Tyrklandsheimsókn og ásýnd Mannréttindadómstólsins Skúli Magnússon skrifar 6. september 2020 16:29 Fyrir valdaránstilraunina í Tyrklandi 2016 hafði ýmislegt gengið á í tyrkneska dómskerfinu og óhætt er að segja að tyrknesk stjórnvöld, undir forsæti Erdogans, höfðu þá þegar kyrfilega vikið frá einhvers konar braut hægfara umbóta. Eftir valdaránstilraunina keyrði þó um þverbak og stjórnvöld stóðu fyrir víðtækum hreinsunum í her og stjórnkerfi, svo og dómskerfi landsins. Dómarar, svo þúsundum skiptir, voru reknir úr embætti, eignir þeirra frystar og nýir dómarar, hliðhollir stjórnvöldum, skipaðir í þeirra stað. Stjórnin lét sér þó ekki nægja að svipta dómarana embætti heldur voru um tvö þúsund dómarar og saksóknarar handteknir og hafðir í gæsluvarðhaldi, oft við óviðunandi aðstæður, svo mánuðum og árum skipti. Tyrkneska dómarafélagið, YARSAV, systurfélag Dómarafélags Íslands í alþjóðasamtökum dómara, sem leyft hafði sér að gagnrýna stjórnvöld var skilgreint sem hryðjuverkasamtök, en nýtt dómarafélag, hliðhollt stjórnvöldum, stofnað þess í stað. Formaður YARSAV, Murat Arslan, var meðal þeirra sem var handtekinn og loks dæmdur í 10 ára fangelsi í janúar 2019. Alls er Erdogan-stjórnin talin hafa skipt út helmingi allra tyrkneskra dómara eftir 2016 eða um 10.000 dómurum. Hver og einn getur svarað því hversu trúverðugt það er að ræða um sjálfstæða dómstóla í Tyrklandi eftir þessa atburði. Það er við þessar aðstæður sem nýlega kjörinn forseti Mannréttindadómstóls Evrópu, Róbert R. Spanó, heimsækir Tyrkland, í boði dómsmálaráðherra landsins, ræðir þar við forsetann sem ber ábyrgð á hinum víðtæku hreinsunum, tekur við heiðursdoktorsnafnbót og heimsækir jafnvel dómaraskóla landsins þar sem hann talar um hina ágætu samvinnu Mannréttindadómstólsins og æðstu dómstóla Tyrklands! Íslenskir dómarar, sem margir hafa styrkt tyrknesk starfssystkini sín með táknrænum framlögum, hafa e.t.v. beðið eftir því að Róbert myndi í heimsókninni með afgerandi hætti víkja að málefnum þeirra dómara sem hafa orðið fórnarlömb hreinsanna stjórnvalda, jafnvel hitta einhverja þessara dómara eða aðstandendur þeirra. Að mínu mati hefði slíkur fundur t.d. verið ágætis mótvægi við heimsókn Róberts í dómaraskólann í Istanbúl. Í þessu sambandi var stutt og almenn umfjöllun Róberts í dómaraskólanum, um reglur Mannréttindasáttmálans gagnvart dómurum í haldi, býsna létt á metunum. Óhætt er að segja að heimsókn Róberts hafi því fyrst og fremst haft á sér það yfirbragð að “styrkja áralöng tengsl Mannréttindadómstólsins og Tyrklands”, svo vitnað sé til einnar fyrirsagnar um heimsóknina, líkt og lítið hafi í skorist. Það er því skiljanlegt að ýmsir upplifi framgöngu dómsforsetans ekki sem hlutlausa heldur þvert á móti sem ákveðna pólitíska blessun á ríkjandi ástandi. Hvað sem líður spurningum um hæfi Róberts sem dómara í málum Tyrklands fyrir Mannréttindadómstólnum á næstu misserum verður þetta að teljast óheppilegt fyrir ímynd og trúverðugleika dómstólsins. Vafalaust réttlætir Róbert og bakland hans hjá Mannréttindadómstólnum heimsóknina með því að mikilvægt sé að eiga samskipti við tyrknesk stjórnvöld og koma þar á framfæri skilaboðum mannréttinda, lýðræðis og réttarríkis. Þótt taka megi undir nauðsyn þess að halda áfram samskiptum við Tyrkland og styðja eftir föngum við úrbætur, eru diplomatískar heimsóknir í slíkum tilgangi auðvitað ekki hlutverk Mannréttindadómstólsins eða forseta hans heldur er þeim ætlað að leysa úr dómsmálum (sem nóg er af í Strassborg, ekki síst frá Tyrklandi). Þess utan er Mannréttindadómstólnum ekki aðeins ætlað að eiga samskipti við ríki og ríkisstjórnir heldur einnig fólkið sem nýtur réttinda samkvæmt Mannréttindasáttmála Evrópu og leitar til dómstólsins í trausti þess að hann sé óvilhallur og sjálfstæður gagnvart stjórnvöldum ríkjanna. Auðvitað má segja að hinum unga dómsforseta sé vorkunn að því leyti að heimsókn hans til Tyrklands hlaut óhjákvæmilega að vekja gagnrýni, hvernig svo sem hann hefði haldið á málum. En einmitt í því ljósi hlýtur að vera spurt hvort forseti Mannréttindadómstólsins hefði, a.m.k. við núverandi aðstæður í Tyrklandi, ekki einfaldlega betur heima setið en af stað farið. Höfundur er héraðsdómari og fyrrverandi formaður Dómarafélags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Dómstólar Mannréttindi Mannréttindadómstóll Evrópu Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir Skoðun Umhverfisávinningur þess að þrifta Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason Skoðun The man who would be king Ian McDonald Skoðun Skoðun Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun The man who would be king Ian McDonald skrifar Skoðun Umhverfisávinningur þess að þrifta Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson skrifar Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson skrifar Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson skrifar Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum loftslagsaðgerðir, ekki grænþvott Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Af hverju bara hálft skref áfram? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í þágu mannúðar og samfélags Anna María Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvar er Reykjavegur? Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif á líf barna Ída Björg Unnarsdóttir skrifar Skoðun Stórbætum samgöngur Logi Einarsson skrifar Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Köllum það réttu nafni: Fordóma Derek Terell Allen skrifar Skoðun Ótrúverðugt plan að annars góðum markmiðum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Formleg uppgjöf Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson skrifar Skoðun Fjármunum veitt þangað sem neyðin er mest Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson skrifar Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter skrifar Skoðun Náttúran njóti vafans, ótímabundið Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun „Almennings“ samgöngur? Bragi Gunnlaugsson skrifar Sjá meira
Fyrir valdaránstilraunina í Tyrklandi 2016 hafði ýmislegt gengið á í tyrkneska dómskerfinu og óhætt er að segja að tyrknesk stjórnvöld, undir forsæti Erdogans, höfðu þá þegar kyrfilega vikið frá einhvers konar braut hægfara umbóta. Eftir valdaránstilraunina keyrði þó um þverbak og stjórnvöld stóðu fyrir víðtækum hreinsunum í her og stjórnkerfi, svo og dómskerfi landsins. Dómarar, svo þúsundum skiptir, voru reknir úr embætti, eignir þeirra frystar og nýir dómarar, hliðhollir stjórnvöldum, skipaðir í þeirra stað. Stjórnin lét sér þó ekki nægja að svipta dómarana embætti heldur voru um tvö þúsund dómarar og saksóknarar handteknir og hafðir í gæsluvarðhaldi, oft við óviðunandi aðstæður, svo mánuðum og árum skipti. Tyrkneska dómarafélagið, YARSAV, systurfélag Dómarafélags Íslands í alþjóðasamtökum dómara, sem leyft hafði sér að gagnrýna stjórnvöld var skilgreint sem hryðjuverkasamtök, en nýtt dómarafélag, hliðhollt stjórnvöldum, stofnað þess í stað. Formaður YARSAV, Murat Arslan, var meðal þeirra sem var handtekinn og loks dæmdur í 10 ára fangelsi í janúar 2019. Alls er Erdogan-stjórnin talin hafa skipt út helmingi allra tyrkneskra dómara eftir 2016 eða um 10.000 dómurum. Hver og einn getur svarað því hversu trúverðugt það er að ræða um sjálfstæða dómstóla í Tyrklandi eftir þessa atburði. Það er við þessar aðstæður sem nýlega kjörinn forseti Mannréttindadómstóls Evrópu, Róbert R. Spanó, heimsækir Tyrkland, í boði dómsmálaráðherra landsins, ræðir þar við forsetann sem ber ábyrgð á hinum víðtæku hreinsunum, tekur við heiðursdoktorsnafnbót og heimsækir jafnvel dómaraskóla landsins þar sem hann talar um hina ágætu samvinnu Mannréttindadómstólsins og æðstu dómstóla Tyrklands! Íslenskir dómarar, sem margir hafa styrkt tyrknesk starfssystkini sín með táknrænum framlögum, hafa e.t.v. beðið eftir því að Róbert myndi í heimsókninni með afgerandi hætti víkja að málefnum þeirra dómara sem hafa orðið fórnarlömb hreinsanna stjórnvalda, jafnvel hitta einhverja þessara dómara eða aðstandendur þeirra. Að mínu mati hefði slíkur fundur t.d. verið ágætis mótvægi við heimsókn Róberts í dómaraskólann í Istanbúl. Í þessu sambandi var stutt og almenn umfjöllun Róberts í dómaraskólanum, um reglur Mannréttindasáttmálans gagnvart dómurum í haldi, býsna létt á metunum. Óhætt er að segja að heimsókn Róberts hafi því fyrst og fremst haft á sér það yfirbragð að “styrkja áralöng tengsl Mannréttindadómstólsins og Tyrklands”, svo vitnað sé til einnar fyrirsagnar um heimsóknina, líkt og lítið hafi í skorist. Það er því skiljanlegt að ýmsir upplifi framgöngu dómsforsetans ekki sem hlutlausa heldur þvert á móti sem ákveðna pólitíska blessun á ríkjandi ástandi. Hvað sem líður spurningum um hæfi Róberts sem dómara í málum Tyrklands fyrir Mannréttindadómstólnum á næstu misserum verður þetta að teljast óheppilegt fyrir ímynd og trúverðugleika dómstólsins. Vafalaust réttlætir Róbert og bakland hans hjá Mannréttindadómstólnum heimsóknina með því að mikilvægt sé að eiga samskipti við tyrknesk stjórnvöld og koma þar á framfæri skilaboðum mannréttinda, lýðræðis og réttarríkis. Þótt taka megi undir nauðsyn þess að halda áfram samskiptum við Tyrkland og styðja eftir föngum við úrbætur, eru diplomatískar heimsóknir í slíkum tilgangi auðvitað ekki hlutverk Mannréttindadómstólsins eða forseta hans heldur er þeim ætlað að leysa úr dómsmálum (sem nóg er af í Strassborg, ekki síst frá Tyrklandi). Þess utan er Mannréttindadómstólnum ekki aðeins ætlað að eiga samskipti við ríki og ríkisstjórnir heldur einnig fólkið sem nýtur réttinda samkvæmt Mannréttindasáttmála Evrópu og leitar til dómstólsins í trausti þess að hann sé óvilhallur og sjálfstæður gagnvart stjórnvöldum ríkjanna. Auðvitað má segja að hinum unga dómsforseta sé vorkunn að því leyti að heimsókn hans til Tyrklands hlaut óhjákvæmilega að vekja gagnrýni, hvernig svo sem hann hefði haldið á málum. En einmitt í því ljósi hlýtur að vera spurt hvort forseti Mannréttindadómstólsins hefði, a.m.k. við núverandi aðstæður í Tyrklandi, ekki einfaldlega betur heima setið en af stað farið. Höfundur er héraðsdómari og fyrrverandi formaður Dómarafélags Íslands.
Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar