hvort rekstur þessara sveitarfélaga gengur vel eða illa eða hvort íbúar þeirra njóti góðrar þjónustu eða ekki. Þetta er undarlegt. Röksemdirnar Rökin sem jafnan eru lögð til grundvallar þvinguðum sameiningum sveitarfélaga eru af tvennum toga í meginefnum; (a) bættur fjárhagur og rekstur og (b) faglegir burðir til að sinna verkefnum. Þó er ekki auðséð neitt samhengi fjölmennari sveitarfélaga og betri rekstrar og fjáhagsstöðu. Við rýni lykiltalna í árbók sveitarfélaga vakna eignlega fleiri spurningar en svör um orsakasamhengi mannfjölda sveitarfélaga og fjárhagsstöðu. Það verður þó ekki dregið í efa að flókin viðfangsefni, til að mynda skipulagsmál, félagsþjónusta og fræðslustarf, útheimta auðvitað burðuga stjórnsýslu. En það er ekkert sem knýr á um það að þessi verkefni þurfi í öllum tilvikum að útfæra með því að fullmanna þessa faglegu stjórnsýslu í hverju einasta sveitarfélagi. Til eru byggðasamlög og samstarf af ýmsum toga, þar sem sveitarfélög, stór og smá, samreka tiltekna málaflokka, einmitt til að tryggja faglega þjónustu. Reykjavík gerir þetta til dæmis með öðrum höfuðborgarsveitarfélögum í brunamálum og sorpmálum. Ýmis smærri sveitarfélög gera þetta í grunnskólarekstri og félagsþjónustu. Þjónustan frekar en fjöldinn Grundvallaratriði alls þessa máls ætti að vera þjónusta sem veitt er í hverju samfélagi. Hvort sem fengist er við barnavernd eða skólastarf, skipulag eða snjómokstur. Það þyrfti að verja kröftum í það að efla og þróa slíka samvinnu sveitarfélaga, þannig að starfsumhverfi þeirra tryggi lýðræðisleg en þó skilvirk form til að geta rekið stjórnsýslu þvert á sveitarfélagamörk. Það getur jafnvel verið mjög fýsilegur kostur fyrir fjölmennari sveitarfélög líka að eiga gagnkvæmt samstarf við nærliggjandi fámennari sveitarfélög um samnýtingu stjórnsýslu og þjónustu. Þeim stærri er hins vegar enginn greiði gerður með því að vera sett í þá stöðu að grannar þeirra verði þvingaðir gegn vilja til sameiningar við þau. Það getur tekið kynslóðir að mynda vel starfhæfar heildir úr slíkum gjörningum. Norðausturlandi umbylt Fullljóst er að á Norðausturhorninu einu munu þessar þvingunaraðgerðir umbylta munstri sveitarfélaga á dreifbýlli svæðunum. Augljós dæmi eru sveitarfélög allt frá Hörgársveit vestan Eyjafjarðar og Grenivík og Svalbarðsströnd að austanverðu. Einnig í Þingeyjarsveit og Mývatnssveit, og á Tjörnesinu og austur í Þistilfjörð og Vopnafjörð. Á Austurlandi er það öðru fremur Fljótdsalshreppur sem verður skorinn. Það er engin skynsemi í þessu. Úrbótum á stóru málunum á starfsvettvangi sveitarfélaga verður ekki náð með þessu kroppi ofan frá í sárafáar prósentur íbúa landsins í fámennum hreppum til að knýja þá til fylgilags við granna þvert á vilja þeirra. Sveitarfélög eiga að sameinast ef íbúar þeirra kjósa það sjálfir, og þá má gjarnan hjálpa þeim við það, en ekki öðruvísi. Það þarf að falla frá þessum þvinguðu hjónaböndum. Höfundur er kjörinn fulltrúi VG til sveitarstjórnar Norðurþings. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sveitarstjórnarmál Skoðun: Kosningar 2021 Mest lesið Kæru valkyrjur, hatrið sigraði líklega í þetta skiptið Arnar Laxdal Skoðun Hverjir eiga Ísland? Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Stjórnmál sem virka og lýðræði sem kemst ekki fyrir í umslagi Þórður Snær Júlíusson Skoðun Ríkisstjórnin stóð af sér áhlaup sérhagsmuna Ásthildur Lóa Þórsdóttir Skoðun Vönduð vinnubrögð - alltaf! Jóna Bjarnadóttir Skoðun Fröken þjóðarmorð: Þér er ekki boðið! Linda Ósk Árnadóttir,Yousef Ingi Tamimi Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun „Að skrifa söguna“ Var of mikið undir hjá kvennalandsliðinu? Viðar Halldórsson Skoðun Hvert er markmið fulltrúalýðræðis? Hlynur Orri Stefánsson,Vilhjálmur Árnason Skoðun Skoðun Skoðun Kæru valkyrjur, hatrið sigraði líklega í þetta skiptið Arnar Laxdal skrifar Skoðun Vönduð vinnubrögð - alltaf! Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórnin stóð af sér áhlaup sérhagsmuna Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Stjórnmál sem virka og lýðræði sem kemst ekki fyrir í umslagi Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þversögn Íslands í Palestínumálinu: Um fullveldi, samsekt og réttarríkið Gína Júlía Waltersdóttir skrifar Skoðun Tvöföld bið eftir geislameðferð er of löng Katrín Sigurðardóttir skrifar Skoðun Fröken þjóðarmorð: Þér er ekki boðið! Linda Ósk Árnadóttir,Yousef Ingi Tamimi skrifar Skoðun Linsa Lífsins Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun „Að skrifa söguna“ Var of mikið undir hjá kvennalandsliðinu? Viðar Halldórsson skrifar Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri til byltingar eða hætta á nýjum ójöfnuði? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Netöryggi til framtíðar Unnur Kristín Sveinbjarnardóttir skrifar Skoðun Aftur á byrjunarreit Hörður Arnarson skrifar Skoðun Norðurlandamet í fúski! Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Flugnám -Þriðji hluti: Samtvinnað (Integrated) eða áfangaskipt (Modular) ATPL flugnám Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Ursula Von der Leyen styður stríðsglæpamenn - Ísland á ekki að þegja Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Ursula von der Leyen styður þjóðarmorð! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Hvert er markmið fulltrúalýðræðis? Hlynur Orri Stefánsson,Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Ég vona að þú gleymir mér ekki Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvaða einkunn fékkst þú á bílprófinu? Grétar Birgisson skrifar Skoðun Að koma út í lífið með verri forgjöf, hvernig tilfinning er það? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Tjaldið fellt í leikhúsi fáránleikans Vésteinn Ólason skrifar Skoðun Heilbrigðisreglugerð WHO: Hagsmunir eða heimska? Júlíus Valsson skrifar Skoðun Málþófs klúður Sægreifa-flokkanna Jón Þór Ólafsson skrifar Skoðun Græna vöruhúsið setur svartan blett á íslenskt samfélag Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Dæmt um efni, Hörður Árni Finnsson,Elvar Örn Friðriksson,Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Flugnám - Annar hluti: Afskiptaleysi stjórnvalda Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Sóvésk sápuópera Franklín Ernir Kristjánsson skrifar Skoðun Á hvaða vegferð er ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur gagnvart sjávarútvegssveitarfélögunum? Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Dæmir sig sjálft Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Mega blaðamenn ljúga? Páll Steingrímsson skrifar Sjá meira
Nýverið var samþykkt þingsályktun um að leggja af öll fámennari sveitarfélög. Innan tveggja ára eiga þau að hverfa sem hafa undir 250 íbúa, og innan fimm ára þau sem eftir eru með íbúa undir 1.000. Þessi stefna virðist rekin af Framsóknarflokknum helst allra í gegnum samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytið og hefur verið pískuð rösklega áfram á þeim vettvangi í fámennari byggðum landsins. Þessi fyrirætlan virðist ennfremur hafa haft stuðning Sambands íslenskra sveitarfélaga, en þar hafa nú reyndar verið skiptar skoðanir um málið. Nefndirnar Margar nefndir hafa undanfarin ár fengist við úrbætur á vettvangi sveitarfélaga. Af öllum þeim mörgu og brýnu viðfangsefnum sem af er að taka þá vekur alltaf undrun sú fádæma athygli sem tilvist fámennra sveitarfélaga fær í þessum nefndum. Afgerandi meirihluti íbúa landsins býr á höfuðborgarsvæðinu og í öðrum stærri sveitarfélögum landsins, ekki þessum sem telja undir 1.000 íbúa. Samt endar það sem fyrsta málsgrein í nýlegri aðgerðaáætlun í málefnum sveitarfélaga að „Ekkert sveitarfélag hafi færri en eitt þúsund íbúa“. Erindin eru nokkur, en þetta er viðlagið í söngnum. Og það virðist engu máli skipta hér hvort rekstur þessara sveitarfélaga gengur vel eða illa eða hvort íbúar þeirra njóti góðrar þjónustu eða ekki. Þetta er undarlegt. Röksemdirnar Rökin sem jafnan eru lögð til grundvallar þvinguðum sameiningum sveitarfélaga eru af tvennum toga í meginefnum; (a) bættur fjárhagur og rekstur og (b) faglegir burðir til að sinna verkefnum. Þó er ekki auðséð neitt samhengi fjölmennari sveitarfélaga og betri rekstrar og fjáhagsstöðu. Við rýni lykiltalna í árbók sveitarfélaga vakna eignlega fleiri spurningar en svör um orsakasamhengi mannfjölda sveitarfélaga og fjárhagsstöðu. Það verður þó ekki dregið í efa að flókin viðfangsefni, til að mynda skipulagsmál, félagsþjónusta og fræðslustarf, útheimta auðvitað burðuga stjórnsýslu. En það er ekkert sem knýr á um það að þessi verkefni þurfi í öllum tilvikum að útfæra með því að fullmanna þessa faglegu stjórnsýslu í hverju einasta sveitarfélagi. Til eru byggðasamlög og samstarf af ýmsum toga, þar sem sveitarfélög, stór og smá, samreka tiltekna málaflokka, einmitt til að tryggja faglega þjónustu. Reykjavík gerir þetta til dæmis með öðrum höfuðborgarsveitarfélögum í brunamálum og sorpmálum. Ýmis smærri sveitarfélög gera þetta í grunnskólarekstri og félagsþjónustu. Þjónustan frekar en fjöldinn Grundvallaratriði alls þessa máls ætti að vera þjónusta sem veitt er í hverju samfélagi. Hvort sem fengist er við barnavernd eða skólastarf, skipulag eða snjómokstur. Það þyrfti að verja kröftum í það að efla og þróa slíka samvinnu sveitarfélaga, þannig að starfsumhverfi þeirra tryggi lýðræðisleg en þó skilvirk form til að geta rekið stjórnsýslu þvert á sveitarfélagamörk. Það getur jafnvel verið mjög fýsilegur kostur fyrir fjölmennari sveitarfélög líka að eiga gagnkvæmt samstarf við nærliggjandi fámennari sveitarfélög um samnýtingu stjórnsýslu og þjónustu. Þeim stærri er hins vegar enginn greiði gerður með því að vera sett í þá stöðu að grannar þeirra verði þvingaðir gegn vilja til sameiningar við þau. Það getur tekið kynslóðir að mynda vel starfhæfar heildir úr slíkum gjörningum. Norðausturlandi umbylt Fullljóst er að á Norðausturhorninu einu munu þessar þvingunaraðgerðir umbylta munstri sveitarfélaga á dreifbýlli svæðunum. Augljós dæmi eru sveitarfélög allt frá Hörgársveit vestan Eyjafjarðar og Grenivík og Svalbarðsströnd að austanverðu. Einnig í Þingeyjarsveit og Mývatnssveit, og á Tjörnesinu og austur í Þistilfjörð og Vopnafjörð. Á Austurlandi er það öðru fremur Fljótdsalshreppur sem verður skorinn. Það er engin skynsemi í þessu. Úrbótum á stóru málunum á starfsvettvangi sveitarfélaga verður ekki náð með þessu kroppi ofan frá í sárafáar prósentur íbúa landsins í fámennum hreppum til að knýja þá til fylgilags við granna þvert á vilja þeirra. Sveitarfélög eiga að sameinast ef íbúar þeirra kjósa það sjálfir, og þá má gjarnan hjálpa þeim við það, en ekki öðruvísi. Það þarf að falla frá þessum þvinguðu hjónaböndum. Höfundur er kjörinn fulltrúi VG til sveitarstjórnar Norðurþings.
Skoðun Stjórnmál sem virka og lýðræði sem kemst ekki fyrir í umslagi Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Þversögn Íslands í Palestínumálinu: Um fullveldi, samsekt og réttarríkið Gína Júlía Waltersdóttir skrifar
Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri til byltingar eða hætta á nýjum ójöfnuði? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Flugnám -Þriðji hluti: Samtvinnað (Integrated) eða áfangaskipt (Modular) ATPL flugnám Matthías Arngrímsson skrifar
Skoðun Ursula Von der Leyen styður stríðsglæpamenn - Ísland á ekki að þegja Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Á hvaða vegferð er ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur gagnvart sjávarútvegssveitarfélögunum? Anton Guðmundsson skrifar