Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar 30. maí 2025 17:03 Fyrir stuttu fór ég í bíó og sá Haf (Ocean), nýjustu mynd Sir David Attenborough. Mynd sem Attenborough sjálfur telur eina sína mikilvægustu á ferlinum og mynd þar sem hann segir að hafið og lífríki þess sé mikilvægasti hluti jarðarinnar. Og að umgengni mannsins við hafið sé jafnvel stærra vandamál fyrir heiminn en hlýnun jarðar! Stórbrotin mynd en líka hrollvekjandi Þessi mynd lætur engan ósnortinn og þrátt fyrir afar dökka mynd sem dregin er upp af meðferð okkar á hafinu og botni þess er Sir David bjarsýnn á að hægt sé að snúa þróuninni við. En til þess þurfi mikil breyting að eiga sér stað bæði hugarfarslega, pólitískt og tæknilega. Þá þurfi að friða alfarið allt að 30% af heimshöfunum fyrir botndregnum veiðarfærum. Svo margt kemur fram í þessari miklu og vönduðu mynd að ógerningur er að gera því nema að litlu leyti skil í orðum. Myndatakan ein og sér er stórbrotin í ótrúlega fjölbreyttu lífríki hafs og sjávarbotns, sem við þekkjum ekki né skiljum nema að litlu leyti. En rányrkjan og umhverfisspjöllin og afleiðingar umgenginnar í hafinu, ekki síst í fátækustu hlutum heimsins er svo ógnvænleg að maður fyllist á köflum óhug og óþægindum. Hér verður aðeins minnst á tvö atriði sem undirritaður vill gera að umfjöllunarefni: Togveiðar einkum með botntrolli annars vegar og veiðiráðgjöf hins vegar. Botntrollsveiðar „Það er erfitt að ímynda sér sóunarsamari leið til að veiða fisk en að gera það með botntrolli,“ segir Sir David. Ekki sé nóg með að lífríki botnsins skaðist stórlega á mörgum svæðum heimsins heldur er ofveiðin og sóðaleg umgengnin um fiskstofnana þannig, að í rúst eru víðáttumikil strandsamfélög sem lifað hafa öldum og jafnvel árþúsundum saman af fiskveiðum á grunnslóð. Og oft á tíðum sé þetta gert með vitund og vilja og jafnvel ráðgjöf og fjárstuðningi stjórnvalda þeirra ríkja sem útgerðarfyrirtækin koma frá. Og Sir David bætir við; „Þessar veiðar losa einnig mikið magn af koltvísýringi sem stuðlar að hlýnun plánetunnar okkar og botnvörpuveiðar eru ekki aðeins löglegar heldur hvetja margar ríkisstjórnir til þeirra”. Og til að bæta gráu ofan á svart kemur fram að oft á tíðum er aðeins lítill hluti aflans á þeim svæðum sem hér um ræðir hirtur og mestur hluti þess sem þó er veitt og landað fer í fóður fyrir alls kyns dýraeldi (matdýr og gæludýr) í hinum ríkari hluta heimsins. Þótt veiðar með botntrolli hér við land séu ekki umfjöllunarefni í þessari kvikmynd og aðstæður í hafi og á hafsbotni hér við land séu að nokkru leyti mjög ólíkar því sem sýnt er í þessari mynd er full ástæða til þess að skoða þær sérstaklega. Veiðar með botntrolli hafa verið stundaðar við Ísland í meira en 100 ár og enginn veit hvernig umhorfs var á botni landgrunns okkar áður en þær hófust. Hins vegar er ýmislegt sem bendir til þess að skaðsemi þessara veiða geti a.m.k. á stórum hafsvæðum umhverfis landið verið umtalsverð. Ekki síst í ljósi þess að hér eru og hafa lengi verið notuð mun öflugri togveiðarfæri og skip en í flestum öðrum ríkjum heims. Trollveiðiráðgjöfin Eins og fram kemur hér að ofan eru veiðar með botn- og flottrolli víða stundaðar með stefnu og stuðningi margra ríkistjórna, m.a. í Evrópu. Sama má segja að gildi hér á landi enda virðist veiðiráðgjöf bæði hér á landi sem og hjá ICES (hafrannsóknasamtök 20 þjóða við N-Atlandshaf ) miðast við að auka þessar veiðar fremur en að draga úr þeim. Þar á bæ er stefnan sú að engu máli skipti hvernig fiskur er veiddur og botntrollsveiðar þar lagðar að jöfnu við krókaveiðar eða veiðar með öðrum kyrrstæðum veiðarfærum. Meðferð á sjávarbotni og lífríki hans sem og meint afföll einstakra tegunda með þessari veiðiaðferð er sögð engu máli skipta. Stöðugt er verið að opna fleiri svæði á grunnslóð og inn á flóum og fjörðum hér við land fyrir togveiðum. Þetta hefur þó ekki alltaf verið þannig. Í skýrslu frá Hafrannsóknastofnun frá 1972 (sem virðist nú vera glötuð!) segir orðrétt: „Stofnunin gerði tillögu um að fyrir Norður- og Austurlandi yrðu allar tog - og dragnótaveiðar innan 12 sjómílna markanna bannaðar og fyrir Suður- og Vesturlandi innan 6 sjómílna, en þó ekki innfjarða. Vegna skarkolaveiða mætti þó gera undantekningu. Utan 12 sjómílna markanna lagði stofnunin til að hægt væri“að friða og opna á víxl“ eftir ástandi og magni smáfisks á svæðunum.“ (Úr fjölriti Hafró nr. 133 frá 2007). Nú má spyrja hvort stefnubreytingin hjá Hafró á þessum 50 árum byggist á einhverjum vísindalegum aðferðum eða hvort hér sé um pólitíska stefnu eða hagsmunalegan ofurþrýsting að ræða? Lokaorð Eftir að hafa horft á fyrrnefnda kvikmynd er ég sannfærður um aðeins er spurning um tíma hvenær neytendur á helstu fiskmörkuðum okkar munu rísa upp og krefjast upplýsinga um hvernig fiskur er veiddur. Það verður líklega ekki minni hópur en sá sem hefur barist gegn hvalveiðum. Íslensk stjórnvöld ættu því að horfa til þess sem þegar er farið að gerast annars staðar, t.d.á Nýja Sjálandi, þar sem einstaka veitingastaðir eru hættir að matreiða fisk sem veiddur er í botntroll. Góð byrjun í þessa átt er því að auka vægi umhverfisvænna strandveiða og línuveiða og hlusta minna á falskan trollkórinn hjá SFS (Samtök Forhertra Sérhagsmuna). Höfundur er veðurfræðingur og formaður Drangeyjar-smábátafélags Skagafjarðar Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Hafið Strandveiðar Mest lesið Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke Skoðun Jafnréttisþjóðin sem gleymdi dansinum Brogan Davison,Pétur Ármannsson Skoðun Skattaæfingar tengdar landbúnaðarstarfsemi Björn Bjarki Þorsteinsson Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir Skoðun Konur Íslands og alþjóðakerfið í takt Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir Skoðun Hvað er svona merkilegt við það? Hópur starfsfólks Jafnlaunastofu Skoðun Gleðilegan kvennafrídag og gleðilegt kvennaár Helena Hafþórsdóttir O’Connor Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun Skoðun Skoðun Jafnréttisþjóðin sem gleymdi dansinum Brogan Davison,Pétur Ármannsson skrifar Skoðun Hver er að væla? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke skrifar Skoðun Skattaæfingar tengdar landbúnaðarstarfsemi Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Konan - Vinnan - Kjörin í 40 ár Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Íslenskur her og íslensk leyniþjónusta Steingrímur Jónsson skrifar Skoðun Er jafnrétti fyrir allar? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Ættu konur að fara í háskólanám? Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Íris Björk Ágústsdóttir skrifar Skoðun Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpunarlaust haust Jón Gunnarsson skrifar Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar Skoðun Krafan sem kvennahreyfingin gleymdi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Einfaldar lausnir á vaxtamálavanda bankanna Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er sköpun í skólastarfi? Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Afglæpavæðing veðmála Gunnar Pétur Haraldsson skrifar Skoðun Gleðilegan kvennafrídag og gleðilegt kvennaár Helena Hafþórsdóttir O’Connor skrifar Skoðun Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Konur Íslands og alþjóðakerfið í takt Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er svona merkilegt við það? Hópur starfsfólks Jafnlaunastofu skrifar Skoðun Við erum ekki eign annarra! Anna Lizzy Wichmann skrifar Skoðun Sameinuðu þjóðirnar 80 ára: Framtíðin er okkar Eva Harðardóttir skrifar Skoðun Til hamingju með 24. október Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enn er verk að vinna – upprætum ofbeldi á vinnustöðum Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Einu sinni enn Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Skuggahliðar á þéttingu byggðar Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar Sjá meira
Fyrir stuttu fór ég í bíó og sá Haf (Ocean), nýjustu mynd Sir David Attenborough. Mynd sem Attenborough sjálfur telur eina sína mikilvægustu á ferlinum og mynd þar sem hann segir að hafið og lífríki þess sé mikilvægasti hluti jarðarinnar. Og að umgengni mannsins við hafið sé jafnvel stærra vandamál fyrir heiminn en hlýnun jarðar! Stórbrotin mynd en líka hrollvekjandi Þessi mynd lætur engan ósnortinn og þrátt fyrir afar dökka mynd sem dregin er upp af meðferð okkar á hafinu og botni þess er Sir David bjarsýnn á að hægt sé að snúa þróuninni við. En til þess þurfi mikil breyting að eiga sér stað bæði hugarfarslega, pólitískt og tæknilega. Þá þurfi að friða alfarið allt að 30% af heimshöfunum fyrir botndregnum veiðarfærum. Svo margt kemur fram í þessari miklu og vönduðu mynd að ógerningur er að gera því nema að litlu leyti skil í orðum. Myndatakan ein og sér er stórbrotin í ótrúlega fjölbreyttu lífríki hafs og sjávarbotns, sem við þekkjum ekki né skiljum nema að litlu leyti. En rányrkjan og umhverfisspjöllin og afleiðingar umgenginnar í hafinu, ekki síst í fátækustu hlutum heimsins er svo ógnvænleg að maður fyllist á köflum óhug og óþægindum. Hér verður aðeins minnst á tvö atriði sem undirritaður vill gera að umfjöllunarefni: Togveiðar einkum með botntrolli annars vegar og veiðiráðgjöf hins vegar. Botntrollsveiðar „Það er erfitt að ímynda sér sóunarsamari leið til að veiða fisk en að gera það með botntrolli,“ segir Sir David. Ekki sé nóg með að lífríki botnsins skaðist stórlega á mörgum svæðum heimsins heldur er ofveiðin og sóðaleg umgengnin um fiskstofnana þannig, að í rúst eru víðáttumikil strandsamfélög sem lifað hafa öldum og jafnvel árþúsundum saman af fiskveiðum á grunnslóð. Og oft á tíðum sé þetta gert með vitund og vilja og jafnvel ráðgjöf og fjárstuðningi stjórnvalda þeirra ríkja sem útgerðarfyrirtækin koma frá. Og Sir David bætir við; „Þessar veiðar losa einnig mikið magn af koltvísýringi sem stuðlar að hlýnun plánetunnar okkar og botnvörpuveiðar eru ekki aðeins löglegar heldur hvetja margar ríkisstjórnir til þeirra”. Og til að bæta gráu ofan á svart kemur fram að oft á tíðum er aðeins lítill hluti aflans á þeim svæðum sem hér um ræðir hirtur og mestur hluti þess sem þó er veitt og landað fer í fóður fyrir alls kyns dýraeldi (matdýr og gæludýr) í hinum ríkari hluta heimsins. Þótt veiðar með botntrolli hér við land séu ekki umfjöllunarefni í þessari kvikmynd og aðstæður í hafi og á hafsbotni hér við land séu að nokkru leyti mjög ólíkar því sem sýnt er í þessari mynd er full ástæða til þess að skoða þær sérstaklega. Veiðar með botntrolli hafa verið stundaðar við Ísland í meira en 100 ár og enginn veit hvernig umhorfs var á botni landgrunns okkar áður en þær hófust. Hins vegar er ýmislegt sem bendir til þess að skaðsemi þessara veiða geti a.m.k. á stórum hafsvæðum umhverfis landið verið umtalsverð. Ekki síst í ljósi þess að hér eru og hafa lengi verið notuð mun öflugri togveiðarfæri og skip en í flestum öðrum ríkjum heims. Trollveiðiráðgjöfin Eins og fram kemur hér að ofan eru veiðar með botn- og flottrolli víða stundaðar með stefnu og stuðningi margra ríkistjórna, m.a. í Evrópu. Sama má segja að gildi hér á landi enda virðist veiðiráðgjöf bæði hér á landi sem og hjá ICES (hafrannsóknasamtök 20 þjóða við N-Atlandshaf ) miðast við að auka þessar veiðar fremur en að draga úr þeim. Þar á bæ er stefnan sú að engu máli skipti hvernig fiskur er veiddur og botntrollsveiðar þar lagðar að jöfnu við krókaveiðar eða veiðar með öðrum kyrrstæðum veiðarfærum. Meðferð á sjávarbotni og lífríki hans sem og meint afföll einstakra tegunda með þessari veiðiaðferð er sögð engu máli skipta. Stöðugt er verið að opna fleiri svæði á grunnslóð og inn á flóum og fjörðum hér við land fyrir togveiðum. Þetta hefur þó ekki alltaf verið þannig. Í skýrslu frá Hafrannsóknastofnun frá 1972 (sem virðist nú vera glötuð!) segir orðrétt: „Stofnunin gerði tillögu um að fyrir Norður- og Austurlandi yrðu allar tog - og dragnótaveiðar innan 12 sjómílna markanna bannaðar og fyrir Suður- og Vesturlandi innan 6 sjómílna, en þó ekki innfjarða. Vegna skarkolaveiða mætti þó gera undantekningu. Utan 12 sjómílna markanna lagði stofnunin til að hægt væri“að friða og opna á víxl“ eftir ástandi og magni smáfisks á svæðunum.“ (Úr fjölriti Hafró nr. 133 frá 2007). Nú má spyrja hvort stefnubreytingin hjá Hafró á þessum 50 árum byggist á einhverjum vísindalegum aðferðum eða hvort hér sé um pólitíska stefnu eða hagsmunalegan ofurþrýsting að ræða? Lokaorð Eftir að hafa horft á fyrrnefnda kvikmynd er ég sannfærður um aðeins er spurning um tíma hvenær neytendur á helstu fiskmörkuðum okkar munu rísa upp og krefjast upplýsinga um hvernig fiskur er veiddur. Það verður líklega ekki minni hópur en sá sem hefur barist gegn hvalveiðum. Íslensk stjórnvöld ættu því að horfa til þess sem þegar er farið að gerast annars staðar, t.d.á Nýja Sjálandi, þar sem einstaka veitingastaðir eru hættir að matreiða fisk sem veiddur er í botntroll. Góð byrjun í þessa átt er því að auka vægi umhverfisvænna strandveiða og línuveiða og hlusta minna á falskan trollkórinn hjá SFS (Samtök Forhertra Sérhagsmuna). Höfundur er veðurfræðingur og formaður Drangeyjar-smábátafélags Skagafjarðar
Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun
Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar
Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Skoðun Enn er verk að vinna – upprætum ofbeldi á vinnustöðum Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir skrifar
Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar
Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun
Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun