Einstaklingur á undir högg að sækja í dómsmáli við hinn sterka Jörgen Ingimar Hansson skrifar 8. nóvember 2024 15:00 Það orð fer af þeim dómsmálum, þar sem einstaklingur úr röðum almennings á í deilum við sterkan aðila, að þar eigi einstaklingurinn á brattann að sækja. Margir segja að hann eigi í raun ekki möguleika. Sama gildir lítil fyrirtæki. Sem dæmi má nefna að algengt virðist meðal tryggingafélaga að fara í dómsmál út af tjónakröfum, einkum þegar tryggingafjárhæðir nema háum upphæðum. Tilgangurinn virðist að freista þess að vinna málið, enda hafi það oft vinninginn sem sterkari aðilinn í málinu. Einnig er unnt að nota þau lög sem heimila aðila máls að þenja það út til þess að það verði sem dýrast til þess að þreyta einstaklinginn fjárhagslega svo hann verði að lokum viljugri til þess að gera dómsátt, það er að semja um lægri tryggingarupphæð en skilmálar segja til um. Tapi sá málinu, sem verður fyrir tjóninu, tapar hann ekki einungis tryggingarupphæðinni heldur er hann yfirleitt einnig dæmdur til þess að greiða málskostnað sem gæti numið milljónum króna. Auk þess er um að ræða lögmannskostnað og ýmsan annan kostnað sem oftast nemur miklu hærri upphæðum. Alls gæti hann í heild numið tugum milljóna. Þá stendur hann uppi með verulegt fjárhagslegt tap í stað þess að fá tjónið bætt. Það er sú áhætta sem sá sem varð fyrir tjóninu stendur frammi fyrir þegar í upphafi dómsmálsins eins og dómskerfið tekur á málunum um þessar mundir samkvæmt ákvörðunum Alþingis. Einstaklingur sem lendir í dómsmáli þarf að vara sig á því að lög geta beinlínis verið þannig úr garði gerð að þau séu sérstaklega samin fyrir hinn sterka beinlínis til þess að gera honum kleift að komast sem best frá dómsmáli á kostnað hins veikari. Sú lagaregla, sem vegur þyngst í því að geta gert dómsmálið sem dýrast er hin svokallaða forræðisregla, það er sú lagaregla að málflytjendur hafi hvor fyrir sig forræði á málinu, óháð vilja hins, sem þýðir að þeir stýra því hvor fyrir sig miklu frekar en dómarinn sem aðeins grípur inn í við sérstakar aðstæður, til dæmis þegar einhver hluti málsins hefur verið þæfður fram og aftur svo mörgum mánuðum skiptir. Hafi málflytjandi hins sterka dálítið hugmyndaflug til að teygja málið og toga getur hann af þessum ástæðum gert málið nánast eins dýrt og honum sýnist. Þagnarreglan gengur út á það að aðili máls þarf ekki að svara spurningum í réttarsal eða leggja fram gögn, jafnvel ekki um það atriði sem málið snýst um. Hann getur á hinn bóginn komið með gagnkröfur á hinn aðilann sem honum hugnast betur, bæði til þess að vinna málið þannig og um leið að draga athyglina frá því sem hann vill ekki svara. Í lögum eru til leiðir fyrir dómarann að freista þess að afla svona upplýsinga en virðast afar sjaldan notaðar. Þetta er það mikilvægt að fullyrða má að mörg mál vinnast með því einu að sönnunargögn vanti sem dómarinn tekur gild. Málshraðareglan gengur út á að mál gangi eins hratt fyrir sig og verða má, sem er auðvitað hið besta mál. Hún er hins vegar mest notuð til þess að reyna að hindra að aðili máls geti lagt fram sönnunargögn til viðbragða við einhverju útspili hins aðilans. Ég held að um sé að ræða margs konar fleiri lagaákvæði sem beinlínis hygla hinum sterka í dómskerfinu. Eftirfarandi dæmi eru nærliggjandi: Flestar greiðslur beint til dómstóla, sem sá sem ákærir þarf að greiða, eru yfirleitt jafn háar hvort sem um er að ræða lítil mál þar sem upphæðir sem deilt er um nema 10–20 milljónum eða jafnvel mál þar sem deilt er um milljarða. Þar sem svo er ekki fæst mikill afsláttur í stóru málunum, ekki bara 10-20% eins og tíðkast í verslunum eða jafnvel 50-70% sem kemur fyrir í undantekningatilfellum, heldur upp í 80-99%. Félítill maður, sem höfðar mál á hendur öðrum, getur átt von á því að vera krafinn um tryggingu fyrir hugsanlegum málskostnaði tapi hann málinu. Þarna getur verið um að ræða einhverjar milljónir króna sem sitja föst í dómnum þangað til dómur er kveðinn upp venjulega einhverjum árum seinna. Félítill maður sem tapar máli fyrir héraðsdómstóli og áfrýjar til efra dómstigs getur átt von á því að fá á sig kröfu um svokallaða löggeymslu sem er í raun ekkert annað en gjaldþrotskrafa með þeirri undantekningu að sá sem krefst hennar þarf aðeins að greiða einhverja tugi þúsunda króna fyrir í stað hundruða þúsunda í venjulegri gjaldþrotskröfu. Sennilega er að finna fjölda lagagreina sem eru almenningi í óhag eigi hann í höggi við sér sterkari aðila sem samanlagt segja í raun dómaranum að hann eigi frekar að dæma hinum sterkari í hag. Auk þess er hinn sterki miklu líklegri til þess að áfrýja. Hann hefur að minnsta kosti frekar fé í handraðanum til þess. Eins og áður sagði fer það orð af þeim dómsmálum þar sem einstaklingur meðal almennings eða lítið fyrirtæki á í hlut að þau eigi ekki möguleika. Ætti niðurstaðan að byggjast á réttlæti, sanngirni eða heilbrigðri skynsemi er líklegt að miklu réttari niðurstaða fengist að meðaltali ef kastað væri upp um hana heldur en að dómari felldi úrskurð. Höfundur er rekstrarverkfræðingur.Höfundur er rekstrarverkfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jörgen Ingimar Hansson Mest lesið Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson Skoðun Refsa fyrst, spyrja svo? Jakob Frímann Magnússon Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson Skoðun Skoðun Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fræ menntunar – frá Froebel til Jung Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar Skoðun Að hafa trú á samfélaginu Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Sjá meira
Það orð fer af þeim dómsmálum, þar sem einstaklingur úr röðum almennings á í deilum við sterkan aðila, að þar eigi einstaklingurinn á brattann að sækja. Margir segja að hann eigi í raun ekki möguleika. Sama gildir lítil fyrirtæki. Sem dæmi má nefna að algengt virðist meðal tryggingafélaga að fara í dómsmál út af tjónakröfum, einkum þegar tryggingafjárhæðir nema háum upphæðum. Tilgangurinn virðist að freista þess að vinna málið, enda hafi það oft vinninginn sem sterkari aðilinn í málinu. Einnig er unnt að nota þau lög sem heimila aðila máls að þenja það út til þess að það verði sem dýrast til þess að þreyta einstaklinginn fjárhagslega svo hann verði að lokum viljugri til þess að gera dómsátt, það er að semja um lægri tryggingarupphæð en skilmálar segja til um. Tapi sá málinu, sem verður fyrir tjóninu, tapar hann ekki einungis tryggingarupphæðinni heldur er hann yfirleitt einnig dæmdur til þess að greiða málskostnað sem gæti numið milljónum króna. Auk þess er um að ræða lögmannskostnað og ýmsan annan kostnað sem oftast nemur miklu hærri upphæðum. Alls gæti hann í heild numið tugum milljóna. Þá stendur hann uppi með verulegt fjárhagslegt tap í stað þess að fá tjónið bætt. Það er sú áhætta sem sá sem varð fyrir tjóninu stendur frammi fyrir þegar í upphafi dómsmálsins eins og dómskerfið tekur á málunum um þessar mundir samkvæmt ákvörðunum Alþingis. Einstaklingur sem lendir í dómsmáli þarf að vara sig á því að lög geta beinlínis verið þannig úr garði gerð að þau séu sérstaklega samin fyrir hinn sterka beinlínis til þess að gera honum kleift að komast sem best frá dómsmáli á kostnað hins veikari. Sú lagaregla, sem vegur þyngst í því að geta gert dómsmálið sem dýrast er hin svokallaða forræðisregla, það er sú lagaregla að málflytjendur hafi hvor fyrir sig forræði á málinu, óháð vilja hins, sem þýðir að þeir stýra því hvor fyrir sig miklu frekar en dómarinn sem aðeins grípur inn í við sérstakar aðstæður, til dæmis þegar einhver hluti málsins hefur verið þæfður fram og aftur svo mörgum mánuðum skiptir. Hafi málflytjandi hins sterka dálítið hugmyndaflug til að teygja málið og toga getur hann af þessum ástæðum gert málið nánast eins dýrt og honum sýnist. Þagnarreglan gengur út á það að aðili máls þarf ekki að svara spurningum í réttarsal eða leggja fram gögn, jafnvel ekki um það atriði sem málið snýst um. Hann getur á hinn bóginn komið með gagnkröfur á hinn aðilann sem honum hugnast betur, bæði til þess að vinna málið þannig og um leið að draga athyglina frá því sem hann vill ekki svara. Í lögum eru til leiðir fyrir dómarann að freista þess að afla svona upplýsinga en virðast afar sjaldan notaðar. Þetta er það mikilvægt að fullyrða má að mörg mál vinnast með því einu að sönnunargögn vanti sem dómarinn tekur gild. Málshraðareglan gengur út á að mál gangi eins hratt fyrir sig og verða má, sem er auðvitað hið besta mál. Hún er hins vegar mest notuð til þess að reyna að hindra að aðili máls geti lagt fram sönnunargögn til viðbragða við einhverju útspili hins aðilans. Ég held að um sé að ræða margs konar fleiri lagaákvæði sem beinlínis hygla hinum sterka í dómskerfinu. Eftirfarandi dæmi eru nærliggjandi: Flestar greiðslur beint til dómstóla, sem sá sem ákærir þarf að greiða, eru yfirleitt jafn háar hvort sem um er að ræða lítil mál þar sem upphæðir sem deilt er um nema 10–20 milljónum eða jafnvel mál þar sem deilt er um milljarða. Þar sem svo er ekki fæst mikill afsláttur í stóru málunum, ekki bara 10-20% eins og tíðkast í verslunum eða jafnvel 50-70% sem kemur fyrir í undantekningatilfellum, heldur upp í 80-99%. Félítill maður, sem höfðar mál á hendur öðrum, getur átt von á því að vera krafinn um tryggingu fyrir hugsanlegum málskostnaði tapi hann málinu. Þarna getur verið um að ræða einhverjar milljónir króna sem sitja föst í dómnum þangað til dómur er kveðinn upp venjulega einhverjum árum seinna. Félítill maður sem tapar máli fyrir héraðsdómstóli og áfrýjar til efra dómstigs getur átt von á því að fá á sig kröfu um svokallaða löggeymslu sem er í raun ekkert annað en gjaldþrotskrafa með þeirri undantekningu að sá sem krefst hennar þarf aðeins að greiða einhverja tugi þúsunda króna fyrir í stað hundruða þúsunda í venjulegri gjaldþrotskröfu. Sennilega er að finna fjölda lagagreina sem eru almenningi í óhag eigi hann í höggi við sér sterkari aðila sem samanlagt segja í raun dómaranum að hann eigi frekar að dæma hinum sterkari í hag. Auk þess er hinn sterki miklu líklegri til þess að áfrýja. Hann hefur að minnsta kosti frekar fé í handraðanum til þess. Eins og áður sagði fer það orð af þeim dómsmálum þar sem einstaklingur meðal almennings eða lítið fyrirtæki á í hlut að þau eigi ekki möguleika. Ætti niðurstaðan að byggjast á réttlæti, sanngirni eða heilbrigðri skynsemi er líklegt að miklu réttari niðurstaða fengist að meðaltali ef kastað væri upp um hana heldur en að dómari felldi úrskurð. Höfundur er rekstrarverkfræðingur.Höfundur er rekstrarverkfræðingur.
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar
Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun