Hliðarveruleiki hræðsluáróðurs og „pólitískur forarpyttur“ Þórður Snær Júlíusson skrifar 3. apríl 2025 07:02 Gagnrýnendur þeirrar leiðréttingar á veiðigjöldum sem ráðast á í hafa klifað stanslaust á því að um einhverskonar landsbyggðarskatt sé að ræða. Aðför að hinum dreifðu byggðum. Það stenst enga skoðun. Þvert á móti liggur fyrir að sitjandi ríkisstjórn ætlar að nýta auknar tekjur vegna réttlátra veiðigjalda til að ráðast í vegaframkvæmdir á landsbyggðinni. Fjármunir verða færðir frá stórútgerð að mestu og í innviði fyrir alla. Mikið er látið með, án nokkurra vísun í staðreyndir eða tölur, að leiðrétt veiðigjöld leggist á „fjölskylduútgerðir“. Þessi smjörklípa lyktar af því að vera endurtekin leikjafræði þeirra sem fundu upp hugtakið „fjölskyldubílinn“ til að nota gegn áformum um bættar almenningssamgöngur, og gengur út á að setja fjölskyldu-forskeyti á hvað sem er til að skapa hughrif um almenna skírskotun. Áróður má sín hins vegar lítils gegn staðreyndum. Ef það er enginn hagnaður þá er ekkert veiðigjald Fyrst ber að nefna að veiðigjald er greitt af hagnaði. Hann mun áfram skiptast þannig að tvær af hverjum þremur krónum munu fara til útgerða en ein króna til ríkisins. Nú verður hins vegar greitt miðað við markaðsgjald, ekki einhliða verð sem útgerðin ákveður sjálf. Ef það er enginn hagnaður þá er ekkert veiðigjald. Næst er rétt að benda á að ef veiðigjaldið er sett á verðlag dagsins í dag þá hefur það dregist verulega saman á síðustu árum, úr tæplega 16 milljörðum króna í um tíu milljarða króna. Sú leiðrétting sem er verið að ráðast í er því lítið eitt umfram verðlagsbreytingu. Kerfið eins og það er í dag virkar svo þannig að í gildi er frítekjumark sem er að hámarki 3.390.432 krónur. Það þýðir að þeir sem fá á sig veiðigjald upp á þeirri upphæð þurfa ekki að greiða krónu. Alls leggjast gjöldin á um 919 fyrirtæki. Af þeim nýtta einungis um 100 frítekjumarkið að fullu. Hin rúmlega 800 eru því þegar með svigrúm í óbreyttu kerfi áður en þau reka sig upp í frítekjumarksþakið. Til að vernda þessi fyrirtæki enn frekar fyrir áhrifum verður frítekjumarkið hækkað upp í að hámarki átta milljónir króna og gert þrepaskipt. Þetta leiðir til þess að áhrifin á lítil og meðalstór fyrirtæki í sjávarútvegi verða hverfandi og í flestum tilfellum engin. Þeir sem áróðursmenn eru raunverulega að berjast fyrir Í nýjustu tölum Fiskistofu um hvernig kvótinn deilist niður á útgerðir kemur fram að tíu stærstu útgerðir landsins haldi samtals á tæplega 57 prósent alls úthlutaðs kvóta, og að 15 stærstu haldi á 69 prósent hans. Þrjú útgerðarfyrirtæki eru skráð á markað. Restin er í einkaeigu, oft fjölskyldna. Það eru þó ekki fjölskyldur sem munu fara á hliðina ef veiðigjöld verða leiðrétt, heldur fjölskyldur sem eru stóreignafólk á alþjóðlegan mælikvarða, eiga eignarhluti fyrir milljarða króna í ótengdum geirum og eru á meðal valdamesta fólks á landinu í gegnum ítök í viðskiptalífi, fjölmiðlum og stjórnmálum. Mögulega eru þetta „fjölskylduútgerðirnar“ sem hagsmunagæsluaðilar og -fjölmiðlar hefur svona miklar áhyggjur af. Við skulum kafa aðeins dýpra. Sex samstæður, stærstu sjávarútvegsfyrirtæki landsins, borguðu um helming allra veiðigjalda á síðasta ári. Samherji Ísland, Síldarvinnslan (Samherji á beint 30 prósent hlut í henni) og Vísir (í 100 prósent eigu Síldarvinnslunnar) borguðu samtals næstum 20 prósent af veiðigjaldinu. Brim, stærsta einstaka útgerð landsins, borgaði tæp tíu prósent, FISK Seafood og Vinnslustöðin (FISK á um þriðjung í henni) borguðu rúmlega átta prósent og Ísfélagið borgaði tæplega sjö prósent. Þetta eru langhagkvæmustu einingarnar í sjávarútvegi. Risafyrirtæki sem eiga meira og minna alla virðiskeðju sinna viðskipta og skila myljandi hagnaði á hverju ári. Raunar er það þannig að veiðigjaldið var einungis 7,6 prósent af rekstrarhagnaði tíu stærstu greiðenda þess á árinu 2023, sem greiddu 60 prósent allra veiðigjalda. Þarna mun þungi leiðréttra veiðigjalda lenda. Guggan er ekki lengur gul mjög víða Það er líka látið sem að sanngjörn innheimta veiðigjalda muni leiða af sér aukna samþjöppun. Það er óþarfa ótti, enda sú samþjöppun löngu búin að eiga sér stað. Framsal á kvóta hefur þegar tekið sjávarútveginn frá fjölmörgum byggðarlögum sem urðu til í kringum þann atvinnuveg, og hafa í kjölfarið þurft að finna sér annan tilgang. Guggan er ekki gul lengur mjög víða. Þessu til stuðnings má til að mynda vísa í bókun minnihluta byggðarráðs Múlaþings á fundi þess síðastliðinn þriðjudag. Þar segir meðal annars að stórútgerðin hafi „ ítrekað rústað sjávarútvegsstarfsemi í sjávarplássum Múlaþings er erfitt að sjá hvata sveitarfélagsins til þess að leggjast gegn því að sama útgerðin greiði sanngjarnt gjald til innviðauppbyggingar landsins. Það hljómar eins og pólitískur forarpyttur.“ Líkt og sagði í byrjun liggur fyrir að sitjandi ríkisstjórn ætlar að nota fjármunina sem fást með leiðréttingu veiðigjalda til að vinna á gríðarlegri innviðaskuld sem safnaðist saman í stjórnartíð síðustu ríkisstjórnar. Nú áætla Samtök iðnaðarins að innviðaskuldin í heild sé nú orðin um 680 milljarðar króna og þar af eru 265 til 290 milljarðar króna í vegakerfinu. Þarna er þörf á innspýtingu sem gagnast öllum landsmönnum, ekki bara örfáum. Önnur aðgerð sem er til þess gerð að stuðla að hraðari uppbyggingu vega á landsbyggðinni er álagning kílómetragjalds, sem munu láta bíla borga eftir notkun. Það er nefnilega þannig að ein ferð 20 tonna vörubíls slítur vegum á við tíu þúsund ferðir tveggja tonna fólksbíls. Það er eðlilegt að atvinnugreinar sem slíta vegum allra landsmanna þannig, greiði í samræmi við það slit. Ein þeirra atvinnugreina sem nýtir vegakerfið hvað mest til þungaflutninga er sjávarútvegur. Munu áfram hagnast gríðarlega Leiðrétting veiðigjalda er sanngjörn og réttlát leið sem er gerð á forsendum almannahagsmuna, ekki sérhagsmuna. Allur hræðsluáróðurinn, þar sem landsbyggð, fólk í vinnslu og verðmætasköpun þjóðarbúsins er sögð vera sett í hættu stenst enga nánari skoðun og á sér engar rætur í staðreyndum. Ef það þarf að gera aðlögun á útfærslu leiðréttra veiðigjalda til að hlífa litlum og meðalstórum útgerðum á landsbyggðinni frekar þá verður hún einfaldlega gerð. Fyrir liggur að arðsemi í sjávarútvegi er langt umfram það sem gengur og gerist í íslensku viðskiptalífi og að hún verði áfram tvisvar sinnum meiri eftir að veiðigjöldin verða leiðrétt. Þjóðin – landsbyggðin, höfuðborgarsvæðið og allt hitt – á fiskveiðiauðlindina og hún á rétt á réttu afgjaldi fyrir hana. Loksins kom ríkisstjórn til valda sem mun koma því í gegn. Höfundur er framkvæmdastjóri þingflokks Samfylkingarinnar og einn eigenda nytjastofna á Íslandsmiðum. Leiðrétting: Í upphaflegri útgáfu greinar var vísað í bókun byggðarráðs Múlaþings. Hið rétta er að um sé að ræða bókun minnihluta byggðarráðs. Þetta hefur verið leiðrétt. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þórður Snær Júlíusson Samfylkingin Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Breytingar á veiðigjöldum Mest lesið Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun Hallgrímur, málið snýst því miður ekki bara um kebab Snorri Másson Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson Skoðun Ég er eins og ég er – um heilbrigðisþjónustu við trans fólk Alma D. Möller Skoðun Skoðun Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Sjá meira
Gagnrýnendur þeirrar leiðréttingar á veiðigjöldum sem ráðast á í hafa klifað stanslaust á því að um einhverskonar landsbyggðarskatt sé að ræða. Aðför að hinum dreifðu byggðum. Það stenst enga skoðun. Þvert á móti liggur fyrir að sitjandi ríkisstjórn ætlar að nýta auknar tekjur vegna réttlátra veiðigjalda til að ráðast í vegaframkvæmdir á landsbyggðinni. Fjármunir verða færðir frá stórútgerð að mestu og í innviði fyrir alla. Mikið er látið með, án nokkurra vísun í staðreyndir eða tölur, að leiðrétt veiðigjöld leggist á „fjölskylduútgerðir“. Þessi smjörklípa lyktar af því að vera endurtekin leikjafræði þeirra sem fundu upp hugtakið „fjölskyldubílinn“ til að nota gegn áformum um bættar almenningssamgöngur, og gengur út á að setja fjölskyldu-forskeyti á hvað sem er til að skapa hughrif um almenna skírskotun. Áróður má sín hins vegar lítils gegn staðreyndum. Ef það er enginn hagnaður þá er ekkert veiðigjald Fyrst ber að nefna að veiðigjald er greitt af hagnaði. Hann mun áfram skiptast þannig að tvær af hverjum þremur krónum munu fara til útgerða en ein króna til ríkisins. Nú verður hins vegar greitt miðað við markaðsgjald, ekki einhliða verð sem útgerðin ákveður sjálf. Ef það er enginn hagnaður þá er ekkert veiðigjald. Næst er rétt að benda á að ef veiðigjaldið er sett á verðlag dagsins í dag þá hefur það dregist verulega saman á síðustu árum, úr tæplega 16 milljörðum króna í um tíu milljarða króna. Sú leiðrétting sem er verið að ráðast í er því lítið eitt umfram verðlagsbreytingu. Kerfið eins og það er í dag virkar svo þannig að í gildi er frítekjumark sem er að hámarki 3.390.432 krónur. Það þýðir að þeir sem fá á sig veiðigjald upp á þeirri upphæð þurfa ekki að greiða krónu. Alls leggjast gjöldin á um 919 fyrirtæki. Af þeim nýtta einungis um 100 frítekjumarkið að fullu. Hin rúmlega 800 eru því þegar með svigrúm í óbreyttu kerfi áður en þau reka sig upp í frítekjumarksþakið. Til að vernda þessi fyrirtæki enn frekar fyrir áhrifum verður frítekjumarkið hækkað upp í að hámarki átta milljónir króna og gert þrepaskipt. Þetta leiðir til þess að áhrifin á lítil og meðalstór fyrirtæki í sjávarútvegi verða hverfandi og í flestum tilfellum engin. Þeir sem áróðursmenn eru raunverulega að berjast fyrir Í nýjustu tölum Fiskistofu um hvernig kvótinn deilist niður á útgerðir kemur fram að tíu stærstu útgerðir landsins haldi samtals á tæplega 57 prósent alls úthlutaðs kvóta, og að 15 stærstu haldi á 69 prósent hans. Þrjú útgerðarfyrirtæki eru skráð á markað. Restin er í einkaeigu, oft fjölskyldna. Það eru þó ekki fjölskyldur sem munu fara á hliðina ef veiðigjöld verða leiðrétt, heldur fjölskyldur sem eru stóreignafólk á alþjóðlegan mælikvarða, eiga eignarhluti fyrir milljarða króna í ótengdum geirum og eru á meðal valdamesta fólks á landinu í gegnum ítök í viðskiptalífi, fjölmiðlum og stjórnmálum. Mögulega eru þetta „fjölskylduútgerðirnar“ sem hagsmunagæsluaðilar og -fjölmiðlar hefur svona miklar áhyggjur af. Við skulum kafa aðeins dýpra. Sex samstæður, stærstu sjávarútvegsfyrirtæki landsins, borguðu um helming allra veiðigjalda á síðasta ári. Samherji Ísland, Síldarvinnslan (Samherji á beint 30 prósent hlut í henni) og Vísir (í 100 prósent eigu Síldarvinnslunnar) borguðu samtals næstum 20 prósent af veiðigjaldinu. Brim, stærsta einstaka útgerð landsins, borgaði tæp tíu prósent, FISK Seafood og Vinnslustöðin (FISK á um þriðjung í henni) borguðu rúmlega átta prósent og Ísfélagið borgaði tæplega sjö prósent. Þetta eru langhagkvæmustu einingarnar í sjávarútvegi. Risafyrirtæki sem eiga meira og minna alla virðiskeðju sinna viðskipta og skila myljandi hagnaði á hverju ári. Raunar er það þannig að veiðigjaldið var einungis 7,6 prósent af rekstrarhagnaði tíu stærstu greiðenda þess á árinu 2023, sem greiddu 60 prósent allra veiðigjalda. Þarna mun þungi leiðréttra veiðigjalda lenda. Guggan er ekki lengur gul mjög víða Það er líka látið sem að sanngjörn innheimta veiðigjalda muni leiða af sér aukna samþjöppun. Það er óþarfa ótti, enda sú samþjöppun löngu búin að eiga sér stað. Framsal á kvóta hefur þegar tekið sjávarútveginn frá fjölmörgum byggðarlögum sem urðu til í kringum þann atvinnuveg, og hafa í kjölfarið þurft að finna sér annan tilgang. Guggan er ekki gul lengur mjög víða. Þessu til stuðnings má til að mynda vísa í bókun minnihluta byggðarráðs Múlaþings á fundi þess síðastliðinn þriðjudag. Þar segir meðal annars að stórútgerðin hafi „ ítrekað rústað sjávarútvegsstarfsemi í sjávarplássum Múlaþings er erfitt að sjá hvata sveitarfélagsins til þess að leggjast gegn því að sama útgerðin greiði sanngjarnt gjald til innviðauppbyggingar landsins. Það hljómar eins og pólitískur forarpyttur.“ Líkt og sagði í byrjun liggur fyrir að sitjandi ríkisstjórn ætlar að nota fjármunina sem fást með leiðréttingu veiðigjalda til að vinna á gríðarlegri innviðaskuld sem safnaðist saman í stjórnartíð síðustu ríkisstjórnar. Nú áætla Samtök iðnaðarins að innviðaskuldin í heild sé nú orðin um 680 milljarðar króna og þar af eru 265 til 290 milljarðar króna í vegakerfinu. Þarna er þörf á innspýtingu sem gagnast öllum landsmönnum, ekki bara örfáum. Önnur aðgerð sem er til þess gerð að stuðla að hraðari uppbyggingu vega á landsbyggðinni er álagning kílómetragjalds, sem munu láta bíla borga eftir notkun. Það er nefnilega þannig að ein ferð 20 tonna vörubíls slítur vegum á við tíu þúsund ferðir tveggja tonna fólksbíls. Það er eðlilegt að atvinnugreinar sem slíta vegum allra landsmanna þannig, greiði í samræmi við það slit. Ein þeirra atvinnugreina sem nýtir vegakerfið hvað mest til þungaflutninga er sjávarútvegur. Munu áfram hagnast gríðarlega Leiðrétting veiðigjalda er sanngjörn og réttlát leið sem er gerð á forsendum almannahagsmuna, ekki sérhagsmuna. Allur hræðsluáróðurinn, þar sem landsbyggð, fólk í vinnslu og verðmætasköpun þjóðarbúsins er sögð vera sett í hættu stenst enga nánari skoðun og á sér engar rætur í staðreyndum. Ef það þarf að gera aðlögun á útfærslu leiðréttra veiðigjalda til að hlífa litlum og meðalstórum útgerðum á landsbyggðinni frekar þá verður hún einfaldlega gerð. Fyrir liggur að arðsemi í sjávarútvegi er langt umfram það sem gengur og gerist í íslensku viðskiptalífi og að hún verði áfram tvisvar sinnum meiri eftir að veiðigjöldin verða leiðrétt. Þjóðin – landsbyggðin, höfuðborgarsvæðið og allt hitt – á fiskveiðiauðlindina og hún á rétt á réttu afgjaldi fyrir hana. Loksins kom ríkisstjórn til valda sem mun koma því í gegn. Höfundur er framkvæmdastjóri þingflokks Samfylkingarinnar og einn eigenda nytjastofna á Íslandsmiðum. Leiðrétting: Í upphaflegri útgáfu greinar var vísað í bókun byggðarráðs Múlaþings. Hið rétta er að um sé að ræða bókun minnihluta byggðarráðs. Þetta hefur verið leiðrétt.
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun