Bannhelgi eða nýskipan Þröstur Ólafsson skrifar 31. ágúst 2017 07:00 Allar þjóðir sem komnar eru til aldanna eiga sín tabú – ósnertanlega staði eða siðmæli sem flestir lúta, án þess að velta tilgangi þess mikið fyrir sér. Upphaflega spretta svona bannhelgar sem angar frá trúarbrögðum eða nauðvörn aðþrengdra ættbálka eða þjóðarbrota í hörðu umhverfi. Einnig vísvitandi hannaðar til að vernda hagsmuni. Öll þekkjum við heilögu kýrnar á Indlandi, sem óvíða má stugga við. Mér er tjáð að viss helgi hvíli yfir ákveðnum snákategundum einhvers staðar í myrkviðum Afríku. Á Vesturlöndum tengist bannhelgin frekar söguhelgi. Ekki má „sverta“ orðspor þjóðhetju, þótt skúrkur hafi verið, eða draga viðtekna söguskoðun í efa. Það er sameiginlegt allri veraldlegri helgi að samfélagið skýtur loku fyrir aðkomu skynseminnar að meintum helgidómi. Hún er ekki gjaldgeng sem tæki til að greina eða fást við bannhelgina. Margs konar tabú hafa staðið þjóðum fyrir þrifum og skekkt svo innri vefi samfélaga að til vandræða leiddi. Þýsk þjóð þurfti þrjátíu ára stríð fyrrihluta tuttugustu aldar til að losna undan seiðmagni víðtækra menningarlegra, félagslegra og pólitískra héloga og bannhelga; leggja þurfti innviði samfélags þeirra í rúst.Tabú okkar Íslendinga Við Íslendingar ræktum einnig okkar bannhelgar. Höfum t.d. bæði lyft „fullveldinu“ á stall bannhelgi, óaðgengilegt skynsamlegri hugsun. Einnig sauðkindinni. Hún er okkar heilaga kýr. Hefur ein nær ótakmarkaðan rétt til að valsa laus um landið; þeir sem verjast vilja ágangi þessarar gæflyndu skepnu verða að girða sig af – friðhelgi hennar er takmarkalítil. Ef hún hleypur fyrir akandi bíl, ber bílstjóri undantekningarlítið ábyrgð – ekki hún eða eigandi hennar. Sauðkindin gengur á vegum æðri máttarvalda. Þeir sem stunda sauðfjárbúskap mega fjölga skepnunni að vild, bera litla ábyrgð á afleiðingunum; aðrir verða að leysa úr þeim vandkvæðum, sem þetta fyrirkomulag leiðir af sér. Ekkert annað samfélagslegt fyrirbæri fær þjóðarlof fyrir að ganga sjálfala í buddu almennings. Ábúðarfullir stjórnmálamenn hafa klappað bændaforystunni lof í lófa og lagt blessun sína yfir eyðingarmátt offjölgunar á kostnað lýðs og landgæða. Maður spyr sig, hvað valdi því að hvorki hagræn né umhverfisvæn skynsemi eigi aðgang að jafn veigamiklum ákvörðunum sem búvörusamningurinn er? Áratuga milljarða útflutningsblekking, sem lofar betri tíð, er endurvakin, endurhönnuð og flutt á milli landsvæða innan jarðarkringlunnar. Nú síðast var það Kína, áður BNA. Heimamarkaðurinn má ekki vera viðmið.Dreifðar byggðir og sauðfjárbúskapur Um alllangt skeið hafa þau rök verið notuð, að víðtækur sauðfjárbúskapur sé nauðsynlegur til að viðhalda byggð í dreifðum byggðum. Ekki vil ég neita því að það sé fótur fyrir því, að þau héröð finnist þar sem sauðfjárbúskapur skipti máli. Það gildir hins vegar ekki um nánast allt Suðurland og hluta Norður- og Vesturlands. Þar er sauðfjárbúskapur víða aukabúgrein eða hreinlega skemmtilegt tómstundagaman. Á flestum þessara svæða á byggð ekki í vök að verjast – þvert á móti. Náttúra landsins og budda lágtekjufólks eiga hins vegar á brattann að sækja. Hagtölur sýna það svart á hvítu að verðmætasköpun af sauðfjárbúskap er nánast engin. Slík búgrein getur trauðla styrkt dreifðar byggðir. Þar þarf atvinnu sem skilar afgangi og þokkalegum tekjum. Skyldi arðleysi sauðfjárbúskapar hafa ýtt undir eftirsókn eftir ýmiss konar stóriðju til lands og sjávar, víðsvegar um land? Meðan ekki má snerta við og bæta rekstrarumhverfi sauðfjárbúskaparins munu þær byggðir, þar sem hann er mest stundaður, áfram lepja dauðann úr skel. Við vitum hvernig hægt er að gera sauðfjárbúskap arðbæran. Við tókumst á við svipaðan vanda í sjávarútvegi fyrir liðlega þrjátíu árum. Þá tókst að breyta vandræðabarni í fyrirmyndar þegn. Það mun taka sinn tíma, því vanda þarf til verka. Trauðla væri hægt að færa dreifðum byggðum landsins verðmætari gjöf. Vilji er allt sem þarf. Höfundur er hagfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Þeir vökulu og tungumálið sem stjórntæki Jóhanna Jakobsdóttir Skoðun Þetta unga fólk getur bara haldið kjafti Jón Pétur Zimsen Skoðun Ég og Parkinson – leitin að greiningu og leiðin til betra lífs Guðrún Einarsdóttir Skoðun Hvers vegna borga foreldrar í Kópavogi mest? Eydís Inga Valsdóttir Skoðun Kveðjum sjálfhverfa og fyrirsjáanlega manninn Halldóra Mogensen Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson Skoðun Þá verður gott að búa á Íslandi Bjarni Karlsson,Jóna Hrönn Bolladóttir Skoðun Aðgengi er lykill að sjálfstæði, þátttöku og virkni Þuríður Harpa Sigurðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Dómsdagur nálgast! Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar Skoðun Ég og Parkinson – leitin að greiningu og leiðin til betra lífs Guðrún Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna borga foreldrar í Kópavogi mest? Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar Skoðun Aðgengi er lykill að sjálfstæði, þátttöku og virkni Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þetta unga fólk getur bara haldið kjafti Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Kveðjum sjálfhverfa og fyrirsjáanlega manninn Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hefur ekki náð sér á strik síðan Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? IV. Faglegt mat og ósvaraðar spurningar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Skipulögð glæpastarfsemi er ógn við samfélagið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Við erum 40 árum á eftir Einar Sverrisson skrifar Skoðun Þétting á 27. brautinni Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Þá verður gott að búa á Íslandi Bjarni Karlsson,Jóna Hrönn Bolladóttir skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? III: Tækifæri fyrir löggjafann Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Þingmaður til sölu – bátur fylgir með Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Þeir vökulu og tungumálið sem stjórntæki Jóhanna Jakobsdóttir skrifar Skoðun Umburðarlyndi og kærleikur Snorri Ásmundsson skrifar Skoðun Kolbrún og Kafka Pétur Orri Pétursson skrifar Skoðun Brottvísanir sem öllum var sama um Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar Skoðun Mamma er gulur góð einkunn? Díana Dögg Víglundsdóttir skrifar Skoðun Gervigreind í vinnunni: Frá hamri til heilabús Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Engu slaufað Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? II. Viðurkenning og höfnun Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Krabbameinsfélagið í stafni í aðdraganda storms Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Lénsherratímabilið er hafið Einar G Harðarson skrifar Sjá meira
Allar þjóðir sem komnar eru til aldanna eiga sín tabú – ósnertanlega staði eða siðmæli sem flestir lúta, án þess að velta tilgangi þess mikið fyrir sér. Upphaflega spretta svona bannhelgar sem angar frá trúarbrögðum eða nauðvörn aðþrengdra ættbálka eða þjóðarbrota í hörðu umhverfi. Einnig vísvitandi hannaðar til að vernda hagsmuni. Öll þekkjum við heilögu kýrnar á Indlandi, sem óvíða má stugga við. Mér er tjáð að viss helgi hvíli yfir ákveðnum snákategundum einhvers staðar í myrkviðum Afríku. Á Vesturlöndum tengist bannhelgin frekar söguhelgi. Ekki má „sverta“ orðspor þjóðhetju, þótt skúrkur hafi verið, eða draga viðtekna söguskoðun í efa. Það er sameiginlegt allri veraldlegri helgi að samfélagið skýtur loku fyrir aðkomu skynseminnar að meintum helgidómi. Hún er ekki gjaldgeng sem tæki til að greina eða fást við bannhelgina. Margs konar tabú hafa staðið þjóðum fyrir þrifum og skekkt svo innri vefi samfélaga að til vandræða leiddi. Þýsk þjóð þurfti þrjátíu ára stríð fyrrihluta tuttugustu aldar til að losna undan seiðmagni víðtækra menningarlegra, félagslegra og pólitískra héloga og bannhelga; leggja þurfti innviði samfélags þeirra í rúst.Tabú okkar Íslendinga Við Íslendingar ræktum einnig okkar bannhelgar. Höfum t.d. bæði lyft „fullveldinu“ á stall bannhelgi, óaðgengilegt skynsamlegri hugsun. Einnig sauðkindinni. Hún er okkar heilaga kýr. Hefur ein nær ótakmarkaðan rétt til að valsa laus um landið; þeir sem verjast vilja ágangi þessarar gæflyndu skepnu verða að girða sig af – friðhelgi hennar er takmarkalítil. Ef hún hleypur fyrir akandi bíl, ber bílstjóri undantekningarlítið ábyrgð – ekki hún eða eigandi hennar. Sauðkindin gengur á vegum æðri máttarvalda. Þeir sem stunda sauðfjárbúskap mega fjölga skepnunni að vild, bera litla ábyrgð á afleiðingunum; aðrir verða að leysa úr þeim vandkvæðum, sem þetta fyrirkomulag leiðir af sér. Ekkert annað samfélagslegt fyrirbæri fær þjóðarlof fyrir að ganga sjálfala í buddu almennings. Ábúðarfullir stjórnmálamenn hafa klappað bændaforystunni lof í lófa og lagt blessun sína yfir eyðingarmátt offjölgunar á kostnað lýðs og landgæða. Maður spyr sig, hvað valdi því að hvorki hagræn né umhverfisvæn skynsemi eigi aðgang að jafn veigamiklum ákvörðunum sem búvörusamningurinn er? Áratuga milljarða útflutningsblekking, sem lofar betri tíð, er endurvakin, endurhönnuð og flutt á milli landsvæða innan jarðarkringlunnar. Nú síðast var það Kína, áður BNA. Heimamarkaðurinn má ekki vera viðmið.Dreifðar byggðir og sauðfjárbúskapur Um alllangt skeið hafa þau rök verið notuð, að víðtækur sauðfjárbúskapur sé nauðsynlegur til að viðhalda byggð í dreifðum byggðum. Ekki vil ég neita því að það sé fótur fyrir því, að þau héröð finnist þar sem sauðfjárbúskapur skipti máli. Það gildir hins vegar ekki um nánast allt Suðurland og hluta Norður- og Vesturlands. Þar er sauðfjárbúskapur víða aukabúgrein eða hreinlega skemmtilegt tómstundagaman. Á flestum þessara svæða á byggð ekki í vök að verjast – þvert á móti. Náttúra landsins og budda lágtekjufólks eiga hins vegar á brattann að sækja. Hagtölur sýna það svart á hvítu að verðmætasköpun af sauðfjárbúskap er nánast engin. Slík búgrein getur trauðla styrkt dreifðar byggðir. Þar þarf atvinnu sem skilar afgangi og þokkalegum tekjum. Skyldi arðleysi sauðfjárbúskapar hafa ýtt undir eftirsókn eftir ýmiss konar stóriðju til lands og sjávar, víðsvegar um land? Meðan ekki má snerta við og bæta rekstrarumhverfi sauðfjárbúskaparins munu þær byggðir, þar sem hann er mest stundaður, áfram lepja dauðann úr skel. Við vitum hvernig hægt er að gera sauðfjárbúskap arðbæran. Við tókumst á við svipaðan vanda í sjávarútvegi fyrir liðlega þrjátíu árum. Þá tókst að breyta vandræðabarni í fyrirmyndar þegn. Það mun taka sinn tíma, því vanda þarf til verka. Trauðla væri hægt að færa dreifðum byggðum landsins verðmætari gjöf. Vilji er allt sem þarf. Höfundur er hagfræðingur.
Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson Skoðun
Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar
Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar
Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson skrifar
Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson Skoðun