Skoðun

Skynsamleg leið við kvótaúthlutun

Þráinn Guðbjörnsson skrifar
Þessa dagana er mikið rifist um hvernig halda eigi á spöðunum við fyrirkomulag fiskveiða á Íslandi. Íslendingar hafa svo sannarlega náð miklum árangri í stjórnun fiskveiða í gegnum tíðina, bæði hvað varðar vernd gegn ofveiði og arðsemi.

Einn helsti galli kerfisins, að margra mati, er það að arður greinarinnar hefur endað í vösum fárra. Í seinni tíð hafa þær raddir gerst háværari sem fullyrða að fiskurinn í sjónum sé auðlind í eigu allra landsmanna. Um það, er að ég held, lýðræðislegur meirihluti landsmanna sammála.

Í takt við þá staðreynd hefur núverandi ríkisstjórn sett fram breytingar á lögum um fiskveiðar svo að landsmenn fái að njóta arðsemi auðlindarinnar. Aðferðin sem þeir nota er að setja á veiðigjald sem er fundið út sem hlutfall af uppgefnum hagnaði. Ég fer ekki nánar út í þennan útreikning, nema hvað til að benda á að stjórnvöld verða að gefa sér forsendur sem eiga að endurspegla sanngjarna gjaldtöku gagnvart öllum hlutaðeigandi aðilum. Þetta er erfitt verk, ef ekki óyfirstíganlegt. Það minnir á hlutskipti gamla sovét þar sem stjórnvöld ákváðu öll verð.

Nú er til önnur leið. Hún er miklu einfaldari og losar stjórnvöld við þá áþján að setja verðmiða á allt. Ætli sé ekki best að kalla þessa lausn „Uppboðsmarkaður aflaheimilda“. Það yrði í öllu falli nafnið á apparatinu sem sjá myndi um þetta. Að ýmsum praktískum atriðum þarf að huga við útfærslu á slíku apparati.

1. Útgerðarfyrirtæki þurfa sæmilega stöðugar rekstrarforsendur og því væri ómögulegt að allur kvóti færi á uppboð einu sinni á ári. Nærri lagi væri að 1/5 færi á uppboð á ári hverju og því allur kvótinn á fimm ára tímabili. Þetta hlutfall er einfaldlega stillingaratriði þar sem markmiðið er að finna besta hlutfall stöðugleika gagnvart því hve virk verðmyndunin er.

2. Innan stéttarinnar er eðlismunur á útgerðaraðilum. Stærri útgerðir veiða meira og eru líkast til hagkvæmari þegar kemur að hreinni peningalegri framlegð. Smærri útgerðir eru frábrugðnar að mörgu leyti. Þær veiða oftast nær landi þ.a. fiskistofnarnir eru strangt til tekið ekki þeir sömu. Fjöldi starfa er fleiri á veidd tonn. Einnig hafa veiðarfæri smærri báta umtalsvert minni áhrif á lífsskilyrði fiskistofnanna. Vegna þessa væri eðlilegt að mynda aðskilda potta fyrir mismunandi aðila. Þarna þyrftu stjórnvöld að ákveða hvernig best væri að skipta á milli; annað stillingaratriði.

3. Byggðasjónarmið ber einnig að hafa í huga þar sem að íbúar sjávarplássa fái notið ávaxta síns nærumhverfis umfram aðra. Þetta býður upp á frekari skiptingu á heildarúthlutun.

4. Einnig skal hugað að vernd gegn fákeppni. Ástæðan er sú að til lengdar dregur fákeppni alltaf úr hagkvæmni markaðarins. Útfærslan gæti verið sú að sérstakt álag kæmi til þegar hlutfall einstakrar útgerðar af heildarpotti er komið yfir viss mörk. Stillingaratriði.

Ein höfuðkrafa sem gerð er til stjórnvalda í lýðræðisríkjum er krafan um sanngirni. Að verðleikar skapi manninum brautargengi í stað klíkuskapar og flokkadrátta. Að mínu viti þá tryggir fyrrgreindur uppboðsmarkaður sanngjarna skiptingu langt fram yfir veiðigjaldið.

Einnig má hugsa til þess hversu langlíft þetta gjaldtökufyrirkomulag verður. Nú benda kannanir til þess að sjálfstæðismenn komist að nýju til valda eftir næstu alþingiskosningar. Þeir verða ekki lengi að afskrifa alla þá vinnu sem unnin hefur verið af núverandi ráðuneyti. Ef hins vegar sett verður á kerfi sem endurspeglar það gangverk sem knúið hefur uppgang kapítalismans í gegnum tíðina, þá gera hugmyndafræðilegar forsendur það að verkum einar og sér, að ekki verður horft fram hjá kostum slíks fyrirkomulags í herbúðum hægrimanna.

Þetta væri jákvætt skref í átt að verðleikasamfélagi þar sem sambærilegir aðilar sitja við sama borð og frammistaða aðila ræður velgengni. Eigandi auðlindarinnar fær svo aftur til sín þann ágóða sem flotinn er tilbúinn að greiða. Gamla góða framboð og eftirspurn sem er jú hornsteinn framþróunar samfélags manna síðastliðin árhundruð.




Skoðun

Skoðun

Stöðvum hel­víti á jörðu

Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar

Sjá meira


×