Af hverju endurhæfing fyrir krabbameinsgreinda? Erna Magnúsdóttir skrifar 5. febrúar 2025 08:02 Í tilefni af alþjóðlegum degi krabbameins er vert að vekja athygli á þverfaglegri heildrænni endurhæfingu hjá Ljósinu sem er eina sérhæfða endurhæfingarmiðstöðin á þessu sviði í landinu. Að greinast með krabbamein getur snúið tilverunni á hvolf þar sem daglegt líf verður ekki það sama og áður og kvíði og óvissa getur yfirtekið hugann. Lífið breytist og verður sennilega aldrei alveg eins og það var en þá er stuðningur fjölskyldu og vina ómetanlegur og gott faðmlag, uppbyggjandi heimsóknir og spjall við sína nánustu og vini getur verið mikil hjálp til að komast yfir erfiðasta hjallann. Fólk sem greinist með krabbamein gengur oft í gegnum miklar breytingar í eigin lífi eitthvað sem kemur óvænt og læknisfræðilegar meðferðir geta leitt til skerts starfsþreks vegna aukaverkana. Vegna mismunandi þarfa hefur verið kappkostað við að hafa þverfaglegan starfshóp sem sinnir endurhæfingu fyrir krabbameinsgreinda en veitir aðstandendum einnig stuðning og fræðslu. Af hverju endurhæfing Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin skilgreinir endurhæfingu sem: Aðgerðir er gera einstaklingum kleift, sem glíma við færniskerðingu eða eru í hættu á að verða fyrir henni, að ná og viðhalda hámarksfærni í umhverfi sínu. Endurhæfing er lykilatriði til að gera einstaklingum kleift að vera í eða snúa aftur í eigið nærumhverfi, vera sjálfbjarga, geta stundað nám eða vinnu og verið virkur þátttakandi í samfélaginu þrátt fyrir takmarkanir. Ýmsar rannsóknir sem gerðar hafa verið í gegnum árin benda sterklega til þess að þverfagleg endurhæfing hafi ávinning fyrir krabbameinsgreinda einstaklinga, bæði sálfélagslega og líkamlega. Á það bæði við um líkamlegar æfingar og andlegan stuðning sem getur dregið úr kvíða og þunglyndi. Þannig getur endurhæfingin aukið virkni og þátttöku í daglegum athöfnum óháð tegund krabbameins. Að sama skapi getur skortur á endurhæfingu eftir krabbameinsgreiningu haft langtíma neikvæðar sálfélagslegar afleiðingar. Til þess að tryggja að krabbameinsgreindir og fjölskyldur þeirra njóti ríkulegra lífsgæða ætti endurhæfing að vera hluti af allri krabbameinsmeðferð. Krabbameinsgreindir geta þurft á langvarandi endurhæfingu að halda eftir greiningu þó svo að þarfirnar geti verið ólíkar eftir tímabilum, því þessir einstaklingar eru ólíkur hópur í læknisfræðilegu tilliti. Í öllum tilfellum ætti tilgangur endurhæfingar að valdefla einstaklinginn og aðstandendur þeirra. Þannig er endurhæfing heildrænt úrræði þar sem horft er á einstaklingana í endurhæfingu með tilliti til daglegs lífs, fjölskyldu og úrræða sem snerta atvinnu, áhugamál og fleira. Endurhæfing á að vera hluti af heilbrigðisþjónustunni sem krabbameinsgreindir fá. Að efla lífsgæðin Það skiptir alla máli að búa við ríkuleg lífsgæði, að vera mikilvægur og hafa merkingu og tilgang í gegnum dagleg verkefni. Virk þátttaka í athöfnum dagslegs lífs, leik og vinnu er hluti af samfélagslegri menningu sérhvers einstaklings og er æskileg eða jafnvel nauðsynleg fyrir vellíðan hans. Þessu ferli er ógnað þegar sjúkdómar steðja að. Heilsa og lífsgæði eru hugtök sem tengjast og rannsóknir sýna að fólk er ánægðara með lífið ef það tekur reglulega þátt í líkamlegri hreyfingu eða annarri innihaldsríkri iðju. Þeir sem eru haldnir langvinnum sjúkdómum lýsa sér gjarnan sem heilbrigðum ef þeir eru færir um að vera virkir og stunda iðju sem er þeim mikilvæg. Hins vegar upplifir fólk sig veikt og á hliðarlínunni í lífinu ef það hefur ekki tækifæri til að taka þátt í innihaldsríkri iðju. Þátttaka og dagleg virkni fær einstaklinga til að hætta að líta á sig sem sjúklinga en horfa þá frekar á sig sem einstaklinga sem lifa með veikindum. Því er mikilvægt að hafa aðgang að eflandi aðstæðum og að það skipti máli í bataferli að vera innan um aðra og vera virkur. Margir af þeim sem greinast með krabbamein eiga erfitt með að snúa aftur til vinnu. Þau þurfa stuðning og hvatningu en ekki síst skilning á vinnustaðnum, bæði af hálfu vinnuveitanda og samstarfsfólks. Í hagfræðilegu samhengi er endurhæfing og virkni til vinnu gífurlega mikilvæg. Hvernig virkjum við fólk til þátttöku í lífsins verkefnum Ljósið endurhæfingarmiðstöð hefur yfir að ráða þverfaglegum hópi fagaðila sem aðstoðar við að finna bjargráð sem stuðla að betri líðan bæði andlega og líkamlega. Fræðsla, ráðgjöf, samtöl, líkamleg þjálfun, sköpun og jafningjastuðningur eru áhersluatriði í endurhæfingunni. Oft koma upp erfiðleikar er varða íþyngjandi aukaverkanir og má þar nefna andlegt og líkamlegt orkuleysi, svefnvandamál, samskiptaörðugleikar við nánastu aðstandendur, frumkvæðisleysi og streita sem unnið er með af mikilli fagmennsku.Ljósið er byggt í grunnin á hugmyndafræði iðjuþjálfunar og má segja að að því leyti skeri endurhæfingarmiðstöðin sig úr þegar hún er borin saman við aðrar eldri endurhæfingarstofnanir þar sem læknisfræðileg hugmyndafræði tíðkast sem grunnur. Allir þekkja tæki og tól sjúkraþjálfunar sem efla og bæta líkamlega getu, og allir vita að þegar þeir fara til sálfræðinga þá færðu viðtöl oft maður á mann. En hvaða tól nota iðjuþjálfar? Iðjuþjálfun mikilvæg heilbrigðisstétt. Það hefur sýnt sig að hin þverfaglega nálgun í Ljósinu endurhæfingarmiðstöð hefur gefist vel. Þar eru allar stéttir jafn mikilvægar. En oft hafa iðjuþjálfar þurft að svara fyrir hvernig þau nýta þekkingu sýna og úrræði til að endurhæfa fólk. Iðjuþjálfar Ljóssins leitast við að minnka neikvæðar afleiðingar iðjusviptingar og einangrunar í kjölfar greiningar og vegna krabbameinsmeðferða á fjölbreyttan hátt. Í Ljósinu er iðjuþjálfun í hóp mikilvægur hluti starfsins og hverfist gjarnan um handverk, fræðslu og jafningjastuðning þar sem hægt er að sameina fjölmarga valdeflandi og mikilvæga líkamlega og félagslega endurhæfingarþætti. Þá er frátalið gildi handverks og sköpunarinnar sjálfrar sem rannsóknir sýna að minnki depurð, þunglynd, kvíða, verki og gagnist í áfallavinnu samhliða hefðbundinni samtalsmeðferð. Jafnvægi í daglegri iðju Ástæður fyrir iðjuröskun geta verið fjölbreyttar, s.s. skerðingar á færni, líkamlegar, andlegar, félagslegar hindranir, en fela flestar í sér missi sjálfsákvörðunarvalds og stjórnar á eigin aðstæðum. Þá getur verið valdeflandi að velja sér handverk í Ljósinu miðað við áhuga og getu. Þar er í grunninn verið að vinna með úthald, þrautseigju, sjálfstraust og svona mætti lengi telja. Það er þekkt að áreitisþol minnkar og fólk getur orðið viðkvæmara fyrir utanaðkomandi áreitum, t.d. birtu, hljóð, lykt, og farið að einangra sig. Að vinna við sköpun er oft þjálfun á t.d. úttaugaskaða en lyfjameðferðir og skurðaðgerðir geta orsakað úttaugaskaða og þannig getur fólk fundið fyrir máttleysi, dofa og/eða sársauka, yfirleitt í höndum og fótum með tilheyrandi færnisskerðingu og nauðsynlegri aðlögun umhverfis og iðju. Í handverkstímum er farið í leiðir til að takast á við breytta færni og unnið með að efla áhugahvöt út frá einstaklingsbundnum styrkleikum svo hægt sé að styðja við iðju og þátttöku í samfélaginu bæði í endurhæfingarferlinu og þegar því lýkur. Jafningjastuðningur Manneskjur eru tengslategund og það skiptir máli fyrir alla að finna hóp til að tilheyra og samsama sig við. Þegar fólk greinist með krabbamein skipta tengsl þeirra við aðra máli þar sem fjölskylda og vinir geta myndað ómetanlegt stuðningsnet. Hins vegar sýna rannsóknir sífellt fram á mikilvægi þess að mynda einnig tengsl við jafningja. Jafningjar eru þeir sem standa í sambærilegum sporum og geta hvatt áfram, sagt frá lifaðri reynslu, verið fyrirmyndir og lærisveinar. Handverk og fræðslunámskeið Ljóssins eru eiginlegur hluti endurhæfingarinnar þar sem jafningjahópar verða til og fólki gefst kostur á að ræða saman, skiptast á hugmyndum, bjargráðum, ráðleggingum og stuðningi. Ljósið er 20 ára í ár og við sem störfum í Ljósinu getum litið stolt til baka því mikið hefur áunnist í endurhæfingu krabbameinsgreindra á þessu tímabili. Höfundur er framkvæmdastýra Ljóssins, endurhæfingar og stuðningsmiðstöð. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Krabbamein Mest lesið Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Sköpum störf við hæfi! Unnur Hrefna Jóhannsóttir skrifar Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán skrifar Skoðun Tikkað í skipulagsboxin Samúel Torfi Pétursson skrifar Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir skrifar Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir skrifar Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Hljóð og mynd íslenskra varna Arnór Sigurjónsson skrifar Skoðun Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Leiðsöguhundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Fimmtíu ár frá lokum Víetnamstríðsins Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að undirbúa börnin okkar fyrir heim sem er að hverfa Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Bókin er minn óvinur, en mig langar samt í verknám! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ilmurinn af jarðolíu er svo lokkandi Sævar Helgi Lárusson skrifar Skoðun Hvað er að frétta af humrinum? Jónas Páll Jónasson skrifar Sjá meira
Í tilefni af alþjóðlegum degi krabbameins er vert að vekja athygli á þverfaglegri heildrænni endurhæfingu hjá Ljósinu sem er eina sérhæfða endurhæfingarmiðstöðin á þessu sviði í landinu. Að greinast með krabbamein getur snúið tilverunni á hvolf þar sem daglegt líf verður ekki það sama og áður og kvíði og óvissa getur yfirtekið hugann. Lífið breytist og verður sennilega aldrei alveg eins og það var en þá er stuðningur fjölskyldu og vina ómetanlegur og gott faðmlag, uppbyggjandi heimsóknir og spjall við sína nánustu og vini getur verið mikil hjálp til að komast yfir erfiðasta hjallann. Fólk sem greinist með krabbamein gengur oft í gegnum miklar breytingar í eigin lífi eitthvað sem kemur óvænt og læknisfræðilegar meðferðir geta leitt til skerts starfsþreks vegna aukaverkana. Vegna mismunandi þarfa hefur verið kappkostað við að hafa þverfaglegan starfshóp sem sinnir endurhæfingu fyrir krabbameinsgreinda en veitir aðstandendum einnig stuðning og fræðslu. Af hverju endurhæfing Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin skilgreinir endurhæfingu sem: Aðgerðir er gera einstaklingum kleift, sem glíma við færniskerðingu eða eru í hættu á að verða fyrir henni, að ná og viðhalda hámarksfærni í umhverfi sínu. Endurhæfing er lykilatriði til að gera einstaklingum kleift að vera í eða snúa aftur í eigið nærumhverfi, vera sjálfbjarga, geta stundað nám eða vinnu og verið virkur þátttakandi í samfélaginu þrátt fyrir takmarkanir. Ýmsar rannsóknir sem gerðar hafa verið í gegnum árin benda sterklega til þess að þverfagleg endurhæfing hafi ávinning fyrir krabbameinsgreinda einstaklinga, bæði sálfélagslega og líkamlega. Á það bæði við um líkamlegar æfingar og andlegan stuðning sem getur dregið úr kvíða og þunglyndi. Þannig getur endurhæfingin aukið virkni og þátttöku í daglegum athöfnum óháð tegund krabbameins. Að sama skapi getur skortur á endurhæfingu eftir krabbameinsgreiningu haft langtíma neikvæðar sálfélagslegar afleiðingar. Til þess að tryggja að krabbameinsgreindir og fjölskyldur þeirra njóti ríkulegra lífsgæða ætti endurhæfing að vera hluti af allri krabbameinsmeðferð. Krabbameinsgreindir geta þurft á langvarandi endurhæfingu að halda eftir greiningu þó svo að þarfirnar geti verið ólíkar eftir tímabilum, því þessir einstaklingar eru ólíkur hópur í læknisfræðilegu tilliti. Í öllum tilfellum ætti tilgangur endurhæfingar að valdefla einstaklinginn og aðstandendur þeirra. Þannig er endurhæfing heildrænt úrræði þar sem horft er á einstaklingana í endurhæfingu með tilliti til daglegs lífs, fjölskyldu og úrræða sem snerta atvinnu, áhugamál og fleira. Endurhæfing á að vera hluti af heilbrigðisþjónustunni sem krabbameinsgreindir fá. Að efla lífsgæðin Það skiptir alla máli að búa við ríkuleg lífsgæði, að vera mikilvægur og hafa merkingu og tilgang í gegnum dagleg verkefni. Virk þátttaka í athöfnum dagslegs lífs, leik og vinnu er hluti af samfélagslegri menningu sérhvers einstaklings og er æskileg eða jafnvel nauðsynleg fyrir vellíðan hans. Þessu ferli er ógnað þegar sjúkdómar steðja að. Heilsa og lífsgæði eru hugtök sem tengjast og rannsóknir sýna að fólk er ánægðara með lífið ef það tekur reglulega þátt í líkamlegri hreyfingu eða annarri innihaldsríkri iðju. Þeir sem eru haldnir langvinnum sjúkdómum lýsa sér gjarnan sem heilbrigðum ef þeir eru færir um að vera virkir og stunda iðju sem er þeim mikilvæg. Hins vegar upplifir fólk sig veikt og á hliðarlínunni í lífinu ef það hefur ekki tækifæri til að taka þátt í innihaldsríkri iðju. Þátttaka og dagleg virkni fær einstaklinga til að hætta að líta á sig sem sjúklinga en horfa þá frekar á sig sem einstaklinga sem lifa með veikindum. Því er mikilvægt að hafa aðgang að eflandi aðstæðum og að það skipti máli í bataferli að vera innan um aðra og vera virkur. Margir af þeim sem greinast með krabbamein eiga erfitt með að snúa aftur til vinnu. Þau þurfa stuðning og hvatningu en ekki síst skilning á vinnustaðnum, bæði af hálfu vinnuveitanda og samstarfsfólks. Í hagfræðilegu samhengi er endurhæfing og virkni til vinnu gífurlega mikilvæg. Hvernig virkjum við fólk til þátttöku í lífsins verkefnum Ljósið endurhæfingarmiðstöð hefur yfir að ráða þverfaglegum hópi fagaðila sem aðstoðar við að finna bjargráð sem stuðla að betri líðan bæði andlega og líkamlega. Fræðsla, ráðgjöf, samtöl, líkamleg þjálfun, sköpun og jafningjastuðningur eru áhersluatriði í endurhæfingunni. Oft koma upp erfiðleikar er varða íþyngjandi aukaverkanir og má þar nefna andlegt og líkamlegt orkuleysi, svefnvandamál, samskiptaörðugleikar við nánastu aðstandendur, frumkvæðisleysi og streita sem unnið er með af mikilli fagmennsku.Ljósið er byggt í grunnin á hugmyndafræði iðjuþjálfunar og má segja að að því leyti skeri endurhæfingarmiðstöðin sig úr þegar hún er borin saman við aðrar eldri endurhæfingarstofnanir þar sem læknisfræðileg hugmyndafræði tíðkast sem grunnur. Allir þekkja tæki og tól sjúkraþjálfunar sem efla og bæta líkamlega getu, og allir vita að þegar þeir fara til sálfræðinga þá færðu viðtöl oft maður á mann. En hvaða tól nota iðjuþjálfar? Iðjuþjálfun mikilvæg heilbrigðisstétt. Það hefur sýnt sig að hin þverfaglega nálgun í Ljósinu endurhæfingarmiðstöð hefur gefist vel. Þar eru allar stéttir jafn mikilvægar. En oft hafa iðjuþjálfar þurft að svara fyrir hvernig þau nýta þekkingu sýna og úrræði til að endurhæfa fólk. Iðjuþjálfar Ljóssins leitast við að minnka neikvæðar afleiðingar iðjusviptingar og einangrunar í kjölfar greiningar og vegna krabbameinsmeðferða á fjölbreyttan hátt. Í Ljósinu er iðjuþjálfun í hóp mikilvægur hluti starfsins og hverfist gjarnan um handverk, fræðslu og jafningjastuðning þar sem hægt er að sameina fjölmarga valdeflandi og mikilvæga líkamlega og félagslega endurhæfingarþætti. Þá er frátalið gildi handverks og sköpunarinnar sjálfrar sem rannsóknir sýna að minnki depurð, þunglynd, kvíða, verki og gagnist í áfallavinnu samhliða hefðbundinni samtalsmeðferð. Jafnvægi í daglegri iðju Ástæður fyrir iðjuröskun geta verið fjölbreyttar, s.s. skerðingar á færni, líkamlegar, andlegar, félagslegar hindranir, en fela flestar í sér missi sjálfsákvörðunarvalds og stjórnar á eigin aðstæðum. Þá getur verið valdeflandi að velja sér handverk í Ljósinu miðað við áhuga og getu. Þar er í grunninn verið að vinna með úthald, þrautseigju, sjálfstraust og svona mætti lengi telja. Það er þekkt að áreitisþol minnkar og fólk getur orðið viðkvæmara fyrir utanaðkomandi áreitum, t.d. birtu, hljóð, lykt, og farið að einangra sig. Að vinna við sköpun er oft þjálfun á t.d. úttaugaskaða en lyfjameðferðir og skurðaðgerðir geta orsakað úttaugaskaða og þannig getur fólk fundið fyrir máttleysi, dofa og/eða sársauka, yfirleitt í höndum og fótum með tilheyrandi færnisskerðingu og nauðsynlegri aðlögun umhverfis og iðju. Í handverkstímum er farið í leiðir til að takast á við breytta færni og unnið með að efla áhugahvöt út frá einstaklingsbundnum styrkleikum svo hægt sé að styðja við iðju og þátttöku í samfélaginu bæði í endurhæfingarferlinu og þegar því lýkur. Jafningjastuðningur Manneskjur eru tengslategund og það skiptir máli fyrir alla að finna hóp til að tilheyra og samsama sig við. Þegar fólk greinist með krabbamein skipta tengsl þeirra við aðra máli þar sem fjölskylda og vinir geta myndað ómetanlegt stuðningsnet. Hins vegar sýna rannsóknir sífellt fram á mikilvægi þess að mynda einnig tengsl við jafningja. Jafningjar eru þeir sem standa í sambærilegum sporum og geta hvatt áfram, sagt frá lifaðri reynslu, verið fyrirmyndir og lærisveinar. Handverk og fræðslunámskeið Ljóssins eru eiginlegur hluti endurhæfingarinnar þar sem jafningjahópar verða til og fólki gefst kostur á að ræða saman, skiptast á hugmyndum, bjargráðum, ráðleggingum og stuðningi. Ljósið er 20 ára í ár og við sem störfum í Ljósinu getum litið stolt til baka því mikið hefur áunnist í endurhæfingu krabbameinsgreindra á þessu tímabili. Höfundur er framkvæmdastýra Ljóssins, endurhæfingar og stuðningsmiðstöð.
Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun