Er ég neyslueining? Halldóra Kristín Thoroddsen skrifar 11. október 2017 14:30 Hvað varð um orðið borgari? Datt það út? Orð eru mögnuð, þeim fylgir máttur. Endurskilgreiningar hugtaka fylgja alltaf nýrri hugmyndafræði, nýjum skilningi eða misskilningi. Fyrsta verk boðberanna eru endurskilgreiningar. Hugtakið frelsi tökum við okkur varla í munn lengur nema þegar við eigum við síma, hugtakinu var rænt og það afbakað. Frú Thatcher skildi þetta. Fleyg er staðhæfing hennar um endalok samfélags, endalok borgarans og fæðingu neyslueiningarinnar. „There is no such thing as society.“ Neytandi er gott og gilt orð yfir þann sem „notar“ vöru eða þjónustu. Það tekur þó aðeins til einstaklings eða einstaklinga sem nota ákveðna vöru eða þjónustu. Réttindabarátta neytandans er ekki um samábyrgð, ekki um almannahag, nær ekki til annarra réttinda en þeirra að verða ekki fyrir vörusvikum. Orðið borgari er mun víðfeðmara. Borgarinn á rétt, ekki bara á góðri þjónustu og vöru heldur rétt sem byggir á samfélagssáttmála í réttarríki. Hann talar ekki fyrir sig einan eða sinn hóp heldur talar hann sem borgari í samfélagi. Hann er rödd í borgaralegu samhengi. Rödd út úr heild. Auðhyggjutímabilið tamdi sér nýja tungu. Þessi tunga litar enn samfélag okkar þó að hugmyndakerfið hafi misst trúverðugleika í flestra augum. Mannskilningur þess kerfis beinlínis útheimti það að fólk hætti að líta á sig sem borgara, í samfélagi sem hjálpast að. Maðurinn á að líta á sig sem neytanda. Ekki félaga í sjúkrasamlagi eða stéttarfélagi, heldur eigingjarna neyslueiningu. Víða hefur verið tekið upp fyrirtækja- og fjármálamálfar þar sem áður voru sótt hugtök af öðrum meiði. Skólar sem áður skilgreindu gildi sín í anda mannkærleika hafa margir hverjir uppfært þau í takt við nýmállýskuna, mállýsku sem er farin að virka undarlega nýgömul á mann. Þau eru í anda auglýsinga bankastofnana eða símafyrirtækja. „Marksækið nám, fjárfesting í framtíð.“ Samfélagsþátturinn Kastljós hefur verið endurskilgreindur sem neytendaþáttur og Gallúp spyr mig mörgum sinnum á ári hvort ég muni mæla með fyrirtækjum við vini mína. Eru margir í þannig samskiptum við fólk? Í mínum vinahópi yrði ég álitin mjög einkennileg ef ég brysti inn í samræður í tíma og ótíma og færi að mæra fyrirtæki. Flest erum við fullsödd af auglýsingum miðlanna. Nú eru uppi hugmyndir um að setja stórfelldar vegaframkvæmdir í hendur einkaaðila sem muni svo rukka almenning um vegatolla. Og hverjar eru svo röksemdarfærslurnar? Jú, mantran: „Þeir borgi sem neyti“ og sú trúarsetning sem fylgir þessu hugmyndakerfi, að peningar einkaaðila séu á einhvern hátt öðruvísi en peningar úr sameigninni, eins og verktakar sem vinni fyrir þeim séu samviskusamari og vinni fyrir minna kaupi, vandi sig betur? Í draumaríkinu átti að þurrka út tekjujöfnunaráhrif skattkerfisins á sem flestum póstum. Allir neytendur skyldu borga jafnt, veikir sterkir, ungir gamlir. Hví skyldi ég borga fyrir ljósastaur í Grafarvogi eða veg til Akureyrar? Hvernig nýtist það mér persónulega? ég sem aldrei fer af bæ. Á milli mín og veraldarinnar átti að setja upp rauf til að stinga inn korti eða teljara sem rukkaði fyrir notkun. Fyrir nýtingu á þjóðvegum, fyrir göngutúr í náttúrunni, fyrir sjúkrahúsvist og í hinum besta heimi fyrir vatn og loft. Einfalt kerfi sem átti jafnframt að gera mann svo ósköp frjálsan, þó að frjáls för á milli sveitarfélaga heyrði sögunni til. Nýmállýska fylgir nýjum draumi, Georg Orwell kallaði þetta newspeak í bók sinni „Nítján hundruð áttatíu og fjögur“. Newspeak er stýrt tungumál, sem á að koma í veg fyrir þá frjálsu hugsun, persónulegu ímynd, sjálfstjáningu og þann frjálsan vilja, sem kann að ógna ríkjandi hugmyndakerfi. Þessi greinarstúfur myndi falla undir „hugsanaglæp“ í hinum besta heimi auðhyggjunnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson Skoðun Þetta unga fólk getur bara haldið kjafti Jón Pétur Zimsen Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Ég og Parkinson – leitin að greiningu og leiðin til betra lífs Guðrún Einarsdóttir Skoðun Kveðjum sjálfhverfa og fyrirsjáanlega manninn Halldóra Mogensen Skoðun Dómsdagur nálgast! Hólmgeir Baldursson Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson Skoðun Hvers vegna borga foreldrar í Kópavogi mest? Eydís Inga Valsdóttir Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson Skoðun Þá verður gott að búa á Íslandi Bjarni Karlsson,Jóna Hrönn Bolladóttir Skoðun Skoðun Skoðun Dómsdagur nálgast! Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar Skoðun Ég og Parkinson – leitin að greiningu og leiðin til betra lífs Guðrún Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna borga foreldrar í Kópavogi mest? Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar Skoðun Aðgengi er lykill að sjálfstæði, þátttöku og virkni Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þetta unga fólk getur bara haldið kjafti Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Kveðjum sjálfhverfa og fyrirsjáanlega manninn Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hefur ekki náð sér á strik síðan Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? IV. Faglegt mat og ósvaraðar spurningar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Skipulögð glæpastarfsemi er ógn við samfélagið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Við erum 40 árum á eftir Einar Sverrisson skrifar Skoðun Þétting á 27. brautinni Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Þá verður gott að búa á Íslandi Bjarni Karlsson,Jóna Hrönn Bolladóttir skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? III: Tækifæri fyrir löggjafann Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Þingmaður til sölu – bátur fylgir með Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Þeir vökulu og tungumálið sem stjórntæki Jóhanna Jakobsdóttir skrifar Skoðun Umburðarlyndi og kærleikur Snorri Ásmundsson skrifar Skoðun Kolbrún og Kafka Pétur Orri Pétursson skrifar Skoðun Brottvísanir sem öllum var sama um Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar Skoðun Mamma er gulur góð einkunn? Díana Dögg Víglundsdóttir skrifar Skoðun Gervigreind í vinnunni: Frá hamri til heilabús Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Engu slaufað Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? II. Viðurkenning og höfnun Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Krabbameinsfélagið í stafni í aðdraganda storms Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Lénsherratímabilið er hafið Einar G Harðarson skrifar Sjá meira
Hvað varð um orðið borgari? Datt það út? Orð eru mögnuð, þeim fylgir máttur. Endurskilgreiningar hugtaka fylgja alltaf nýrri hugmyndafræði, nýjum skilningi eða misskilningi. Fyrsta verk boðberanna eru endurskilgreiningar. Hugtakið frelsi tökum við okkur varla í munn lengur nema þegar við eigum við síma, hugtakinu var rænt og það afbakað. Frú Thatcher skildi þetta. Fleyg er staðhæfing hennar um endalok samfélags, endalok borgarans og fæðingu neyslueiningarinnar. „There is no such thing as society.“ Neytandi er gott og gilt orð yfir þann sem „notar“ vöru eða þjónustu. Það tekur þó aðeins til einstaklings eða einstaklinga sem nota ákveðna vöru eða þjónustu. Réttindabarátta neytandans er ekki um samábyrgð, ekki um almannahag, nær ekki til annarra réttinda en þeirra að verða ekki fyrir vörusvikum. Orðið borgari er mun víðfeðmara. Borgarinn á rétt, ekki bara á góðri þjónustu og vöru heldur rétt sem byggir á samfélagssáttmála í réttarríki. Hann talar ekki fyrir sig einan eða sinn hóp heldur talar hann sem borgari í samfélagi. Hann er rödd í borgaralegu samhengi. Rödd út úr heild. Auðhyggjutímabilið tamdi sér nýja tungu. Þessi tunga litar enn samfélag okkar þó að hugmyndakerfið hafi misst trúverðugleika í flestra augum. Mannskilningur þess kerfis beinlínis útheimti það að fólk hætti að líta á sig sem borgara, í samfélagi sem hjálpast að. Maðurinn á að líta á sig sem neytanda. Ekki félaga í sjúkrasamlagi eða stéttarfélagi, heldur eigingjarna neyslueiningu. Víða hefur verið tekið upp fyrirtækja- og fjármálamálfar þar sem áður voru sótt hugtök af öðrum meiði. Skólar sem áður skilgreindu gildi sín í anda mannkærleika hafa margir hverjir uppfært þau í takt við nýmállýskuna, mállýsku sem er farin að virka undarlega nýgömul á mann. Þau eru í anda auglýsinga bankastofnana eða símafyrirtækja. „Marksækið nám, fjárfesting í framtíð.“ Samfélagsþátturinn Kastljós hefur verið endurskilgreindur sem neytendaþáttur og Gallúp spyr mig mörgum sinnum á ári hvort ég muni mæla með fyrirtækjum við vini mína. Eru margir í þannig samskiptum við fólk? Í mínum vinahópi yrði ég álitin mjög einkennileg ef ég brysti inn í samræður í tíma og ótíma og færi að mæra fyrirtæki. Flest erum við fullsödd af auglýsingum miðlanna. Nú eru uppi hugmyndir um að setja stórfelldar vegaframkvæmdir í hendur einkaaðila sem muni svo rukka almenning um vegatolla. Og hverjar eru svo röksemdarfærslurnar? Jú, mantran: „Þeir borgi sem neyti“ og sú trúarsetning sem fylgir þessu hugmyndakerfi, að peningar einkaaðila séu á einhvern hátt öðruvísi en peningar úr sameigninni, eins og verktakar sem vinni fyrir þeim séu samviskusamari og vinni fyrir minna kaupi, vandi sig betur? Í draumaríkinu átti að þurrka út tekjujöfnunaráhrif skattkerfisins á sem flestum póstum. Allir neytendur skyldu borga jafnt, veikir sterkir, ungir gamlir. Hví skyldi ég borga fyrir ljósastaur í Grafarvogi eða veg til Akureyrar? Hvernig nýtist það mér persónulega? ég sem aldrei fer af bæ. Á milli mín og veraldarinnar átti að setja upp rauf til að stinga inn korti eða teljara sem rukkaði fyrir notkun. Fyrir nýtingu á þjóðvegum, fyrir göngutúr í náttúrunni, fyrir sjúkrahúsvist og í hinum besta heimi fyrir vatn og loft. Einfalt kerfi sem átti jafnframt að gera mann svo ósköp frjálsan, þó að frjáls för á milli sveitarfélaga heyrði sögunni til. Nýmállýska fylgir nýjum draumi, Georg Orwell kallaði þetta newspeak í bók sinni „Nítján hundruð áttatíu og fjögur“. Newspeak er stýrt tungumál, sem á að koma í veg fyrir þá frjálsu hugsun, persónulegu ímynd, sjálfstjáningu og þann frjálsan vilja, sem kann að ógna ríkjandi hugmyndakerfi. Þessi greinarstúfur myndi falla undir „hugsanaglæp“ í hinum besta heimi auðhyggjunnar.
Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson Skoðun
Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar
Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar
Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson skrifar
Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson Skoðun
Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson Skoðun