Þekkingarverksmiðjan – Afleiðingar nýfrjálshyggjuvæðingar háskóla á Íslandi Lawrence D. Berg og Edward H. Huijbens og Henrik Gutzon Larsen skrifa 15. júní 2016 07:00 Nýlega komu fréttir af því að Háskóli Íslands hefði færst upp í 222. sæti á alþjóðlegum samanburðarlista háskóla í heiminum (The Times Higher Education World University Rankings). Rektor Háskóla Íslands fagnaði þessu sérstaklega og sagði: „Niðurstaðan er mikil viðurkenning fyrir alla þá sem starfa hér?…“ Færslan frá sætum 251 til 275 þótti fréttnæm og sérstakt fagnaðarefni. Sambærilegan metnað má finna í háskólum um víða veröld. Í háskólanum í Bresku-Kólumbíu lýsti nýráðinn rektor því yfir að hann ætlaði sér að skólinn yrði meðal tíu efstu í heiminum á slíkum samanburðarlista. Stjórnvöld í Danmörku settu sér nýlega það markmið að hafa í það minnsta einn háskóla í landinu á meðal tíu bestu í heiminum. Líkt og orð rektors bera með sér byggja samanburðarlistarnir á mælingum á frammistöðu starfsfólks skólanna, nokkuð sem hér á landi er kallað vinnumatskerfi og allir opinberir háskólar hafa sammælst um. Greinar sem háskólakennarar birta, fyrirlestrar sem þeir halda, bækur sem eru skrifaðar og önnur „framleiðsla“ þeirra er þannig talin til stiga. Þetta vinnumatskerfi við íslenska háskóla á sér hliðstæðu í háskólum Norður-Evrópu og víðar. Vinnumatskerfið íslenska á rætur í kjarasamningum kennara við ríkið en er nú að verða birtingarmynd samkeppnisvæðingar háskóla. Þessi samkeppnisvæðing er ein þriggja meiriháttar breytinga sem eru að eiga sér stað í háskólum í Norður-Evrópu í það minnsta. Hinar snúa að ójöfnuði og breyttum skilningi á háskólafólki. Forsenda samkeppni er ójöfnuður og þannig verður nú að skilgreina einn háskóla sem verri og annan sem betri, byggt á samræmdu mati þeirra í millum. Sama gildir um starfsfólk háskólanna. Það er svo lagt á sömu mælistiku og verður ekki fólk í öllum sínum fjölbreytileika, heldur mannauður sem annaðhvort leggur til markmiða kerfisins eða ekki. Mælanlegur mannauður háskóla keppir þannig á alþjóðlegu markaðstorgi háskóla á heimsvísu. Þessi samkeppnisvæðing er birtingarmynd tiltekinnar rökvísi sem kennd er við nýfrjálshyggju í seinni tíð. Vinnumatskerfið er að verða grunnur að markaði þar sem háskólar keppa og á sama tíma er kerfið tækið til að skilja markaðinn. Afleiðingar þessa eru hins vegar mun víðtækari en bara einhver stigakeppni milli háskóla.Kvíði meðal starfsfólks Hinum mælanlega mannauði háskóla er ráðstafað til að mæta markmiðum þess kerfis sem myndar skilyrði markaðarins. Þannig leggur vinnumatskerfið grunn að samkeppni milli starfsfólks háskóla, þar sem þeim er hyglað sem þjóna markmiðum kerfisins en aðrir standa stöðugt verr að vígi. Markmið um birtingar í tilteknum ritum, markmið um fé úr samkeppnissjóðum og markmið um stöðu skóla í samanburði við aðra stýra vinnu háskólafólks í sífellt meiri mæli, en ofan í kaupið bætist að þessi markmið reynast stöðugt færanleg. Það er þegar fleiri ná að mæta markinu er það fært hærra eða lengra. Almennt þýðir þetta vaxandi kvíða meðal starfsfólks. Kvíða sem birtist sérstaklega hjá þeim sem yngri eru í kerfinu og eru að reyna að skapa sér starfsvettvang. Það sem meira er, þá skapar þessi samkeppnisvæðing starfsmenningu sem snýst um stundarhag. Markmiðin eru mæld árlega og háskólafólk leitar eftir farvegi fyrir sem flest stig til að leggja til eigin stigastöðu og síns háskóla. Þar sem sú mæling þarf að vera alþjóðleg tapast t.d. þekking sem snýr að íslensku samfélagi eða henni er ævinlega speglað í viðmiðum annarra þjóða, þó umfram allt enskum. Þekking sem þannig hefur alþjóðlegt skiptagildi grefur því undan háskóla sem samfélagi þekkingarsköpunar. Umhyggja fyrir nemendum og samstarfsfólki, gæði vinnuumhverfis og annað sem snýr að því að rækta gott samfélag innan veggja háskóla er ekki metið og þeim hampað helst sem hugsa um eigin frama. Háskólinn, sem grundvöllur þekkingarsamfélags framtíðar, er því að verða þekkingarverksmiðja sem grefur undan gæðum þekkingarsköpunar. Hér á landi höfum við enn færi á að sporna við þessari þróun. Höfundar eru landfræðingar. Þessi grein er samantekt lengri greinar í þemahefti Canadian Geographer, 60(2) um siðferði umhyggju í háskólum.Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 15. júní. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun Umbætur í innkaupum hins opinbera á upplýsingatækni Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Losar Alþingi um leyfisveitinga-flækjuna? Katrín Helga Hallgrímsdóttir Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson Skoðun Örvæntingafullir endó-sjúklingar Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald skrifar Skoðun Björgunarleiðangur fyrir Heimsmarkmiðin Antonio Guterres skrifar Skoðun Átti ekki að klára dæmið í geðheilbrigðismálum? Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson skrifar Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Örvæntingafullir endó-sjúklingar Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Umbætur í innkaupum hins opinbera á upplýsingatækni Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Losar Alþingi um leyfisveitinga-flækjuna? Katrín Helga Hallgrímsdóttir skrifar Skoðun Dómsdagur nálgast! Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar Skoðun Ég og Parkinson – leitin að greiningu og leiðin til betra lífs Guðrún Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna borga foreldrar í Kópavogi mest? Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar Skoðun Aðgengi er lykill að sjálfstæði, þátttöku og virkni Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þetta unga fólk getur bara haldið kjafti Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Kveðjum sjálfhverfa og fyrirsjáanlega manninn Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hefur ekki náð sér á strik síðan Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? IV. Faglegt mat og ósvaraðar spurningar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Skipulögð glæpastarfsemi er ógn við samfélagið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Við erum 40 árum á eftir Einar Sverrisson skrifar Skoðun Þétting á 27. brautinni Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Þá verður gott að búa á Íslandi Bjarni Karlsson,Jóna Hrönn Bolladóttir skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? III: Tækifæri fyrir löggjafann Bogi Ragnarsson skrifar Sjá meira
Nýlega komu fréttir af því að Háskóli Íslands hefði færst upp í 222. sæti á alþjóðlegum samanburðarlista háskóla í heiminum (The Times Higher Education World University Rankings). Rektor Háskóla Íslands fagnaði þessu sérstaklega og sagði: „Niðurstaðan er mikil viðurkenning fyrir alla þá sem starfa hér?…“ Færslan frá sætum 251 til 275 þótti fréttnæm og sérstakt fagnaðarefni. Sambærilegan metnað má finna í háskólum um víða veröld. Í háskólanum í Bresku-Kólumbíu lýsti nýráðinn rektor því yfir að hann ætlaði sér að skólinn yrði meðal tíu efstu í heiminum á slíkum samanburðarlista. Stjórnvöld í Danmörku settu sér nýlega það markmið að hafa í það minnsta einn háskóla í landinu á meðal tíu bestu í heiminum. Líkt og orð rektors bera með sér byggja samanburðarlistarnir á mælingum á frammistöðu starfsfólks skólanna, nokkuð sem hér á landi er kallað vinnumatskerfi og allir opinberir háskólar hafa sammælst um. Greinar sem háskólakennarar birta, fyrirlestrar sem þeir halda, bækur sem eru skrifaðar og önnur „framleiðsla“ þeirra er þannig talin til stiga. Þetta vinnumatskerfi við íslenska háskóla á sér hliðstæðu í háskólum Norður-Evrópu og víðar. Vinnumatskerfið íslenska á rætur í kjarasamningum kennara við ríkið en er nú að verða birtingarmynd samkeppnisvæðingar háskóla. Þessi samkeppnisvæðing er ein þriggja meiriháttar breytinga sem eru að eiga sér stað í háskólum í Norður-Evrópu í það minnsta. Hinar snúa að ójöfnuði og breyttum skilningi á háskólafólki. Forsenda samkeppni er ójöfnuður og þannig verður nú að skilgreina einn háskóla sem verri og annan sem betri, byggt á samræmdu mati þeirra í millum. Sama gildir um starfsfólk háskólanna. Það er svo lagt á sömu mælistiku og verður ekki fólk í öllum sínum fjölbreytileika, heldur mannauður sem annaðhvort leggur til markmiða kerfisins eða ekki. Mælanlegur mannauður háskóla keppir þannig á alþjóðlegu markaðstorgi háskóla á heimsvísu. Þessi samkeppnisvæðing er birtingarmynd tiltekinnar rökvísi sem kennd er við nýfrjálshyggju í seinni tíð. Vinnumatskerfið er að verða grunnur að markaði þar sem háskólar keppa og á sama tíma er kerfið tækið til að skilja markaðinn. Afleiðingar þessa eru hins vegar mun víðtækari en bara einhver stigakeppni milli háskóla.Kvíði meðal starfsfólks Hinum mælanlega mannauði háskóla er ráðstafað til að mæta markmiðum þess kerfis sem myndar skilyrði markaðarins. Þannig leggur vinnumatskerfið grunn að samkeppni milli starfsfólks háskóla, þar sem þeim er hyglað sem þjóna markmiðum kerfisins en aðrir standa stöðugt verr að vígi. Markmið um birtingar í tilteknum ritum, markmið um fé úr samkeppnissjóðum og markmið um stöðu skóla í samanburði við aðra stýra vinnu háskólafólks í sífellt meiri mæli, en ofan í kaupið bætist að þessi markmið reynast stöðugt færanleg. Það er þegar fleiri ná að mæta markinu er það fært hærra eða lengra. Almennt þýðir þetta vaxandi kvíða meðal starfsfólks. Kvíða sem birtist sérstaklega hjá þeim sem yngri eru í kerfinu og eru að reyna að skapa sér starfsvettvang. Það sem meira er, þá skapar þessi samkeppnisvæðing starfsmenningu sem snýst um stundarhag. Markmiðin eru mæld árlega og háskólafólk leitar eftir farvegi fyrir sem flest stig til að leggja til eigin stigastöðu og síns háskóla. Þar sem sú mæling þarf að vera alþjóðleg tapast t.d. þekking sem snýr að íslensku samfélagi eða henni er ævinlega speglað í viðmiðum annarra þjóða, þó umfram allt enskum. Þekking sem þannig hefur alþjóðlegt skiptagildi grefur því undan háskóla sem samfélagi þekkingarsköpunar. Umhyggja fyrir nemendum og samstarfsfólki, gæði vinnuumhverfis og annað sem snýr að því að rækta gott samfélag innan veggja háskóla er ekki metið og þeim hampað helst sem hugsa um eigin frama. Háskólinn, sem grundvöllur þekkingarsamfélags framtíðar, er því að verða þekkingarverksmiðja sem grefur undan gæðum þekkingarsköpunar. Hér á landi höfum við enn færi á að sporna við þessari þróun. Höfundar eru landfræðingar. Þessi grein er samantekt lengri greinar í þemahefti Canadian Geographer, 60(2) um siðferði umhyggju í háskólum.Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 15. júní.
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun
Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar
Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar
Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar
Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar
Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun