Úthöfin og framtíð okkar Pétur Halldórsson skrifar 17. maí 2019 08:00 Ungt fólk á hvað mest í húfi varðandi umhverfismál enda þarf ungt fólk að taka við því ástandi sem fyrri kynslóðir hafa skapað. Í okkar tilfelli eru það m.a. loftslagsbreytingar og nýtt útrýmingarskeið tegunda á jörðu. Þrátt fyrir þessa miklu hagsmuni hefur til þessa ekki verið tryggt að ungt fólk geti komið að borðinu þegar ákvarðanir eru teknar um framtíð þess. Þetta á ekki bara við í umhverfismálum heldur samfélagsmálum almennt. Í mars sl. var ég staddur í höfuðstöðvum Sameinuðu þjóðanna í New York að fylgjast með samningaviðræðum um úthöf heimsins, þ.e. öll hafsvæði utan 200 mílna lögsögu ríkja en þau eru tæplega helmingur yfirborðs jarðar. Þessi samningur er kenndur við Náttúruvernd utan lögsögu ríkja (Biodiversity Beyond National Jurisdiction – BBNJ) og á samningaviðræðum að ljúka í byrjun árs 2020. Þarna var ég staddur sem fulltrúi Ungra umhverfissinna, félagssamtaka ungmenna á Íslandi um umhverfisvernd, en komst fljótt að því að ég var eini ungmennafulltrúinn viðstaddur. Ísland var s.s. eina ríkið í heiminum með lýðræðislega kjörinn fulltrúa ungmenna að fylgjast með samningaviðræðunum, jafnvel þótt þær fjalli um hvorki meira né minna en helming plánetunnar. Þetta þótti mér lýsandi fyrir ástand heimsins í dag, enda er beinlínis skaðlegt fyrir samfélag og umhverfi að ungt fólk hafi ekki tækifæri til að hafa áhrif á eigin framtíð. Í þessu tilfelli orsakast sá skaði annars vegar af því að samninganefndir ríkjanna eiga ekki jafn mikið í húfi og ungt fólk og hins vegar af því að ungt fólk hefur nauðsynlegt leiðtogahlutverk í farsælli samvinnu milli ríkja og ólíkra menningarheima. Samstarf ungs fólks byggir á þeirri heimsmynd að jörðin sé okkar sameiginlega heimili og ungt fólk hefur ekki þolinmæði fyrir skaðlegum sjónarmiðum á borð við þau sem t.d. einkenndu tíma kalda stríðsins. Eitt dæmi um alþjóðasamvinnu ungs fólks í umhverfismálum er hið alþjóðlega tengslanet ungmenna um norðurslóðir (Arctic Youth Network – AYN), sem var stofnað að frumkvæði Ungra umhverfissinna eftir fund með hóp frá Alaska (Arctic Youth Ambassadors) á Hringborði norðurslóða í Hörpu, haustið 2017. Tengslanetið var formlega stofnað í Norræna húsinu í apríl sl. en hefur nú þegar ungmenni í 30 löndum sem hafa skuldbundið sig til að vinna saman að málefnum Norðurslóða með áherslu á hvernig loftslagsmál, náttúruvernd og menningarlegt jafnrétti tengjast innbyrðis. En hvað vill ungt fólk fyrir úthöfin? Nýleg skýrsla Sameinuðu þjóðanna um ástand lífríkis á heimsvísu (Global Environment Outlook) sýnir að ástandið hefur aldrei verið verra og umhverfisráðherrar Norðurlandanna hafa talað um þörf á auknum metnaði í umhverfismálum, m.a. með því að nálgast náttúruvernd og loftslagsmál í sameiningu. Sé horft til úthafanna er því þrennt sem skiptir mestu máli fyrir ungt fólk: Í fyrsta lagi þarf að koma á neti verndarsvæða sem fá frið fyrir skaðlegum athöfnum manna. Þannig er hægt að vernda einstök og viðkvæm svæði, t.d. hverastrýtur með einstöku lífríki sem talið er að líkist þeim aðstæðum þar sem uppruni lífs átti sér stað (Lost City Hydrothermal Field). Í núverandi fyrirkomulagi er verið að undirbúa námuvinnslu á svæðum sem þessum. Í öðru lagi þarf að tryggja að mat á umhverfisáhrifum sé framkvæmt á fullnægjandi hátt og það sé forsenda fyrir sjálfbærri nýtingu auðlinda hafsins. Í núverandi fyrirkomulagi er t.d. vitað að botnvörpuveiðar hafa mikil áhrif á sjávarbotnsvistkerfi en umhverfisáhrif þeirra hafa samt sem áður ekki verið metin. Í þriðja lagi þarf að tryggja að vernd og nýting á alþjóðahafsvæðum lúti sömu yfirstjórn, svo að skýrt sé að nýting byggi á forsendum sjálfbærrar þróunar og tekið sé mið af samlegðaráhrifum vegna ólíkra athafna manna. Í núverandi fyrirkomulagi er nýting og vernd ýmist aðskilin, t.d. í Norðaustur-Atlantshafi (NEAFC og OSPAR), eða stjórnlaus líkt og á stórum hluta úthafssvæða heimsins. Núverandi fyrirkomulag skortir því bæði það skipulag og gagnsæi sem þarf til að tryggja sjálfbæra nýtingu og vernd úthafssvæða. En eru samningaviðræðurnar á réttri leið? Mín upplifun á síðasta samningafundi var sú að of mörg ríki séu enn föst í sérhagsmunagæslu eigin ríkis og geri sér ekki fyllilega grein fyrir því neyðarástandi sem ríkir á jörðinni. Nú styttist í þriðja samningafundinn, sem verður í lok ágúst, og mun sá fjórði og síðasti eiga sér stað í byrjun árs 2020. Ef koma á í veg fyrir að samningaviðræðurnar mistakist er nauðsynlegt að ungt fólk geti haft áhrif, ekki bara á Íslandi heldur í öllum ríkjum heimsins. Samtal Ungra umhverfissinna við íslensku sendinefndina hefur vissulega verið framför en betur má ef duga skal. Eðlilegast væri að ungt fólk hefði fulltrúa í sendinefndum Íslands á alþjóðavettvangi því framtíð plánetunnar er ekki einkamál stjórnvalda. Þá skiptir líka höfuðmáli að ungt fólk sé ekki notað sem skrautfjöður, heldur fái raunverulega að taka þátt í ákvarðanatöku í krafti lýðræðislegs umboðs. Þátttaka ungs fólks í sendinefndum væri jafnframt í takt við áherslur íslenska ríkisins á alþjóðavettvangi, s.s. í formennsku Norrænu ráðherranefndarinnar og Norðurskautsráðsins, sem fjalla m.a. um að valdefla ungt fólk og efla samfélagsþátttöku á norðurslóðum. Ef við ætlum að leysa þær hnattrænu áskoranir sem við stöndum frammi fyrir þá verðum við að gera það saman.Pétur Halldórsson formaður Ungra umhverfissinna Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir Skoðun Okkar eigin Don Kíkóti Kjartan Jónsson Skoðun Persónudýrkun vinstrisins Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Sýnum í verki að okkur er ekki sama Anna Sigga Jökuls Ragnheiðardóttir Skoðun Öryggi geðheilbrigðis Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Reykjavík - barnvæn höfuðborg? Einar Þorsteinsson,Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Laugarnestangi - til allrar framtíðar Líf Magneudóttir skrifar Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur um atburðina á Gaza Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Öryggi geðheilbrigðis Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun Mjóddin og pólitík pírata Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Okkar eigin Don Kíkóti Kjartan Jónsson skrifar Skoðun Sýnum í verki að okkur er ekki sama Anna Sigga Jökuls Ragnheiðardóttir skrifar Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Drúsar og hörmungarnar í Suwayda Armando Garcia skrifar Skoðun Hjarta samfélagsins í Þorlákshöfn slær við höfnina Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Marserum fyrir jafnrétti í íþróttum Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Persónudýrkun vinstrisins Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavík - barnvæn höfuðborg? Einar Þorsteinsson,Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Magnús og hálfsannleikurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Látum verkin tala fyrir börnin á Gaza Gunnar Axel Axelsson skrifar Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Tvær sögur Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Stærsta kjarabót öryrkja í áratugi Ingjibjörg Isaksen skrifar Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Háskóli Íslands. Opinn og alþjóðlegur? Styrmir Hallsson,Abdullah Arif skrifar Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland skrifar Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir skrifar Skoðun Velferð sem virkar Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Gleðileg ný fiskveiðiáramót …von eða ótti? Arnar Laxdal skrifar Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson skrifar Sjá meira
Ungt fólk á hvað mest í húfi varðandi umhverfismál enda þarf ungt fólk að taka við því ástandi sem fyrri kynslóðir hafa skapað. Í okkar tilfelli eru það m.a. loftslagsbreytingar og nýtt útrýmingarskeið tegunda á jörðu. Þrátt fyrir þessa miklu hagsmuni hefur til þessa ekki verið tryggt að ungt fólk geti komið að borðinu þegar ákvarðanir eru teknar um framtíð þess. Þetta á ekki bara við í umhverfismálum heldur samfélagsmálum almennt. Í mars sl. var ég staddur í höfuðstöðvum Sameinuðu þjóðanna í New York að fylgjast með samningaviðræðum um úthöf heimsins, þ.e. öll hafsvæði utan 200 mílna lögsögu ríkja en þau eru tæplega helmingur yfirborðs jarðar. Þessi samningur er kenndur við Náttúruvernd utan lögsögu ríkja (Biodiversity Beyond National Jurisdiction – BBNJ) og á samningaviðræðum að ljúka í byrjun árs 2020. Þarna var ég staddur sem fulltrúi Ungra umhverfissinna, félagssamtaka ungmenna á Íslandi um umhverfisvernd, en komst fljótt að því að ég var eini ungmennafulltrúinn viðstaddur. Ísland var s.s. eina ríkið í heiminum með lýðræðislega kjörinn fulltrúa ungmenna að fylgjast með samningaviðræðunum, jafnvel þótt þær fjalli um hvorki meira né minna en helming plánetunnar. Þetta þótti mér lýsandi fyrir ástand heimsins í dag, enda er beinlínis skaðlegt fyrir samfélag og umhverfi að ungt fólk hafi ekki tækifæri til að hafa áhrif á eigin framtíð. Í þessu tilfelli orsakast sá skaði annars vegar af því að samninganefndir ríkjanna eiga ekki jafn mikið í húfi og ungt fólk og hins vegar af því að ungt fólk hefur nauðsynlegt leiðtogahlutverk í farsælli samvinnu milli ríkja og ólíkra menningarheima. Samstarf ungs fólks byggir á þeirri heimsmynd að jörðin sé okkar sameiginlega heimili og ungt fólk hefur ekki þolinmæði fyrir skaðlegum sjónarmiðum á borð við þau sem t.d. einkenndu tíma kalda stríðsins. Eitt dæmi um alþjóðasamvinnu ungs fólks í umhverfismálum er hið alþjóðlega tengslanet ungmenna um norðurslóðir (Arctic Youth Network – AYN), sem var stofnað að frumkvæði Ungra umhverfissinna eftir fund með hóp frá Alaska (Arctic Youth Ambassadors) á Hringborði norðurslóða í Hörpu, haustið 2017. Tengslanetið var formlega stofnað í Norræna húsinu í apríl sl. en hefur nú þegar ungmenni í 30 löndum sem hafa skuldbundið sig til að vinna saman að málefnum Norðurslóða með áherslu á hvernig loftslagsmál, náttúruvernd og menningarlegt jafnrétti tengjast innbyrðis. En hvað vill ungt fólk fyrir úthöfin? Nýleg skýrsla Sameinuðu þjóðanna um ástand lífríkis á heimsvísu (Global Environment Outlook) sýnir að ástandið hefur aldrei verið verra og umhverfisráðherrar Norðurlandanna hafa talað um þörf á auknum metnaði í umhverfismálum, m.a. með því að nálgast náttúruvernd og loftslagsmál í sameiningu. Sé horft til úthafanna er því þrennt sem skiptir mestu máli fyrir ungt fólk: Í fyrsta lagi þarf að koma á neti verndarsvæða sem fá frið fyrir skaðlegum athöfnum manna. Þannig er hægt að vernda einstök og viðkvæm svæði, t.d. hverastrýtur með einstöku lífríki sem talið er að líkist þeim aðstæðum þar sem uppruni lífs átti sér stað (Lost City Hydrothermal Field). Í núverandi fyrirkomulagi er verið að undirbúa námuvinnslu á svæðum sem þessum. Í öðru lagi þarf að tryggja að mat á umhverfisáhrifum sé framkvæmt á fullnægjandi hátt og það sé forsenda fyrir sjálfbærri nýtingu auðlinda hafsins. Í núverandi fyrirkomulagi er t.d. vitað að botnvörpuveiðar hafa mikil áhrif á sjávarbotnsvistkerfi en umhverfisáhrif þeirra hafa samt sem áður ekki verið metin. Í þriðja lagi þarf að tryggja að vernd og nýting á alþjóðahafsvæðum lúti sömu yfirstjórn, svo að skýrt sé að nýting byggi á forsendum sjálfbærrar þróunar og tekið sé mið af samlegðaráhrifum vegna ólíkra athafna manna. Í núverandi fyrirkomulagi er nýting og vernd ýmist aðskilin, t.d. í Norðaustur-Atlantshafi (NEAFC og OSPAR), eða stjórnlaus líkt og á stórum hluta úthafssvæða heimsins. Núverandi fyrirkomulag skortir því bæði það skipulag og gagnsæi sem þarf til að tryggja sjálfbæra nýtingu og vernd úthafssvæða. En eru samningaviðræðurnar á réttri leið? Mín upplifun á síðasta samningafundi var sú að of mörg ríki séu enn föst í sérhagsmunagæslu eigin ríkis og geri sér ekki fyllilega grein fyrir því neyðarástandi sem ríkir á jörðinni. Nú styttist í þriðja samningafundinn, sem verður í lok ágúst, og mun sá fjórði og síðasti eiga sér stað í byrjun árs 2020. Ef koma á í veg fyrir að samningaviðræðurnar mistakist er nauðsynlegt að ungt fólk geti haft áhrif, ekki bara á Íslandi heldur í öllum ríkjum heimsins. Samtal Ungra umhverfissinna við íslensku sendinefndina hefur vissulega verið framför en betur má ef duga skal. Eðlilegast væri að ungt fólk hefði fulltrúa í sendinefndum Íslands á alþjóðavettvangi því framtíð plánetunnar er ekki einkamál stjórnvalda. Þá skiptir líka höfuðmáli að ungt fólk sé ekki notað sem skrautfjöður, heldur fái raunverulega að taka þátt í ákvarðanatöku í krafti lýðræðislegs umboðs. Þátttaka ungs fólks í sendinefndum væri jafnframt í takt við áherslur íslenska ríkisins á alþjóðavettvangi, s.s. í formennsku Norrænu ráðherranefndarinnar og Norðurskautsráðsins, sem fjalla m.a. um að valdefla ungt fólk og efla samfélagsþátttöku á norðurslóðum. Ef við ætlum að leysa þær hnattrænu áskoranir sem við stöndum frammi fyrir þá verðum við að gera það saman.Pétur Halldórsson formaður Ungra umhverfissinna
Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun
Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar
Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar
Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar
Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun