Bannhelgi eða nýskipan Þröstur Ólafsson skrifar 31. ágúst 2017 07:00 Allar þjóðir sem komnar eru til aldanna eiga sín tabú – ósnertanlega staði eða siðmæli sem flestir lúta, án þess að velta tilgangi þess mikið fyrir sér. Upphaflega spretta svona bannhelgar sem angar frá trúarbrögðum eða nauðvörn aðþrengdra ættbálka eða þjóðarbrota í hörðu umhverfi. Einnig vísvitandi hannaðar til að vernda hagsmuni. Öll þekkjum við heilögu kýrnar á Indlandi, sem óvíða má stugga við. Mér er tjáð að viss helgi hvíli yfir ákveðnum snákategundum einhvers staðar í myrkviðum Afríku. Á Vesturlöndum tengist bannhelgin frekar söguhelgi. Ekki má „sverta“ orðspor þjóðhetju, þótt skúrkur hafi verið, eða draga viðtekna söguskoðun í efa. Það er sameiginlegt allri veraldlegri helgi að samfélagið skýtur loku fyrir aðkomu skynseminnar að meintum helgidómi. Hún er ekki gjaldgeng sem tæki til að greina eða fást við bannhelgina. Margs konar tabú hafa staðið þjóðum fyrir þrifum og skekkt svo innri vefi samfélaga að til vandræða leiddi. Þýsk þjóð þurfti þrjátíu ára stríð fyrrihluta tuttugustu aldar til að losna undan seiðmagni víðtækra menningarlegra, félagslegra og pólitískra héloga og bannhelga; leggja þurfti innviði samfélags þeirra í rúst.Tabú okkar Íslendinga Við Íslendingar ræktum einnig okkar bannhelgar. Höfum t.d. bæði lyft „fullveldinu“ á stall bannhelgi, óaðgengilegt skynsamlegri hugsun. Einnig sauðkindinni. Hún er okkar heilaga kýr. Hefur ein nær ótakmarkaðan rétt til að valsa laus um landið; þeir sem verjast vilja ágangi þessarar gæflyndu skepnu verða að girða sig af – friðhelgi hennar er takmarkalítil. Ef hún hleypur fyrir akandi bíl, ber bílstjóri undantekningarlítið ábyrgð – ekki hún eða eigandi hennar. Sauðkindin gengur á vegum æðri máttarvalda. Þeir sem stunda sauðfjárbúskap mega fjölga skepnunni að vild, bera litla ábyrgð á afleiðingunum; aðrir verða að leysa úr þeim vandkvæðum, sem þetta fyrirkomulag leiðir af sér. Ekkert annað samfélagslegt fyrirbæri fær þjóðarlof fyrir að ganga sjálfala í buddu almennings. Ábúðarfullir stjórnmálamenn hafa klappað bændaforystunni lof í lófa og lagt blessun sína yfir eyðingarmátt offjölgunar á kostnað lýðs og landgæða. Maður spyr sig, hvað valdi því að hvorki hagræn né umhverfisvæn skynsemi eigi aðgang að jafn veigamiklum ákvörðunum sem búvörusamningurinn er? Áratuga milljarða útflutningsblekking, sem lofar betri tíð, er endurvakin, endurhönnuð og flutt á milli landsvæða innan jarðarkringlunnar. Nú síðast var það Kína, áður BNA. Heimamarkaðurinn má ekki vera viðmið.Dreifðar byggðir og sauðfjárbúskapur Um alllangt skeið hafa þau rök verið notuð, að víðtækur sauðfjárbúskapur sé nauðsynlegur til að viðhalda byggð í dreifðum byggðum. Ekki vil ég neita því að það sé fótur fyrir því, að þau héröð finnist þar sem sauðfjárbúskapur skipti máli. Það gildir hins vegar ekki um nánast allt Suðurland og hluta Norður- og Vesturlands. Þar er sauðfjárbúskapur víða aukabúgrein eða hreinlega skemmtilegt tómstundagaman. Á flestum þessara svæða á byggð ekki í vök að verjast – þvert á móti. Náttúra landsins og budda lágtekjufólks eiga hins vegar á brattann að sækja. Hagtölur sýna það svart á hvítu að verðmætasköpun af sauðfjárbúskap er nánast engin. Slík búgrein getur trauðla styrkt dreifðar byggðir. Þar þarf atvinnu sem skilar afgangi og þokkalegum tekjum. Skyldi arðleysi sauðfjárbúskapar hafa ýtt undir eftirsókn eftir ýmiss konar stóriðju til lands og sjávar, víðsvegar um land? Meðan ekki má snerta við og bæta rekstrarumhverfi sauðfjárbúskaparins munu þær byggðir, þar sem hann er mest stundaður, áfram lepja dauðann úr skel. Við vitum hvernig hægt er að gera sauðfjárbúskap arðbæran. Við tókumst á við svipaðan vanda í sjávarútvegi fyrir liðlega þrjátíu árum. Þá tókst að breyta vandræðabarni í fyrirmyndar þegn. Það mun taka sinn tíma, því vanda þarf til verka. Trauðla væri hægt að færa dreifðum byggðum landsins verðmætari gjöf. Vilji er allt sem þarf. Höfundur er hagfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Ursula Von der Leyen styður stríðsglæpamenn - Ísland á ekki að þegja Helen Ólafsdóttir Skoðun Ursula von der Leyen styður þjóðarmorð! Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Ég vona að þú gleymir mér ekki Hlynur Már Vilhjálmsson Skoðun Tjaldið fellt í leikhúsi fáránleikans Vésteinn Ólason Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland Skoðun Hvert er markmið fulltrúalýðræðis? Hlynur Orri Stefánsson,Vilhjálmur Árnason Skoðun Hvaða einkunn fékkst þú á bílprófinu? Grétar Birgisson Skoðun Sóvésk sápuópera Franklín Ernir Kristjánsson Skoðun Málþófs klúður Sægreifa-flokkanna Jón Þór Ólafsson Skoðun Flugnám - Annar hluti: Afskiptaleysi stjórnvalda Matthías Arngrímsson Skoðun Skoðun Skoðun Ursula Von der Leyen styður stríðsglæpamenn - Ísland á ekki að þegja Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Ursula von der Leyen styður þjóðarmorð! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Hvert er markmið fulltrúalýðræðis? Hlynur Orri Stefánsson,Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Ég vona að þú gleymir mér ekki Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvaða einkunn fékkst þú á bílprófinu? Grétar Birgisson skrifar Skoðun Að koma út í lífið með verri forgjöf, hvernig tilfinning er það? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Tjaldið fellt í leikhúsi fáránleikans Vésteinn Ólason skrifar Skoðun Heilbrigðisreglugerð WHO: Hagsmunir eða heimska? Júlíus Valsson skrifar Skoðun Málþófs klúður Sægreifa-flokkanna Jón Þór Ólafsson skrifar Skoðun Græna vöruhúsið setur svartan blett á íslenskt samfélag Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Dæmt um efni, Hörður Árni Finnsson,Elvar Örn Friðriksson,Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Flugnám - Annar hluti: Afskiptaleysi stjórnvalda Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Sóvésk sápuópera Franklín Ernir Kristjánsson skrifar Skoðun Á hvaða vegferð er ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur gagnvart sjávarútvegssveitarfélögunum? Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Dæmir sig sjálft Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Mega blaðamenn ljúga? Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Ákall um nægjusemi í heimi neyslubrjálæðis Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir skrifar Skoðun Samstarf er lykill að framtíðinni Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæði? Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Hver erum við? Hvert stefnum við? Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir skrifar Skoðun Fjármálalæsi í fríinu – fjárfesting sem endist lengur en sólbrúnkan! Íris Björk Hreinsdóttir skrifar Skoðun Hugtakið valdarán gengisfellt Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ábyrgðin er þeirra Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Dæmt um form, ekki efni Hörður Arnarson skrifar Skoðun Að þröngva lífsskoðun upp á annað fólk Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Um fundarstjórn forseta Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hjálpartæki – fyrir hverja? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Flugnám - Fyrsti hluti: Menntasjóður námsmanna og ECTS einingar Matthías Arngrímsson skrifar Sjá meira
Allar þjóðir sem komnar eru til aldanna eiga sín tabú – ósnertanlega staði eða siðmæli sem flestir lúta, án þess að velta tilgangi þess mikið fyrir sér. Upphaflega spretta svona bannhelgar sem angar frá trúarbrögðum eða nauðvörn aðþrengdra ættbálka eða þjóðarbrota í hörðu umhverfi. Einnig vísvitandi hannaðar til að vernda hagsmuni. Öll þekkjum við heilögu kýrnar á Indlandi, sem óvíða má stugga við. Mér er tjáð að viss helgi hvíli yfir ákveðnum snákategundum einhvers staðar í myrkviðum Afríku. Á Vesturlöndum tengist bannhelgin frekar söguhelgi. Ekki má „sverta“ orðspor þjóðhetju, þótt skúrkur hafi verið, eða draga viðtekna söguskoðun í efa. Það er sameiginlegt allri veraldlegri helgi að samfélagið skýtur loku fyrir aðkomu skynseminnar að meintum helgidómi. Hún er ekki gjaldgeng sem tæki til að greina eða fást við bannhelgina. Margs konar tabú hafa staðið þjóðum fyrir þrifum og skekkt svo innri vefi samfélaga að til vandræða leiddi. Þýsk þjóð þurfti þrjátíu ára stríð fyrrihluta tuttugustu aldar til að losna undan seiðmagni víðtækra menningarlegra, félagslegra og pólitískra héloga og bannhelga; leggja þurfti innviði samfélags þeirra í rúst.Tabú okkar Íslendinga Við Íslendingar ræktum einnig okkar bannhelgar. Höfum t.d. bæði lyft „fullveldinu“ á stall bannhelgi, óaðgengilegt skynsamlegri hugsun. Einnig sauðkindinni. Hún er okkar heilaga kýr. Hefur ein nær ótakmarkaðan rétt til að valsa laus um landið; þeir sem verjast vilja ágangi þessarar gæflyndu skepnu verða að girða sig af – friðhelgi hennar er takmarkalítil. Ef hún hleypur fyrir akandi bíl, ber bílstjóri undantekningarlítið ábyrgð – ekki hún eða eigandi hennar. Sauðkindin gengur á vegum æðri máttarvalda. Þeir sem stunda sauðfjárbúskap mega fjölga skepnunni að vild, bera litla ábyrgð á afleiðingunum; aðrir verða að leysa úr þeim vandkvæðum, sem þetta fyrirkomulag leiðir af sér. Ekkert annað samfélagslegt fyrirbæri fær þjóðarlof fyrir að ganga sjálfala í buddu almennings. Ábúðarfullir stjórnmálamenn hafa klappað bændaforystunni lof í lófa og lagt blessun sína yfir eyðingarmátt offjölgunar á kostnað lýðs og landgæða. Maður spyr sig, hvað valdi því að hvorki hagræn né umhverfisvæn skynsemi eigi aðgang að jafn veigamiklum ákvörðunum sem búvörusamningurinn er? Áratuga milljarða útflutningsblekking, sem lofar betri tíð, er endurvakin, endurhönnuð og flutt á milli landsvæða innan jarðarkringlunnar. Nú síðast var það Kína, áður BNA. Heimamarkaðurinn má ekki vera viðmið.Dreifðar byggðir og sauðfjárbúskapur Um alllangt skeið hafa þau rök verið notuð, að víðtækur sauðfjárbúskapur sé nauðsynlegur til að viðhalda byggð í dreifðum byggðum. Ekki vil ég neita því að það sé fótur fyrir því, að þau héröð finnist þar sem sauðfjárbúskapur skipti máli. Það gildir hins vegar ekki um nánast allt Suðurland og hluta Norður- og Vesturlands. Þar er sauðfjárbúskapur víða aukabúgrein eða hreinlega skemmtilegt tómstundagaman. Á flestum þessara svæða á byggð ekki í vök að verjast – þvert á móti. Náttúra landsins og budda lágtekjufólks eiga hins vegar á brattann að sækja. Hagtölur sýna það svart á hvítu að verðmætasköpun af sauðfjárbúskap er nánast engin. Slík búgrein getur trauðla styrkt dreifðar byggðir. Þar þarf atvinnu sem skilar afgangi og þokkalegum tekjum. Skyldi arðleysi sauðfjárbúskapar hafa ýtt undir eftirsókn eftir ýmiss konar stóriðju til lands og sjávar, víðsvegar um land? Meðan ekki má snerta við og bæta rekstrarumhverfi sauðfjárbúskaparins munu þær byggðir, þar sem hann er mest stundaður, áfram lepja dauðann úr skel. Við vitum hvernig hægt er að gera sauðfjárbúskap arðbæran. Við tókumst á við svipaðan vanda í sjávarútvegi fyrir liðlega þrjátíu árum. Þá tókst að breyta vandræðabarni í fyrirmyndar þegn. Það mun taka sinn tíma, því vanda þarf til verka. Trauðla væri hægt að færa dreifðum byggðum landsins verðmætari gjöf. Vilji er allt sem þarf. Höfundur er hagfræðingur.
Skoðun Ursula Von der Leyen styður stríðsglæpamenn - Ísland á ekki að þegja Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Á hvaða vegferð er ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur gagnvart sjávarútvegssveitarfélögunum? Anton Guðmundsson skrifar
Skoðun Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir skrifar
Skoðun Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Fjármálalæsi í fríinu – fjárfesting sem endist lengur en sólbrúnkan! Íris Björk Hreinsdóttir skrifar
Skoðun Flugnám - Fyrsti hluti: Menntasjóður námsmanna og ECTS einingar Matthías Arngrímsson skrifar