Bældar minningar á brauðfótum? 27. október 2011 06:00 Í bókinni „Ekki líta undan“ þar sem Elín Hirst segir sögu Guðrúnar Ebbu Ólafsdóttur Skúlasonar biskups er minnst á sjálfshjálparbók fyrir þolendur kynferðisofbeldis, sem út kom í Bandaríkjunum fyrir nær aldarfjórðungi. Sú heitir „The Courage to Heal“ og hefur verið æði umdeild, svo ekki sé meira sagt. Guðrún Ebba talar um þessa bók í minningum sínum og segir hana hafa verið sér sem uppljómun og eins og skrifaða fyrir sig. Jafnframt lýsir hún því hvernig bókin gaf henni aukna trú á sjálfa sig og kveðst hafa lesið suma kaflana aftur og aftur. (bls. 175) Um þessa sjálfshjálparbók hafa fjölmargir fræðimenn fjallað og verður ekki betur séð en það sé samdóma álit þeirra, að þarna sé á ferðinni mjög varhugavert rit og þá einkum vegna þess með hvaða hætti fjallað er um bældar minningar. Bókin hefur einnig sætt harðri gagnrýni fyrir að hafa valdið ómældum skaða í lífi einstaklinga og fjölskyldna. Í Ástralíu hefur t.d. verið á það bent, að tengja megi bókina við nærri helming allra mála þar sem fram hafa komið rangar sakargiftir um kynferðisofbeldi gegn börnum. Þá hefur bandaríski geðlæknirinn og prófessorinn Paul R. McHugh við Johns Hopkins-háskólann í Bandaríkjunum lýst henni sem „biblíu vankunnandi þerapista.“ Í þessu sambandi má svo nefna, að þær Ellen Bass og Laura Davis, sem eru höfundar bókarinnar, eru hvorugar menntaðar á sviði sálfræði eða lækninga og hefur þeim satt að segja gengið brösuglega að verja framsetningu sína og forsendur. Það hlýtur að vekja spurningar með öllum þeim sem lesa um minningar Guðrúnar Ebbu hvernig hægt sé að gleyma áratugslangri kynferðismisnotkun og ofbeldi jafn rækilega og hún segist hafa gert. Er í rauninni óskiljanlegt að hún hafi komist hjá að minnast slíkrar reynslu allt til ársins 2003, en þá hafði meint kynferðisáreiti föður hennar gagnvart öðrum konum þegar verið í sviðsljósi fjölmiðla frá árinu 1996. Að auki má svo spyrja hvort minningar um misnotkun á æsku- og unglingsárum hefðu ekki átt að brjóta sér leið fram í vitundina árið 1999 þegar faðir hennar á að hafa misnotað hana 43 ára gamla úti í Winnipeg. Þessum athugasemdum kynnu einhverjir að svara sem svo, að svona séu þessi mál og varnarhættir manneskjunnar stundum með þeim hætti að best sé að bæla allar minningar til að komast af. En hvað segja fræðimenn um bældar minningar? Eins og við má búast eru skoðanir skiptar í þeim hópi. Þó virðast þær raddir orðnar áberandi í fræðaumræðunni, að fátt sé til sem verðskuldi heitið bældar minningar og vandamálið hið gagnstæða: fólk muni of vel eftir áföllum og upplifi aftur og aftur þá skelfilegu atburði, sem þeim búa að baki. Er það t.d. mat prófessorsins Richards McNally við Harvard að kenningin um bældar minningar sé einhver sú skaðlegasta sem fram hafi komið innan sálarfræði og geðlækninga. Hann fer ekki heldur dult með þá skoðun sína að fákunnandi fagfólk geti auðveldlega komið inn fölskum minningum hjá skjólstæðingum sínum. Í sama streng tekur Richard Ofshe, prófessor í Berkeley, en hann hefur talað um gervivísindi og skottulækningar þegar bældar minningar koma við sögu. Einnig hefur bandaríski blaðamaðurinn og rithöfundurinn Mark Pendergrast, sem skrifað hefur ítarlega um efnið, bent á að þrátt fyrir rækilega athugun hafi sér ekki tekist að finna nein sannfærandi tilfelli sem styðji það viðhorf að hægt sé að verða fyrir áralangri alvarlegri kynferðismisnotkun og láta minningar þar um falla í gleymskunnar dá. Það hefur komið fram í viðtali við dr. Berglindi Guðmundsdóttur sálfræðing að hún þekki til vinnubragða sálfræðings Guðrúnar Ebbu og gefur hún þeim þá einkunn, að „þau séu bæði fagleg og í samræmi við þær kröfur sem gerðar eru í svona málum“. Við lestur bókarinnar Ekki líta undan er hins vegar auðvelt að draga þá ályktun að hugmyndir um bældar minningar hafi þar verið lagðar til grundvallar. Virðist Guðrún Ebba t.d. ekki hafa verið lengi í viðtölum þegar sálfræðingurinn segir að sér finnist hún „bera svo augljós merki þess, að hafa orðið fyrir alvarlegu áfalli“. Því neitar Guðrún Ebba alfarið, en með áframhaldandi meðferð fara „minningarnar” að streyma fram. Sálfræðingnum er verulega brugðið en lætur það samt ekki slá sig út af laginu, því hann „vissi hvað þarna var á ferðinni“. (bls. 153-154) Eftir að hafa sem leikmaður kynnt mér umræðuna um bældar og falskar minningar, sem og reynslusögur margra sem telja sig hafa orðið fórnarlamb þessarar umdeildu hugmyndafræði, er erfitt að verjast þeirri hugsun að Guðrún Ebba sé eitt fórnarlambið í viðbót. JPV-útgáfan sér ástæðu til að birta ítarefni um kynferðisofbeldi í lok bókarinnar – og er það vel. Með réttu hefði þó einnig mátt fjalla þar um falskar minningar, sem og brauðfæturna sem þær bældu virðast standa á, því hér er um að ræða umdeilt og vandmeðfarið málefni sem fjalla þarf um af yfirvegun og þekkingu. Væri ekki úr vegi að háskóla- og fræðasamfélagið á Íslandi fjallaði um það opinberlega, svo reisa mætti rönd við röngum sakargiftum í þessum efnum, sem og þeim sársauka sem þeim óhjákvæmilega fylgir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðanir Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Hver skipaði bankaráði Landsbankans að kaupa TM? Ásthildur Lóa Þórsdóttir Skoðun Eftirliti með snyrtistofum ábótavant Halla Signý Kristjánsdóttir Skoðun Páskarnir - íhugunarhvatning Árni Stefán Árnason Skoðun Aukinn kraftur með hækkandi sól Bragi Bjarnason Skoðun Tónlist í gleði og sorg Sigurvin Lárus Jónsson Skoðun Bréf til þjóðarinnar Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir Skoðun Tilbrigðin um enda lífsins Matthildur Björnsdóttir Skoðun Foreldrar með börn í vímuefnaneyslu og úrræði Dagbjört Ósk Steindórsdóttir Skoðun Formaður geðlækna illa áttaður? Vilhjálmur Hjálmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Foreldrar með börn í vímuefnaneyslu og úrræði Dagbjört Ósk Steindórsdóttir skrifar Skoðun Páskarnir - íhugunarhvatning Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Aukinn kraftur með hækkandi sól Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tilbrigðin um enda lífsins Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tónlist í gleði og sorg Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Eftirliti með snyrtistofum ábótavant Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Markvissar aðgerðir munu skila árangri á húsnæðismarkaði Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Bréf til þjóðarinnar Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Einokunarmjólk? Hilmar Vilberg Gylfason skrifar Skoðun Má þjóðin ráða? Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Formaður geðlækna illa áttaður? Vilhjálmur Hjálmarsson skrifar Skoðun Hver skipaði bankaráði Landsbankans að kaupa TM? Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Að vera eða vera ekki í samkeppni við sjálfa sig Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Engin námslán fyrir fátækt fólk Gísli Laufeyjarson Höskuldsson skrifar Skoðun Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir skrifar Skoðun Stjórnmálin koma okkur öllum við Arnar Freyr Sigurðsson skrifar Skoðun Um tímabær áform ráðherra og ótímabært frumhlaup Viðskiptaráðs Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Fríar máltíðir grunnskólabarna - merkur samfélagslegur áfangi Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisráðuneytið er með forystu Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Skaðaminnkun, lækning, hroki og hleypidómar Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Fyrirgefðu mér mín kæra Harpa Sævar Helgi Lárusson skrifar Skoðun Vikan með Gísla Árný Björg Blandon skrifar Skoðun Furðulegar verðlækkanir á mörkuðum Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Varanlegt vopnahlé og sjálfstæð Palestína Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Með of mikil völd Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað ef það gýs nær höfuðborgarsvæðinu? Ingvi Gunnarsson,Sigrún Tómsdóttir,Hrefna Hallgrímsdóttir,Daði Hafþórsson skrifar Skoðun Er sniðugt að vera með tilgreinda séreign? Guðný Helga Lárusdóttir skrifar Skoðun Ekki þykjast ekki vita neitt Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Athugasemdir við eignaumsýslu Landsbanka Íslands Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Framsókn stendur með bændum og neytendum Hópur þingmanna Framsóknar skrifar Sjá meira
Í bókinni „Ekki líta undan“ þar sem Elín Hirst segir sögu Guðrúnar Ebbu Ólafsdóttur Skúlasonar biskups er minnst á sjálfshjálparbók fyrir þolendur kynferðisofbeldis, sem út kom í Bandaríkjunum fyrir nær aldarfjórðungi. Sú heitir „The Courage to Heal“ og hefur verið æði umdeild, svo ekki sé meira sagt. Guðrún Ebba talar um þessa bók í minningum sínum og segir hana hafa verið sér sem uppljómun og eins og skrifaða fyrir sig. Jafnframt lýsir hún því hvernig bókin gaf henni aukna trú á sjálfa sig og kveðst hafa lesið suma kaflana aftur og aftur. (bls. 175) Um þessa sjálfshjálparbók hafa fjölmargir fræðimenn fjallað og verður ekki betur séð en það sé samdóma álit þeirra, að þarna sé á ferðinni mjög varhugavert rit og þá einkum vegna þess með hvaða hætti fjallað er um bældar minningar. Bókin hefur einnig sætt harðri gagnrýni fyrir að hafa valdið ómældum skaða í lífi einstaklinga og fjölskyldna. Í Ástralíu hefur t.d. verið á það bent, að tengja megi bókina við nærri helming allra mála þar sem fram hafa komið rangar sakargiftir um kynferðisofbeldi gegn börnum. Þá hefur bandaríski geðlæknirinn og prófessorinn Paul R. McHugh við Johns Hopkins-háskólann í Bandaríkjunum lýst henni sem „biblíu vankunnandi þerapista.“ Í þessu sambandi má svo nefna, að þær Ellen Bass og Laura Davis, sem eru höfundar bókarinnar, eru hvorugar menntaðar á sviði sálfræði eða lækninga og hefur þeim satt að segja gengið brösuglega að verja framsetningu sína og forsendur. Það hlýtur að vekja spurningar með öllum þeim sem lesa um minningar Guðrúnar Ebbu hvernig hægt sé að gleyma áratugslangri kynferðismisnotkun og ofbeldi jafn rækilega og hún segist hafa gert. Er í rauninni óskiljanlegt að hún hafi komist hjá að minnast slíkrar reynslu allt til ársins 2003, en þá hafði meint kynferðisáreiti föður hennar gagnvart öðrum konum þegar verið í sviðsljósi fjölmiðla frá árinu 1996. Að auki má svo spyrja hvort minningar um misnotkun á æsku- og unglingsárum hefðu ekki átt að brjóta sér leið fram í vitundina árið 1999 þegar faðir hennar á að hafa misnotað hana 43 ára gamla úti í Winnipeg. Þessum athugasemdum kynnu einhverjir að svara sem svo, að svona séu þessi mál og varnarhættir manneskjunnar stundum með þeim hætti að best sé að bæla allar minningar til að komast af. En hvað segja fræðimenn um bældar minningar? Eins og við má búast eru skoðanir skiptar í þeim hópi. Þó virðast þær raddir orðnar áberandi í fræðaumræðunni, að fátt sé til sem verðskuldi heitið bældar minningar og vandamálið hið gagnstæða: fólk muni of vel eftir áföllum og upplifi aftur og aftur þá skelfilegu atburði, sem þeim búa að baki. Er það t.d. mat prófessorsins Richards McNally við Harvard að kenningin um bældar minningar sé einhver sú skaðlegasta sem fram hafi komið innan sálarfræði og geðlækninga. Hann fer ekki heldur dult með þá skoðun sína að fákunnandi fagfólk geti auðveldlega komið inn fölskum minningum hjá skjólstæðingum sínum. Í sama streng tekur Richard Ofshe, prófessor í Berkeley, en hann hefur talað um gervivísindi og skottulækningar þegar bældar minningar koma við sögu. Einnig hefur bandaríski blaðamaðurinn og rithöfundurinn Mark Pendergrast, sem skrifað hefur ítarlega um efnið, bent á að þrátt fyrir rækilega athugun hafi sér ekki tekist að finna nein sannfærandi tilfelli sem styðji það viðhorf að hægt sé að verða fyrir áralangri alvarlegri kynferðismisnotkun og láta minningar þar um falla í gleymskunnar dá. Það hefur komið fram í viðtali við dr. Berglindi Guðmundsdóttur sálfræðing að hún þekki til vinnubragða sálfræðings Guðrúnar Ebbu og gefur hún þeim þá einkunn, að „þau séu bæði fagleg og í samræmi við þær kröfur sem gerðar eru í svona málum“. Við lestur bókarinnar Ekki líta undan er hins vegar auðvelt að draga þá ályktun að hugmyndir um bældar minningar hafi þar verið lagðar til grundvallar. Virðist Guðrún Ebba t.d. ekki hafa verið lengi í viðtölum þegar sálfræðingurinn segir að sér finnist hún „bera svo augljós merki þess, að hafa orðið fyrir alvarlegu áfalli“. Því neitar Guðrún Ebba alfarið, en með áframhaldandi meðferð fara „minningarnar” að streyma fram. Sálfræðingnum er verulega brugðið en lætur það samt ekki slá sig út af laginu, því hann „vissi hvað þarna var á ferðinni“. (bls. 153-154) Eftir að hafa sem leikmaður kynnt mér umræðuna um bældar og falskar minningar, sem og reynslusögur margra sem telja sig hafa orðið fórnarlamb þessarar umdeildu hugmyndafræði, er erfitt að verjast þeirri hugsun að Guðrún Ebba sé eitt fórnarlambið í viðbót. JPV-útgáfan sér ástæðu til að birta ítarefni um kynferðisofbeldi í lok bókarinnar – og er það vel. Með réttu hefði þó einnig mátt fjalla þar um falskar minningar, sem og brauðfæturna sem þær bældu virðast standa á, því hér er um að ræða umdeilt og vandmeðfarið málefni sem fjalla þarf um af yfirvegun og þekkingu. Væri ekki úr vegi að háskóla- og fræðasamfélagið á Íslandi fjallaði um það opinberlega, svo reisa mætti rönd við röngum sakargiftum í þessum efnum, sem og þeim sársauka sem þeim óhjákvæmilega fylgir.
Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir Skoðun
Skoðun Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir skrifar
Skoðun Um tímabær áform ráðherra og ótímabært frumhlaup Viðskiptaráðs Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar
Skoðun Fríar máltíðir grunnskólabarna - merkur samfélagslegur áfangi Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar
Skoðun Hvað ef það gýs nær höfuðborgarsvæðinu? Ingvi Gunnarsson,Sigrún Tómsdóttir,Hrefna Hallgrímsdóttir,Daði Hafþórsson skrifar
Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir Skoðun