Bítlarnir í 50 ár

UpphafiðSunnudagurinn 6. Júlí 1957 er merkur dagur í tónlistarsögunni, en þá hittust í fyrsta sinn þeir JohnLennon og Paul McCartney á sumarhátíð St. Peters kirkjunnar í Woolton í Liverpool á Englandi.



Ýmis skemmtiatriði voru í boði, m.a. skyldi hljómsveitin The Ouarry Men skemmta tvisvar og átti auk þess að spila á dansleik um kvöldið.



Aðalmaðurinn í The Quarry Men var fyrrnefndur John, en hann spilaði þar á gítar og var auk þess aðalsöngvari hljómsveitarinnar.



Paul var þarna með vini sínum Ivan Vaughan. Ivan kynnti þá John og Paul og sagði John frá því að Paul væri slyngur gítarleikari. John bað hann að sýna sér hvað hann gæti og spilaði Paul fyrir hann vinsælan slagara "Twenty Five Rock".



John sá strax að Paul var góður, en var þó ekki alveg viss hvort hann ætti að bjóða honum í hljómsveitina og sagði síðar frá því að efasemdir hans hefðu aðallega verið þær að Paul væri ef til vill betri en hann og myndi því ógna ótvíræðu leiðtogahlutverki Johns í hljómsveitinni, en áttaði sig einnig á því að þar sem Paul væri greinilega betri hljóðfæraleikari en þeir sem voru þar fyrir myndi hann bæta hljómsveitina og því ákvað hann sem betur fer að bjóða Paul að koma og þáði hann það.

Paul var þarna rúmlega 15 ára gamall og John tæplega 17 ára.

Stuttu seinna gekk George Harrison til liðs við hljómsveitina, en hann og Paul voru kunningjar og nágrannar í Liverpool. Paul mælti með George við John og sagan segir að þeir félagar hafi verið á leið heim á efri hæð í strætisvagni seint um kvöld að Paul sagði George að sýna John hvað í honum byggi og George lék lagið "Rauncy" óaðfinnanlega fyrir John þarna í strætisvagninum og var ráðinn á staðnum.

Þessir þrír voru síðan kjarninn í hljómsveitinni, sem á þessum tíma skipti nokkurum sinnum um nafn. Fyrst var það The Quarry Men eftir gagnfræðaskólanum The Quarrybank High School, en þar hafði John verið nemandi við heldur lítinn orðstír. Síðar varð það Johnny and the Moondogs, Long John Silver and the Silverbeatles, The Silverbeatles og loks The Beatles.

HamborgÁ fyrstu árum hljómsveitarinnar hélst þeim félögum illa á trommuleikurum, en árið 1960 var þeim boðið starf í Hamborg í Þýskalandi, en það var skilyrði að þeir væru fimm í hljómsveitinni.

Á þessum tíma voru þeir að spila í klúbbi í Liverpool, sem hét The Casbah og var rekinn af Monu Best. Sonur hennar Pete var eitthvað að glamra á trommur og hafði stundum spilað með þeim ef trommarinn mætti ekki. Daginn áður en þeir áttu að fara til Hamborgar fengu þeir Pete til að koma með. Stu Sutcliffe, sem var vinur Johns úr listaskólanum og var efnilegur myndlistarmaður, hafði einmitt unnið

50 pund sem verðlaun fyrir málverk sem hann hafði sent í samkeppni fyrir unga listamenn. John sannfærði vin sinn um að þeim peningum væri best varið í að kaupa Hoffner bassa sem kostaði 50 pund í Draper hljóðfæraverslunni í Liverpool. Stu keypti bassann og fór sem bassaleikari hljómsveitarinnar til Hamborgar. Þar með voru þeir orðnir fimm. Eina vandamálið var það að Stu kunni ekkert á bassann.

Í Hamborg spiluðu þeir fyrst á litlum næturklúbbi sem bar nafnið Indra Club og síðar í Kaiserkeller á hverju kvöldi í um 8 klukkustundir í einu og bjuggu saman í litlu herbergi sem var baksviðs í kvikmyndahúsi, sem sýndi klámmyndir.

Þetta endaði þó ekki vel því í ljós kom að George var undir lögaldri, ekki orðinn 18 ára, og var honum vísað úr landi og þeir Paul og Pete Best voru kærðir fyrir tilraun til íkveikju og voru einnig sendir heim.

John og Stu voru því einir eftir. Stu var fluttur til þýskrar kærustu, Astrid Kirchner, og ekki um annað að ræða fyrir John en að koma sér heim til Liverpool. Hann kom heim til sín á Menlove Avenue seint um nótt því hann þurfti að ganga heim frá Lime Street járnbrautarstöðinni í miðborg Liverpool, þar sem hann átti ekki fyrir leigubíl og strætisvagnar voru hættir að ganga.



Hann vakti Mimi frænku sína, sem ól hann upp, með því að kasta smápeningum í gluggann hjá henni og fagnaði gamla konan drengnum sínum vel. En hún lét hann jafnframt heyra þá skoðun sína, sem hún hafði látið í ljós þegar John eignaðist fyrsta gítarinn, að það væri svo sem allt í lagi að hafa gítarleik sem eitthvað tómstundagaman, en hann myndi aldrei vinna sér inn peninga með því og þyrfti að fara að finna sér starf við hæfi, enda að verða tvítugur.

Cavern ClubEftir þessar ófarir í Hamborg kom smáhlé í hljómsveitarútgerðina, en fljótlega tóku þeir fjórir sem voru í Liverpool upp þráðinn aftur og þann 9. febrúar 1961 spiluðu þeir í fyrsta sinn í Cavern klúbbnum í Matthew Street í Liverpool, sem átti reyndar eftir að verða þeirra annað heimili næstu árin. Þegar þeir stigu þar á svið í seinasta sinn 3. ágúst 1963, þá orðnir heimsfrægir, höfðu þeir spilað þar í tæplega 300 skipti.

Í Hamborg spiluðu þeir árið 1961 inn á sína fyrstu plötu, með enskum söngvara Tony Sheridan að nafni m.a. lögin My Bonnie og Saints.

Eitthvað hafði frést af þessum upptökum til Liverpool og þegar viðskiptavinur í hljómplötuverslun sem ungur maður að nafni Brian Epstein stjórnaði spurði um plötu með The Beatles varð hann forvitinn og fór að grennslast fyrir um þessa hljómsveit sem sögð var vera frá Liverpool, en hann hafði aldrei heyrt á hana minnst.

Hann komst að því að þeir væru að spila í Cavernklúbbnum, sem var skammt frá búðinni hans, og skrapp þangað til að hlusta á strákana og hreifst af tónlistinni, stemmingunni sem þeir sköpuðu, spilagleðinni og þokka þeirra almennt og bauðst til að gerast umboðsmaður þeirra.

Strákarnir voru til í það, enda gæti það þýtt fleiri verkefni og líklega meiri peninga, þannig að það væri svo sem engu að tapa.

Brian fór strax í það að fá þá til að klæða sig snyrtilegar, leggja leðurfötunum og fara í jakkaföt, vera prúðari á sviðinu og síðast en ekki síst að reyna að útvega þeim plötusamning.

1962Á nýársdag 1962 mættu þeir félagarnir í hljóðver Decca hljómplötufyrirtækisins í London og spiluðu þar lagalistann sinn fyrir tónlistarstjórann Dick Rowe.

Hann var ekki hrifinn og sagði við Brian að þar sem gítargrúbbur eins og The Shadows væru að renna sitt skeið treysti hann sér ekki til að bjóða þeim samning.

Um þetta hefur síðar verið talað sem mesta klúður í tónlistarsögunnar.

En Brian gafst ekki upp og reyndi næst við Parlophone útgáfuna og fékk tíma fyrir þá hjá George Martin upptökustjóra í Abbey Road hljóðverinu í London í júní 1962.

George bað þá að rúlla í gegnum lögin sín, sem þeir gerðu og honum leist vel á það sem þeir höfðu fram að færa og sagði síðar að hann hefði strax verið viss um að bara þokkinn og kímnigáfan sem þeir höfðu til að bera myndi selja tónlistina þeirra.

Fyrsta litla platan þeirra Love me do kom svo út á Englandi 5. október 1962 og fór í 17. sæti enska vinsældalistans og nú fóru hjólin að snúast.

George Martin var þó ekki ánægður með trommuleikarann Pete Best og sagði við Brian Epstein að hann vildi ekki skipta sér af málefnum hljómsveitarinnar, Pete gæti verið þar áfram á hljómleikum og dansleikjum, en í hljóðverinu myndi hann fá annan trommara til að spila á plötum þeirra.

Þetta leiddi til þess að Pete Best var látinn fara og í staðinn ráðinn Ringo Starr, sem var trommari keppinauta þeirra í Liverpool, hljómsveitarinnar Rory Storm and the Hurricanes og hafði hann vingast við þá John, Paul og George í Hamborg, en þá voru Rory og félagar einnig að spila þar.

Síðar þetta haust kom George Martin að máli við þá og sagðist vera með lag, How do you do it, sem hann vildi láta þá fá og hann væri viss um að myndi fara í fyrsta sæti vinsældalistans á Englandi.

Þeir félagar voru þó ekki á því að þiggja það og héldu fast við það að gefa út sín eigin lög, en þeir John og Paul höfðu alveg frá fyrstu tíð verið að semja saman lög og gerðu mjög ungir það samkomulag að vera báðir skrifaðir fyrir lögunum sínum.

George sagði allt í lagi, ef þið eruð með eitthvað sem er betra þá skal ég skoða það og hann lét Gerry and the Pacemakers, aðra Liverpool hljómsveit, fá lagið sem fór í fyrsta sæti breska vinsældalistans.

Bítlarnir hins vegar spiluðu fyrir George lagið Please Please Me og þegar þeir höfðu lokið við það sagði hann: Þarna eruð þið komnir með fyrsta númer eitt lagið ykkar.

Sú varð og raunin.

Please Please Me var tekið upp 26. nóvember 1962 og fór beint í fyrsta sætið.

Síðan eru liðin 50 ár og Bítlaaðdáendur um víða veröld þakka fyrir árin sem tónlist Bítlanna hefur hljómað, því veislunni er svo sannarlega ekki lokið þó svo að hljómsveitin hafi formlega hætt árið 1969.

Afköst þeirra á þessum sjö árum 1962 til 1969 voru ótrúleg, en þeir gáfu út á Englandi 13 stórar plötur, að langmestu leyti eigið efni, auk safnplatna og smáskífna, sem flestar áttu það sameiginlegt að fara í fyrsta sæti vinsældalistans, en hvorki fleiri né færri en 27 af lögunum þeirra náðu fyrsta sæti á þessum lista í Bretlandi eða Bandaríkjunum.

BítlavikanÍ heimaborg þeirra Liverpool hefur síðastliðin tuttugu ár verið haldin glæsileg Bítlahátíð seinustu helgina í ágúst og nú í ár var því einmitt fagnað að 50 ár eru liðin frá því að strákarnir frá Liverpool slógu í gegn og lögðu heiminn að fótum sér.

Það er einkum tvennt sem gerir árið 1962 merkilegt í sögulegu samhengi, en það er að þá gáfu þeir út fyrstu plöturnar sínar á Englandi og þann 19. ágúst 1962 lék Ringo Starr í fyrsta sinn opinberlega með hljómsveitinni.

Bítlavikan stendur frá miðvikudegi til þriðjudags, en aðalfjörið er yfir helgina frá föstudegi til mánudagskvölds, en seinasti mánudagurinn í ágúst er opinber frídagur á Englandi. Það er stanslaus tónlist frá hádegi og langt fram eftir nóttu á hverjum degi í Cavern klúbbnum og fleiri stöðum og frá miðnætti á Adelphi hótelinu, sem er miðstöð hátíðarinnar.

Það má segja að Adelphi hótelið sé Hótel Borg þeirra Liverpoolbúa. Hótelið var byggt og tekið í notkun um aldamótin 1900 og á sér því langa og merkilega sögu.

Það á sinn sess í Bítlasögunni, því þar unnu saman fyrir margt löngu þau Alfred "Freddie" Lennon, léttlyndur og sísyngjandi barþjónn og Júlía Stanley, lífsglöð og glæsileg stúlka. Þau felldu hugi saman, giftu sig og ávöxtur þess var John Lennon, sem fæddist í Liverpool 9. október 1940 þegar flugsveitir Adolfs Hitler létu sprengjunum rigna yfir borgina.

Foreldrar hans skildu þó fljótlega og John var frá fjögurra ára aldri alinn upp af móðursystir sinni Mimi frænku og manni hennar George Smith.

Á Bítlahátíðinni í ár komu fram 63 hljómsveitir frá ýmsum löndum, gestir komu frá 35 löndum og samkvæmt dagblaðinu Liverpool Echo voru 160.000 gestir í Liverpool þegar flest var á hátíðinni, en hápunkturinn er the Matthew Street Festival á mánudeginum.

Að lokumEn hvers vegna skyldu Bítlarnir hafa náð þessum gríðarlegu vinsældum, sem eiga sér tæpast hliðstæðu? Um það hefur margt verið rætt og ritað.

Þeir voru þó fyrst og fremst frábærir tónlistarmenn á réttum stað og réttum tíma, með umboðsmann og upptökustjóra sem höfðu óbilandi trú á þeim og leyfðu þeim að þróast sem tónlistarmönnum.

Fyrri hluta ferilsins voru lögin þeirra einföld, grípandi og textarnir hittu í mark hjá unga fólkinu, sem nú er reyndar flest að komast á eftirlaunaaldur.

Síðar varð tónlistin flóknari, dýpri og náði hámarki með tímamótaverkinu "Sgt. Pepper" árið 1967.

Samvinna Johns og Pauls í lagasmíðunum var einstök og milli þeirra ríkti heiðarleg samkeppni og þeir bættu hvor annan upp á besta hugsanlega máta. Engir lagasmiðir poppsögunnar komast með tærnar þar sem þeir höfðu hælana. Þeir voru mjög góðir vinir og nánast óaðskiljanlegir um margra ára skeið, þó svo færi að lokum að leiðir skildu og ágreiningur þeirra varðandi hljómsveitina olli því að hún hætti.

Bítlaæðið tók sinn toll.

Þeir náðu þó að sættast áður en John var myrtur í New York árið 1980.

Hvað sem því líður er þó ljóst að Bítlarnir gjörbyltu popptónlistinni og reyndar heiminum öllum.

Fyrir Bítlana tíðkaðist það ekki að poppstjörnur semdu lögin sín sjálfir eins og þeir gerðu.

Bítlarnir settu smellina sína ekki á stóru plöturnar, eins og flestar aðrar stórstjörnur gerðu á þessum tíma.

Hard Days Night kvikmyndin árið 1964 var að flestra mati fyrsta alvöru rokkmyndin.

73 milljónir manna horfðu á þá spila í "The Ed Sullivan Show" í febrúar 1964 og sagan segir að engin afbrot hafi þá verið tilkynnt lögreglu þannig að meira að segja glæpamennirnir gerðu smáhlé á iðju sinni meðan þeir voru að spila.

Þeir voru fyrstir til þess að halda risatónleika á íþróttaleikvangi, en 15. ágúst 1965 léku þeir fyrir tæplega 60.000 áhorfendur á Shea Stadium í New York.

Í júní 1967 voru þeir beðnir að spila í fyrstu beinu alheimssjónvarpsútsendingunni sem sýnd var samtímis í öllum heimsálfum í gegnum gervihnött. Talið var að um 350 milljónir manna hafi þá horft á Bítlana frumflytja "All you need is love".

Ekkert í líkingu við þetta hafði nokkurn tímann gerst.

Bítlaæðið var einnig eitthvað sem enginn hafði áður upplifað. Hvert sem þeir fóru voru þúsundir aðdáenda, aðallega ungar stúlkur, sem fylgdu þeim um hvert fótmál. Þegar þeir fóru í tónleikaferðir mættu tugir þúsunda á flugvellina, bæði til að kveðja þá og taka á móti þeim

Og svo mætti lengi telja.

En hverjir voru þeir annars þessir strákar sem skóku veröldina með tónlistinni sinni.

Í Matthew Street í Liverpool má undir mynd af þeim finna þennan texta:

"Four lads that shook the world" og það er einmitt það sem þeir gerðu.

Elstur var Ringo Starr fæddur í Liverpool 7. júlí 1940, þá John Lennon fæddur í Liverpool 9. október 1940, myrtur í New York 8. desember 1980, Paul McCartney var fæddur í Liverpool 18. júni 1942 og Georg Harrison fæddur í Liverpool 25. febrúar 1943, lést af völdum krabbameins 29.nóvember 2001.

Reykjavík í október 2012.

Guðmundur Pétursson