Er íþróttafólk á Íslandi að fá þá aðstoð sem það þarfnast? Arnar Sölvi Arnmundsson og Lilja Guðmundsdóttir skrifa 10. júlí 2024 12:01 Af hverju er næring mikilvæg fyrir íþróttafólk? Þjálfarar og íþróttafólk er nú meðvitaðra en nokkru sinni fyrr, um það, hversu miklu máli ákveðnir þættir skipta þegar kemur að frammistöðu íþróttafólks. Þar má einna helst nefna líkamlega þjálfun, endurheimt og næringu. Næringin veitir okkur orkuna til þess að framkvæma líkamlegar hreyfingar og er auk þess grundvöllur allra efnaskipta líkamans. Auðvitað skiptir næring miklu máli fyrir alla, hvort sem um ræðir íþróttafólk eða aðra hópa. Góð næring stuðlar að líkamlegri og andlegri vellíðan, styður vöxt og breytingar líkamans í gegnum allt lífið og getur komið í veg fyrir ýmsa lífsstílstengda sjúkdóma og aðra fylgikvilla óheilbrigðs lífsstíls. Hins vegar hefur íþróttafólk oft aðra næringarþörf heldur en almenningur þar sem íþróttaiðkun krefst mikils af líkamanum. Þar af leiðandi er munur á sérsviðum næringarfræðinnar: lýðheilsunæringarfræði, klínískri næringarfræði og því sem er skilgreint sem íþróttanæringarfræði. Hvað gera íþróttanæringarfræðingar? Íþróttanæringarfræðingar sérhæfa sig fyrst og fremst í því að hjálpa íþróttafólki að hámarka afkastagetu og frammistöðu sína, ásamt því að efla heilsu. Til að ná þessum markmiðum er þó mjög mikilvægt að taka afstöðu til hvers og eins einstaklings þar sem næringarþörfin tekur mið af fjölmörgum þáttum: íþrótt, stöðu, lífsstíls, æfinga- & keppnisálagi, einstaklingsbundnum markmiðum, fæðuvenjum, meiðslum og veikindum, bara svo eitthvað sé nefnt. Þar að auki er orku- & næringarþörf íþróttafólks síbreytileg. Til dæmis er orkuþörf í keppni talsvert hærri og frábrugðin orkuþörf á hvíldardegi. Íþróttanæringarfræðingar aðstoða íþróttafólk við fæðuval hverju sinni miðað við þarfir þess. Þar eru margir þættir teknir inn í reikninginn eins og hvaða áhrif orkugefandi næringarefnin (kolvetni, prótein og fita), vítamín, steinefni, vökvajafnvægi, samsetning og tímasetning máltíða hafa á frammistöðu, endurheimt og almenna heilsu. Þegar allir þessir þættir eru teknir saman kemur bersýnilega í ljós þörfin fyrir því að leiðbeina og kenna íþróttafólki að næra sig í samræmi við líkamlegt álag og þarfir. Það er nefnilega ekki til neitt galdra mataræði sem hentar öllu íþróttafólki; langt því frá! Góð og viðeigandi næring getur stutt við ýmsa þætti sem skipta sköpum þegar kemur að frammistöðu í íþróttum, þ.á.m: Aukin afkastageta Almenn heilsa Gerir einstaklingi kleift að æfa lengur og af meiri ákefð Seinkar þreytu á meðan æfingu/keppni stendur Viðhald vökvajafnvægis Viðhald heilbrigðs ónæmiskerfis Aukin & hraðari endurheimt Breytingar á líkamssamsetningu Minni líkur á meiðslum & veikindum Þjálfunaraðlögun Aukin einbeiting Betri svefn Ung sérgrein en ört vaxandi Íþróttanæringarfræði sem sérgrein er fremur ung samanborið við margar aðrar starfsgreinar. Upptök íþróttanæringarfræðinnar eru talin hafa átt sér stað í Svíþjóð á 4. áratug síðustu aldar þar sem rannsóknir á efnaskiptum kolvetna og fitu voru framkvæmdar. Á 7. og 8. áratugnum tók fagið stakkaskiptum og mikil aukning varð á rannsóknum víðs vegar, einkum í Bandaríkjunum, Skandinavíu og Bretlandi. Loks upp úr 1980 varð íþróttanæringarfræði að viðurkenndri sérgrein. Ef við spólum svo áfram til dagsins í dag hefur fjöldi rannsókna á sviðinu margfaldast sem og almenn þekking á hinum ýmsu áhrifum sem næring getur haft á íþróttafólk. Enn langt í land Þegar staða íþróttanæringarfræðinnar á Íslandi er borin saman við okkar nágrannaþjóðir og meginland Evrópu má helst sjá gífurlegan mun á fjölda stöðugilda hjá íþróttafélögum og -samböndum. Á meðan mörg íþróttafélög og sérsambönd erlendis hafa innan sinna raða teymi íþróttanæringarfræðinga, auk annarra sérfræðinga, er ekki sömu sögu að segja hér heima. Þeir fáu menntuðu íþróttanæringarfræðingar sem starfa á Íslandi gera það oftar en ekki sjálfstætt og þá þykir höfundum skortur vera á samstarfi og tengingar milli íþróttanæringarfræðinga og íþróttafélaga & -samtaka. Þetta bitnar því miður á íþróttafólkinu okkar sem fær þar af leiðandi ekki þá aðstoð sem það þarfnast, og þá er einnig algengt að það viti hreinlega ekki að slík þjónusta sé í boði. Þar að auki fær afreksíþróttafólk hérlendis sárasjaldan fjárhagslega styrki til að nýta sér aðstoð sérfræðinga í íþróttavísindum, hvort sem um ræðir íþróttanæringarfræðinga eða aðra sérfræðinga. Höfundar þessarar greinar vonast til að hún veki athygli innan íþróttahreyfingarinnar á Íslandi á þeirri brýnni nauðsyn sem er að auðvelda íþróttafólki okkar aðgengi að sérfræðingum til að hjálpa að hámarka afkastagetu í sinni íþrótt. Þannig má stuðla enn betur að þeirri framþróun sem hefur átt sér stað síðastliðna áratugi í íþróttastarfi á Íslandi. Höfundar eru íþróttanæringarfræðingar (M.Sc. Sports Nutrition). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Mest lesið 76 dagar Erlingur Sigvaldason Skoðun Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson Skoðun Skoðun Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvað er eiginlega málið með þessa þéttingu?? Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Eitt próf á ári – er það snemmtæk íhlutun? Íris E. Gísladóttir skrifar Skoðun Þegar öllu er á botninn hvolft Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Kynbundin áhrif barneigna á atvinnuþátttöku og tekjur Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Viltu finna milljarð? - Frá gráu svæði í gagnsæi Gunnar Pétur Haraldsson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum – tækifæri eða hliðarskref? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson skrifar Skoðun Eru börn innviðir? Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík skrifar Skoðun Körfubolti á tímum þjóðarmorðs Bjarni Þór Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson skrifar Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Í minningu körfuboltahetja Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hjartans mál í kennslu Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson skrifar Skoðun Gegn hernaði hvers konar Gunnar Björgvinsson skrifar Sjá meira
Af hverju er næring mikilvæg fyrir íþróttafólk? Þjálfarar og íþróttafólk er nú meðvitaðra en nokkru sinni fyrr, um það, hversu miklu máli ákveðnir þættir skipta þegar kemur að frammistöðu íþróttafólks. Þar má einna helst nefna líkamlega þjálfun, endurheimt og næringu. Næringin veitir okkur orkuna til þess að framkvæma líkamlegar hreyfingar og er auk þess grundvöllur allra efnaskipta líkamans. Auðvitað skiptir næring miklu máli fyrir alla, hvort sem um ræðir íþróttafólk eða aðra hópa. Góð næring stuðlar að líkamlegri og andlegri vellíðan, styður vöxt og breytingar líkamans í gegnum allt lífið og getur komið í veg fyrir ýmsa lífsstílstengda sjúkdóma og aðra fylgikvilla óheilbrigðs lífsstíls. Hins vegar hefur íþróttafólk oft aðra næringarþörf heldur en almenningur þar sem íþróttaiðkun krefst mikils af líkamanum. Þar af leiðandi er munur á sérsviðum næringarfræðinnar: lýðheilsunæringarfræði, klínískri næringarfræði og því sem er skilgreint sem íþróttanæringarfræði. Hvað gera íþróttanæringarfræðingar? Íþróttanæringarfræðingar sérhæfa sig fyrst og fremst í því að hjálpa íþróttafólki að hámarka afkastagetu og frammistöðu sína, ásamt því að efla heilsu. Til að ná þessum markmiðum er þó mjög mikilvægt að taka afstöðu til hvers og eins einstaklings þar sem næringarþörfin tekur mið af fjölmörgum þáttum: íþrótt, stöðu, lífsstíls, æfinga- & keppnisálagi, einstaklingsbundnum markmiðum, fæðuvenjum, meiðslum og veikindum, bara svo eitthvað sé nefnt. Þar að auki er orku- & næringarþörf íþróttafólks síbreytileg. Til dæmis er orkuþörf í keppni talsvert hærri og frábrugðin orkuþörf á hvíldardegi. Íþróttanæringarfræðingar aðstoða íþróttafólk við fæðuval hverju sinni miðað við þarfir þess. Þar eru margir þættir teknir inn í reikninginn eins og hvaða áhrif orkugefandi næringarefnin (kolvetni, prótein og fita), vítamín, steinefni, vökvajafnvægi, samsetning og tímasetning máltíða hafa á frammistöðu, endurheimt og almenna heilsu. Þegar allir þessir þættir eru teknir saman kemur bersýnilega í ljós þörfin fyrir því að leiðbeina og kenna íþróttafólki að næra sig í samræmi við líkamlegt álag og þarfir. Það er nefnilega ekki til neitt galdra mataræði sem hentar öllu íþróttafólki; langt því frá! Góð og viðeigandi næring getur stutt við ýmsa þætti sem skipta sköpum þegar kemur að frammistöðu í íþróttum, þ.á.m: Aukin afkastageta Almenn heilsa Gerir einstaklingi kleift að æfa lengur og af meiri ákefð Seinkar þreytu á meðan æfingu/keppni stendur Viðhald vökvajafnvægis Viðhald heilbrigðs ónæmiskerfis Aukin & hraðari endurheimt Breytingar á líkamssamsetningu Minni líkur á meiðslum & veikindum Þjálfunaraðlögun Aukin einbeiting Betri svefn Ung sérgrein en ört vaxandi Íþróttanæringarfræði sem sérgrein er fremur ung samanborið við margar aðrar starfsgreinar. Upptök íþróttanæringarfræðinnar eru talin hafa átt sér stað í Svíþjóð á 4. áratug síðustu aldar þar sem rannsóknir á efnaskiptum kolvetna og fitu voru framkvæmdar. Á 7. og 8. áratugnum tók fagið stakkaskiptum og mikil aukning varð á rannsóknum víðs vegar, einkum í Bandaríkjunum, Skandinavíu og Bretlandi. Loks upp úr 1980 varð íþróttanæringarfræði að viðurkenndri sérgrein. Ef við spólum svo áfram til dagsins í dag hefur fjöldi rannsókna á sviðinu margfaldast sem og almenn þekking á hinum ýmsu áhrifum sem næring getur haft á íþróttafólk. Enn langt í land Þegar staða íþróttanæringarfræðinnar á Íslandi er borin saman við okkar nágrannaþjóðir og meginland Evrópu má helst sjá gífurlegan mun á fjölda stöðugilda hjá íþróttafélögum og -samböndum. Á meðan mörg íþróttafélög og sérsambönd erlendis hafa innan sinna raða teymi íþróttanæringarfræðinga, auk annarra sérfræðinga, er ekki sömu sögu að segja hér heima. Þeir fáu menntuðu íþróttanæringarfræðingar sem starfa á Íslandi gera það oftar en ekki sjálfstætt og þá þykir höfundum skortur vera á samstarfi og tengingar milli íþróttanæringarfræðinga og íþróttafélaga & -samtaka. Þetta bitnar því miður á íþróttafólkinu okkar sem fær þar af leiðandi ekki þá aðstoð sem það þarfnast, og þá er einnig algengt að það viti hreinlega ekki að slík þjónusta sé í boði. Þar að auki fær afreksíþróttafólk hérlendis sárasjaldan fjárhagslega styrki til að nýta sér aðstoð sérfræðinga í íþróttavísindum, hvort sem um ræðir íþróttanæringarfræðinga eða aðra sérfræðinga. Höfundar þessarar greinar vonast til að hún veki athygli innan íþróttahreyfingarinnar á Íslandi á þeirri brýnni nauðsyn sem er að auðvelda íþróttafólki okkar aðgengi að sérfræðingum til að hjálpa að hámarka afkastagetu í sinni íþrótt. Þannig má stuðla enn betur að þeirri framþróun sem hefur átt sér stað síðastliðna áratugi í íþróttastarfi á Íslandi. Höfundar eru íþróttanæringarfræðingar (M.Sc. Sports Nutrition).
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Kynbundin áhrif barneigna á atvinnuþátttöku og tekjur Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar
Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun