Bannhelgi eða nýskipan Þröstur Ólafsson skrifar 31. ágúst 2017 07:00 Allar þjóðir sem komnar eru til aldanna eiga sín tabú – ósnertanlega staði eða siðmæli sem flestir lúta, án þess að velta tilgangi þess mikið fyrir sér. Upphaflega spretta svona bannhelgar sem angar frá trúarbrögðum eða nauðvörn aðþrengdra ættbálka eða þjóðarbrota í hörðu umhverfi. Einnig vísvitandi hannaðar til að vernda hagsmuni. Öll þekkjum við heilögu kýrnar á Indlandi, sem óvíða má stugga við. Mér er tjáð að viss helgi hvíli yfir ákveðnum snákategundum einhvers staðar í myrkviðum Afríku. Á Vesturlöndum tengist bannhelgin frekar söguhelgi. Ekki má „sverta“ orðspor þjóðhetju, þótt skúrkur hafi verið, eða draga viðtekna söguskoðun í efa. Það er sameiginlegt allri veraldlegri helgi að samfélagið skýtur loku fyrir aðkomu skynseminnar að meintum helgidómi. Hún er ekki gjaldgeng sem tæki til að greina eða fást við bannhelgina. Margs konar tabú hafa staðið þjóðum fyrir þrifum og skekkt svo innri vefi samfélaga að til vandræða leiddi. Þýsk þjóð þurfti þrjátíu ára stríð fyrrihluta tuttugustu aldar til að losna undan seiðmagni víðtækra menningarlegra, félagslegra og pólitískra héloga og bannhelga; leggja þurfti innviði samfélags þeirra í rúst.Tabú okkar Íslendinga Við Íslendingar ræktum einnig okkar bannhelgar. Höfum t.d. bæði lyft „fullveldinu“ á stall bannhelgi, óaðgengilegt skynsamlegri hugsun. Einnig sauðkindinni. Hún er okkar heilaga kýr. Hefur ein nær ótakmarkaðan rétt til að valsa laus um landið; þeir sem verjast vilja ágangi þessarar gæflyndu skepnu verða að girða sig af – friðhelgi hennar er takmarkalítil. Ef hún hleypur fyrir akandi bíl, ber bílstjóri undantekningarlítið ábyrgð – ekki hún eða eigandi hennar. Sauðkindin gengur á vegum æðri máttarvalda. Þeir sem stunda sauðfjárbúskap mega fjölga skepnunni að vild, bera litla ábyrgð á afleiðingunum; aðrir verða að leysa úr þeim vandkvæðum, sem þetta fyrirkomulag leiðir af sér. Ekkert annað samfélagslegt fyrirbæri fær þjóðarlof fyrir að ganga sjálfala í buddu almennings. Ábúðarfullir stjórnmálamenn hafa klappað bændaforystunni lof í lófa og lagt blessun sína yfir eyðingarmátt offjölgunar á kostnað lýðs og landgæða. Maður spyr sig, hvað valdi því að hvorki hagræn né umhverfisvæn skynsemi eigi aðgang að jafn veigamiklum ákvörðunum sem búvörusamningurinn er? Áratuga milljarða útflutningsblekking, sem lofar betri tíð, er endurvakin, endurhönnuð og flutt á milli landsvæða innan jarðarkringlunnar. Nú síðast var það Kína, áður BNA. Heimamarkaðurinn má ekki vera viðmið.Dreifðar byggðir og sauðfjárbúskapur Um alllangt skeið hafa þau rök verið notuð, að víðtækur sauðfjárbúskapur sé nauðsynlegur til að viðhalda byggð í dreifðum byggðum. Ekki vil ég neita því að það sé fótur fyrir því, að þau héröð finnist þar sem sauðfjárbúskapur skipti máli. Það gildir hins vegar ekki um nánast allt Suðurland og hluta Norður- og Vesturlands. Þar er sauðfjárbúskapur víða aukabúgrein eða hreinlega skemmtilegt tómstundagaman. Á flestum þessara svæða á byggð ekki í vök að verjast – þvert á móti. Náttúra landsins og budda lágtekjufólks eiga hins vegar á brattann að sækja. Hagtölur sýna það svart á hvítu að verðmætasköpun af sauðfjárbúskap er nánast engin. Slík búgrein getur trauðla styrkt dreifðar byggðir. Þar þarf atvinnu sem skilar afgangi og þokkalegum tekjum. Skyldi arðleysi sauðfjárbúskapar hafa ýtt undir eftirsókn eftir ýmiss konar stóriðju til lands og sjávar, víðsvegar um land? Meðan ekki má snerta við og bæta rekstrarumhverfi sauðfjárbúskaparins munu þær byggðir, þar sem hann er mest stundaður, áfram lepja dauðann úr skel. Við vitum hvernig hægt er að gera sauðfjárbúskap arðbæran. Við tókumst á við svipaðan vanda í sjávarútvegi fyrir liðlega þrjátíu árum. Þá tókst að breyta vandræðabarni í fyrirmyndar þegn. Það mun taka sinn tíma, því vanda þarf til verka. Trauðla væri hægt að færa dreifðum byggðum landsins verðmætari gjöf. Vilji er allt sem þarf. Höfundur er hagfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun ,,Skildu rétt, hvar skórinn að þér kreppir. Skildu, hver í bönd þig hneppti og hneppir.” (EB) Þorsteinn Sæmundsson Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson Skoðun Við erum réttindalaus Sigurlín Margrét Sigurðardóttir Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Skoðun Skoðun ,,Skildu rétt, hvar skórinn að þér kreppir. Skildu, hver í bönd þig hneppti og hneppir.” (EB) Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Við erum réttindalaus Sigurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Raunir ríka fólksins og bænir þess Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Myglaða nestisboxið og gleymda sítrónan María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald skrifar Skoðun Björgunarleiðangur fyrir Heimsmarkmiðin Antonio Guterres skrifar Skoðun Átti ekki að klára dæmið í geðheilbrigðismálum? Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson skrifar Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Örvæntingafullir endó-sjúklingar Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Umbætur í innkaupum hins opinbera á upplýsingatækni Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Losar Alþingi um leyfisveitinga-flækjuna? Katrín Helga Hallgrímsdóttir skrifar Skoðun Dómsdagur nálgast! Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar Skoðun Ég og Parkinson – leitin að greiningu og leiðin til betra lífs Guðrún Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna borga foreldrar í Kópavogi mest? Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar Skoðun Aðgengi er lykill að sjálfstæði, þátttöku og virkni Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þetta unga fólk getur bara haldið kjafti Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Kveðjum sjálfhverfa og fyrirsjáanlega manninn Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hefur ekki náð sér á strik síðan Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? IV. Faglegt mat og ósvaraðar spurningar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Skipulögð glæpastarfsemi er ógn við samfélagið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Sjá meira
Allar þjóðir sem komnar eru til aldanna eiga sín tabú – ósnertanlega staði eða siðmæli sem flestir lúta, án þess að velta tilgangi þess mikið fyrir sér. Upphaflega spretta svona bannhelgar sem angar frá trúarbrögðum eða nauðvörn aðþrengdra ættbálka eða þjóðarbrota í hörðu umhverfi. Einnig vísvitandi hannaðar til að vernda hagsmuni. Öll þekkjum við heilögu kýrnar á Indlandi, sem óvíða má stugga við. Mér er tjáð að viss helgi hvíli yfir ákveðnum snákategundum einhvers staðar í myrkviðum Afríku. Á Vesturlöndum tengist bannhelgin frekar söguhelgi. Ekki má „sverta“ orðspor þjóðhetju, þótt skúrkur hafi verið, eða draga viðtekna söguskoðun í efa. Það er sameiginlegt allri veraldlegri helgi að samfélagið skýtur loku fyrir aðkomu skynseminnar að meintum helgidómi. Hún er ekki gjaldgeng sem tæki til að greina eða fást við bannhelgina. Margs konar tabú hafa staðið þjóðum fyrir þrifum og skekkt svo innri vefi samfélaga að til vandræða leiddi. Þýsk þjóð þurfti þrjátíu ára stríð fyrrihluta tuttugustu aldar til að losna undan seiðmagni víðtækra menningarlegra, félagslegra og pólitískra héloga og bannhelga; leggja þurfti innviði samfélags þeirra í rúst.Tabú okkar Íslendinga Við Íslendingar ræktum einnig okkar bannhelgar. Höfum t.d. bæði lyft „fullveldinu“ á stall bannhelgi, óaðgengilegt skynsamlegri hugsun. Einnig sauðkindinni. Hún er okkar heilaga kýr. Hefur ein nær ótakmarkaðan rétt til að valsa laus um landið; þeir sem verjast vilja ágangi þessarar gæflyndu skepnu verða að girða sig af – friðhelgi hennar er takmarkalítil. Ef hún hleypur fyrir akandi bíl, ber bílstjóri undantekningarlítið ábyrgð – ekki hún eða eigandi hennar. Sauðkindin gengur á vegum æðri máttarvalda. Þeir sem stunda sauðfjárbúskap mega fjölga skepnunni að vild, bera litla ábyrgð á afleiðingunum; aðrir verða að leysa úr þeim vandkvæðum, sem þetta fyrirkomulag leiðir af sér. Ekkert annað samfélagslegt fyrirbæri fær þjóðarlof fyrir að ganga sjálfala í buddu almennings. Ábúðarfullir stjórnmálamenn hafa klappað bændaforystunni lof í lófa og lagt blessun sína yfir eyðingarmátt offjölgunar á kostnað lýðs og landgæða. Maður spyr sig, hvað valdi því að hvorki hagræn né umhverfisvæn skynsemi eigi aðgang að jafn veigamiklum ákvörðunum sem búvörusamningurinn er? Áratuga milljarða útflutningsblekking, sem lofar betri tíð, er endurvakin, endurhönnuð og flutt á milli landsvæða innan jarðarkringlunnar. Nú síðast var það Kína, áður BNA. Heimamarkaðurinn má ekki vera viðmið.Dreifðar byggðir og sauðfjárbúskapur Um alllangt skeið hafa þau rök verið notuð, að víðtækur sauðfjárbúskapur sé nauðsynlegur til að viðhalda byggð í dreifðum byggðum. Ekki vil ég neita því að það sé fótur fyrir því, að þau héröð finnist þar sem sauðfjárbúskapur skipti máli. Það gildir hins vegar ekki um nánast allt Suðurland og hluta Norður- og Vesturlands. Þar er sauðfjárbúskapur víða aukabúgrein eða hreinlega skemmtilegt tómstundagaman. Á flestum þessara svæða á byggð ekki í vök að verjast – þvert á móti. Náttúra landsins og budda lágtekjufólks eiga hins vegar á brattann að sækja. Hagtölur sýna það svart á hvítu að verðmætasköpun af sauðfjárbúskap er nánast engin. Slík búgrein getur trauðla styrkt dreifðar byggðir. Þar þarf atvinnu sem skilar afgangi og þokkalegum tekjum. Skyldi arðleysi sauðfjárbúskapar hafa ýtt undir eftirsókn eftir ýmiss konar stóriðju til lands og sjávar, víðsvegar um land? Meðan ekki má snerta við og bæta rekstrarumhverfi sauðfjárbúskaparins munu þær byggðir, þar sem hann er mest stundaður, áfram lepja dauðann úr skel. Við vitum hvernig hægt er að gera sauðfjárbúskap arðbæran. Við tókumst á við svipaðan vanda í sjávarútvegi fyrir liðlega þrjátíu árum. Þá tókst að breyta vandræðabarni í fyrirmyndar þegn. Það mun taka sinn tíma, því vanda þarf til verka. Trauðla væri hægt að færa dreifðum byggðum landsins verðmætari gjöf. Vilji er allt sem þarf. Höfundur er hagfræðingur.
,,Skildu rétt, hvar skórinn að þér kreppir. Skildu, hver í bönd þig hneppti og hneppir.” (EB) Þorsteinn Sæmundsson Skoðun
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun
Skoðun ,,Skildu rétt, hvar skórinn að þér kreppir. Skildu, hver í bönd þig hneppti og hneppir.” (EB) Þorsteinn Sæmundsson skrifar
Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar
Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar
Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar
Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar
Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
,,Skildu rétt, hvar skórinn að þér kreppir. Skildu, hver í bönd þig hneppti og hneppir.” (EB) Þorsteinn Sæmundsson Skoðun
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun