Sameinumst um forvarnir gegn átröskun Karen Daðadóttir, Guðrún Erla Hilmarsdóttir og Elva Björk Bjarnadóttir skrifa 2. júní 2024 09:00 Á undanförnum árum hefur alvarleg átröskun færst í aukana. Fleiri þurfa að leggjast inn á spítala en áður og átröskun meðal barna hefur vaxið. Barna- og unglingageðdeild Landspítala sinnir börnum sem glíma við alvarlega átröskun og nú á alþjóðlegum baráttudegi um átröskun er rétt að staldra við og velta upp ástæðum þessarar fjölgunar barna sem þarfnast sjúkrahúsþjónustu vegna átröskunar. Enn fremur er það samfélagslegt verkefni að leita allra leiða til að sporna gegn átröskun og þar getum við öll sem einstaklingar lagt okkar af mörkum. Þróunin sem greina má hérlendis á sér hliðstæður í öðrum vestrænum ríkjum. Á heimsvísu hefur algengi átröskunar meira en tvöfaldast á síðasta áratug og meðalaldur við greiningu er kominn niður í 12 ár. Ástæðurnar eru vafalaust margþættar og almennt er talið að samfélagbreytingar vegna heimsfaraldurs COVID-19 hafi átt þátt í þessari aukningu. Börn og ungmenni voru einangraðri en áður og skipulagt íþróttastarf lagðist af. Áhrif þess voru bæði þau að börn og ungmenni misstu úr góða og sjálfsstyrkjandi hreyfingu og að metnaðarfull ungmenni lögðu stund á heimaæfingar þar sem fyrirmyndirnar eru sóttar á internetið og félagslegi þátturinn datt út. Enn fremur áttu börn minni tíma með fólki og meiri tíma á samfélagsmiðlum, sem hafa á heildina litið slæm áhrif með óraunhæfum og óheilbrigðum útlitskröfum. Notkun samfélagsmiðla ýtir undir átröskun Á samfélagsmiðlum er oft lögð meiri áhersla á útlit heldur en heilbrigði. Þessi þróun er sérstaklega áberandi meðal unglinga, sem nota í auknum mæli samfélagsmiðla til samskipta og skemmtunar. Rannsóknir hafa m.a. sýnt að aukin notkun samfélagsmiðla tengist marktækt hærri átröskunareinkennum meðal stúlkna, eins og svelti, uppköstum, ofhreyfingu og matarvanda. Einnig er mikið um röng skilaboð á hinum ýmsu miðlum um hvað er heilbrigt og þá sérstaklega í tengslum við mat. Erfitt getur verið að sía út hvað eru réttar og rangar upplýsingar fyrir okkur fullorðna fólkið, hvað þá fyrir börn og unglinga. Mikilvægt er að upplýsingar um mat, hreyfingu og heilbrigði byggist á gagnreyndri þekkingu og að þeim sé komið rétt til skila. Upp á síðkastið hefur til að mynda nokkuð borið á ógagnlegum staðhæfingum um mataræði. Sem dæmi má nefna þær hugmyndir að kolvetni séu ekki góð fyrir okkur, að varast skuli ávexti því þeir hafi áhrif á blóðsykur og að „hreint“ matarræði sé æskilegt. En kolvetni hafa ýmiss hlutverk í líkamanum eins og að sjá okkur fyrir orku ásamt því að innihalda trefjar sem eru mikilvæg fyrir góða meltingu. Þegar við borðum kolvetni brotna þau niður í glúkósa sem að hækkar blóðsykurinn en það er ekki neitt sem að heilbrigður einstaklingur þarf að hafa áhyggjur af því líkaminn er gerður fyrir það og stillir sig sjálfur af með insúlíni. Börn og unglingar eru sérstaklega viðkvæm fyrir fullyrðingum eins og þessum og áróðri og það getur haft alvarlegar afleiðingar í för með sér Fyrirmyndir skipta máli og þú ert fyrirmynd En hvað er til ráða til að bregðast við aukinni tíðni átröskunar? Forvarnir eru gríðarlega mikilvægar og þar getur hvert og eitt okkar lagt sitt af mörkum. Því öll erum við fyrirmyndir og þá sérstaklega þau okkar sem umgangast börn og ungmenni í leik eða starfi. Fyrirmyndir hafa áhrif á okkur öll, þær geta hvatt okkur til dáða en okkur getur líka fundist við ekki standast samanburðinn við þær og upplifað vanmáttarkennd. Oft líta börn og unglingar upp til frægra einstaklinga sem þau sjá jafnvel eingöngu á samfélagsmiðlum þar sem mikið er lagt upp úr útliti og minna úr afrekum. Að skoða fyrirmyndir með börnum getur verið gagnlegt og að draga fram mannlegu þættina, því öll erum við jú mannleg. Almennar ráðleggingar sem gott er að hafa í huga ef þú umgengst börn og unglinga og vilt vera jákvæð fyrirmynd fyrir þau á þeirra mótunarárum: Skoðaðu þín eigin viðhorf, líðan og tilfinningar gagnvart líkama og þyngd. Veltu fyrir þér hvernig þitt eigið álit og þín hegðun, athugasemdir og óyrt viðbrögð geta sent skilaboð til barnsins. Hvettu til heilbrigðra fæðuvenja og hreyfingar. Hafðu í huga að heilbrigðar fæðuvenjur innihalda ekki boð og bönn um að útiloka einhvern fæðuflokk. Talaðu um mismunandi líkamsbyggingu og holdafar og hvernig hægt er að vera heilbrigður og sáttur í eigin skinni óháð holdafari og þyngd. Gerðu ekki athugasemdir við þyngd eða holdarfar þitt, barnsins eða annarra. Sæktu þér fræðslu og ekki hvetja til megrunar. Ef barn/unglingur hefur þroska til, ræddu þá um hættur megrunar. Sýndu barninu ást og umhyggju út frá hver þau eru, ekki út frá hvernig þau líta út. Ekki tala um mat sem „góðan“ og „slæman“. Ekki ætti að nota mat sem verðlaun eða refsingu. Með því að vinna saman að því að vera góðar fyrirmyndir geta sérfræðingar, foreldrar, kennarar, þjálfarar, áhrifavaldar og aðrir hjálpað til við að skapa öruggara og styðjandi umhverfi með heilbrigðum lífsvenjum. Ráðstefna um átröskun barna Barna- og unglingageðdeild Landspítalans mun setja þessi mál á oddinn á sinni næstu árlegu ráðstefnu sem fram fer 31. janúar 2025. Ráðstefnur deildarinnar hafa það að markmiði að efla samvinnu þeirra aðila í heilbrigðis-, félags- og menntakerfinu sem sinna þjónustu fyrir börn og unglinga með geðraskanir. Fyrir börn sem glíma við átröskun og fjölskyldur þeirra er ólýsanlega mikilvægt að gott samstarf takist milli þessara ólíku kerfa svo hægt sé að tryggja öflugar forvarnir, skjóta greiningu og bestu meðferð sem völ er á. Við berum sameiginlega ábyrgð á velferð barna og við skulum rísa undir henni. Karen Daðadóttir, sálfræðingur og teymisstjóri átröskunarteymis, Guðrún Erla Hilmarsdóttir, þroskaþjálfi í átröskunarteymi, Elva Björk Bjarnadóttir næringarfræðingur í átröskunarteymi Höfundar greinar eru fagaðilar í átröskunarteymi barna-og unglingageðdeildar Landspítala. Heimildir: Dondzilo, L., Rodgers, R. F., & Dietel, F. A. (2024). Association between engagement with appearance and eating related TikTok content and eating disorder symptoms via recommended content and appearance comparisons. International Journal of Eating Disorders, 57(2), 458–462. https://doi.org/10.1002/eat.24117 Herpertz-Dahlmann B. Adolescent eating disorders: update on definitions, symptomatology, epidemiology, and comorbidity. Child Adolesc Psychiatr Clin (2015) 24(1):177–96. doi: 10.1016/j.chc.2014.08.003 Wilksch SM, O'Shea A, Ho P, Byrne S, Wade TD. The relationship between social media use and disordered eating in young adolescents. Int J Eating Disord (2020) 53(1):96–106. doi: 10.1002/eat.23198 Nawaz, F. A., Riaz, M. M. A., Banday, N. U. A., Singh, A., Arshad, Z., Derby, H., & Sultan, M. A. (2024). Social media use among adolescents with eating disorders: a double-edged sword. Frontiers in psychiatry, 15, 1300182. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2024.1300182 Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Samfélagsmiðlar Mest lesið Er ég eins og ég er? - Svar við pistli heilbrigðisráðherra Eldur Smári Kristinsson Skoðun Skuggaráðherra ríkisstjórnarinnar Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Seðlabankastjóri rannsakar sjálfan sig Einar Steingrímsson Skoðun Setjum á okkur súrefnisgrímuna áður en við björgum heiminum. Nú þarf hinn þögli meirihluti að láta í sér heyra Steindór Þórarinsson Skoðun Þegar fjórða valdið sefur – og gamla tuggan lifir Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Talaðu núna, talaðu! Bolli Pétur Bollason Skoðun Óttinn selur Davíð Bergmann Skoðun „AMOC straumurinn", enn ein heimsendaspáin... Valgerður Árnadóttir Skoðun Börn með fjölþættan vanda – horft til framtíðar Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Umbóta á námi fanga enn beðið Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Skoðun Skoðun Hærri greiðslur í fæðingarorlofi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Skólabærinn Garðabær: Við mælum árangur og gerum stöðugt betur Almar Guðmundsson,Sigríður Hulda Jónsdóttir skrifar Skoðun Stóra spurningin sem fjárlögin svara ekki Sandra B. Franks skrifar Skoðun Námsmat og Matsferill – Tækifæri til umbóta í skólastarfi Sigurbjörg Róbertsdóttir skrifar Skoðun Tími til aðgerða - loftslags- og umhverfismál sett á dagskrá Jóna Þórey Pétursdóttir skrifar Skoðun Setjum á okkur súrefnisgrímuna áður en við björgum heiminum. Nú þarf hinn þögli meirihluti að láta í sér heyra Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Sterkt skólasamfélag á Akureyri, sameiginleg ábyrgð og framtíðarsýn Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Fæðingarhríðir fjórðu iðnbyltingarinnar: Til fjármálafyrirtækja Klara Nótt Egilson skrifar Skoðun „AMOC straumurinn", enn ein heimsendaspáin... Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Talaðu núna, talaðu! Bolli Pétur Bollason skrifar Skoðun Seðlabankastjóri rannsakar sjálfan sig Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Skuggaráðherra ríkisstjórnarinnar Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Óttinn selur Davíð Bergmann skrifar Skoðun Börn með fjölþættan vanda – horft til framtíðar Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Umbóta á námi fanga enn beðið Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Þegar fjórða valdið sefur – og gamla tuggan lifir Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Erfðir og endurframleiðsla félagslegra vandamála milli kynslóða Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til utanríkisráðherra og alþingismanna: Farbann á hermenn sem taka þátt í þjóðarmorði Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Raddir, sýnir og aðrar óhefðbundnar skynjanir Svava Arnardóttir skrifar Skoðun Er ég eins og ég er? - Svar við pistli heilbrigðisráðherra Eldur Smári Kristinsson skrifar Skoðun Eftir höfðinu dansa limirnir Hallfríður Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Sýklasótt – tími og þekking skiptir máli Alma Möller skrifar Skoðun Frá upplausn til uppbyggingar Þór Pálsson skrifar Skoðun Hagsmunir sveitanna í vasa heildsala Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Verið að vinna sér í haginn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ég er eins og ég er – um heilbrigðisþjónustu við trans fólk Alma D. Möller skrifar Skoðun Óvelkomnar alls staðar Kristín Davíðsdóttir skrifar Skoðun Samstillt átak um öryggi Íslands Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Við elskum pizzur Herdís Magna Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Grafið undan grunnstoð samfélagsins skrifar Sjá meira
Á undanförnum árum hefur alvarleg átröskun færst í aukana. Fleiri þurfa að leggjast inn á spítala en áður og átröskun meðal barna hefur vaxið. Barna- og unglingageðdeild Landspítala sinnir börnum sem glíma við alvarlega átröskun og nú á alþjóðlegum baráttudegi um átröskun er rétt að staldra við og velta upp ástæðum þessarar fjölgunar barna sem þarfnast sjúkrahúsþjónustu vegna átröskunar. Enn fremur er það samfélagslegt verkefni að leita allra leiða til að sporna gegn átröskun og þar getum við öll sem einstaklingar lagt okkar af mörkum. Þróunin sem greina má hérlendis á sér hliðstæður í öðrum vestrænum ríkjum. Á heimsvísu hefur algengi átröskunar meira en tvöfaldast á síðasta áratug og meðalaldur við greiningu er kominn niður í 12 ár. Ástæðurnar eru vafalaust margþættar og almennt er talið að samfélagbreytingar vegna heimsfaraldurs COVID-19 hafi átt þátt í þessari aukningu. Börn og ungmenni voru einangraðri en áður og skipulagt íþróttastarf lagðist af. Áhrif þess voru bæði þau að börn og ungmenni misstu úr góða og sjálfsstyrkjandi hreyfingu og að metnaðarfull ungmenni lögðu stund á heimaæfingar þar sem fyrirmyndirnar eru sóttar á internetið og félagslegi þátturinn datt út. Enn fremur áttu börn minni tíma með fólki og meiri tíma á samfélagsmiðlum, sem hafa á heildina litið slæm áhrif með óraunhæfum og óheilbrigðum útlitskröfum. Notkun samfélagsmiðla ýtir undir átröskun Á samfélagsmiðlum er oft lögð meiri áhersla á útlit heldur en heilbrigði. Þessi þróun er sérstaklega áberandi meðal unglinga, sem nota í auknum mæli samfélagsmiðla til samskipta og skemmtunar. Rannsóknir hafa m.a. sýnt að aukin notkun samfélagsmiðla tengist marktækt hærri átröskunareinkennum meðal stúlkna, eins og svelti, uppköstum, ofhreyfingu og matarvanda. Einnig er mikið um röng skilaboð á hinum ýmsu miðlum um hvað er heilbrigt og þá sérstaklega í tengslum við mat. Erfitt getur verið að sía út hvað eru réttar og rangar upplýsingar fyrir okkur fullorðna fólkið, hvað þá fyrir börn og unglinga. Mikilvægt er að upplýsingar um mat, hreyfingu og heilbrigði byggist á gagnreyndri þekkingu og að þeim sé komið rétt til skila. Upp á síðkastið hefur til að mynda nokkuð borið á ógagnlegum staðhæfingum um mataræði. Sem dæmi má nefna þær hugmyndir að kolvetni séu ekki góð fyrir okkur, að varast skuli ávexti því þeir hafi áhrif á blóðsykur og að „hreint“ matarræði sé æskilegt. En kolvetni hafa ýmiss hlutverk í líkamanum eins og að sjá okkur fyrir orku ásamt því að innihalda trefjar sem eru mikilvæg fyrir góða meltingu. Þegar við borðum kolvetni brotna þau niður í glúkósa sem að hækkar blóðsykurinn en það er ekki neitt sem að heilbrigður einstaklingur þarf að hafa áhyggjur af því líkaminn er gerður fyrir það og stillir sig sjálfur af með insúlíni. Börn og unglingar eru sérstaklega viðkvæm fyrir fullyrðingum eins og þessum og áróðri og það getur haft alvarlegar afleiðingar í för með sér Fyrirmyndir skipta máli og þú ert fyrirmynd En hvað er til ráða til að bregðast við aukinni tíðni átröskunar? Forvarnir eru gríðarlega mikilvægar og þar getur hvert og eitt okkar lagt sitt af mörkum. Því öll erum við fyrirmyndir og þá sérstaklega þau okkar sem umgangast börn og ungmenni í leik eða starfi. Fyrirmyndir hafa áhrif á okkur öll, þær geta hvatt okkur til dáða en okkur getur líka fundist við ekki standast samanburðinn við þær og upplifað vanmáttarkennd. Oft líta börn og unglingar upp til frægra einstaklinga sem þau sjá jafnvel eingöngu á samfélagsmiðlum þar sem mikið er lagt upp úr útliti og minna úr afrekum. Að skoða fyrirmyndir með börnum getur verið gagnlegt og að draga fram mannlegu þættina, því öll erum við jú mannleg. Almennar ráðleggingar sem gott er að hafa í huga ef þú umgengst börn og unglinga og vilt vera jákvæð fyrirmynd fyrir þau á þeirra mótunarárum: Skoðaðu þín eigin viðhorf, líðan og tilfinningar gagnvart líkama og þyngd. Veltu fyrir þér hvernig þitt eigið álit og þín hegðun, athugasemdir og óyrt viðbrögð geta sent skilaboð til barnsins. Hvettu til heilbrigðra fæðuvenja og hreyfingar. Hafðu í huga að heilbrigðar fæðuvenjur innihalda ekki boð og bönn um að útiloka einhvern fæðuflokk. Talaðu um mismunandi líkamsbyggingu og holdafar og hvernig hægt er að vera heilbrigður og sáttur í eigin skinni óháð holdafari og þyngd. Gerðu ekki athugasemdir við þyngd eða holdarfar þitt, barnsins eða annarra. Sæktu þér fræðslu og ekki hvetja til megrunar. Ef barn/unglingur hefur þroska til, ræddu þá um hættur megrunar. Sýndu barninu ást og umhyggju út frá hver þau eru, ekki út frá hvernig þau líta út. Ekki tala um mat sem „góðan“ og „slæman“. Ekki ætti að nota mat sem verðlaun eða refsingu. Með því að vinna saman að því að vera góðar fyrirmyndir geta sérfræðingar, foreldrar, kennarar, þjálfarar, áhrifavaldar og aðrir hjálpað til við að skapa öruggara og styðjandi umhverfi með heilbrigðum lífsvenjum. Ráðstefna um átröskun barna Barna- og unglingageðdeild Landspítalans mun setja þessi mál á oddinn á sinni næstu árlegu ráðstefnu sem fram fer 31. janúar 2025. Ráðstefnur deildarinnar hafa það að markmiði að efla samvinnu þeirra aðila í heilbrigðis-, félags- og menntakerfinu sem sinna þjónustu fyrir börn og unglinga með geðraskanir. Fyrir börn sem glíma við átröskun og fjölskyldur þeirra er ólýsanlega mikilvægt að gott samstarf takist milli þessara ólíku kerfa svo hægt sé að tryggja öflugar forvarnir, skjóta greiningu og bestu meðferð sem völ er á. Við berum sameiginlega ábyrgð á velferð barna og við skulum rísa undir henni. Karen Daðadóttir, sálfræðingur og teymisstjóri átröskunarteymis, Guðrún Erla Hilmarsdóttir, þroskaþjálfi í átröskunarteymi, Elva Björk Bjarnadóttir næringarfræðingur í átröskunarteymi Höfundar greinar eru fagaðilar í átröskunarteymi barna-og unglingageðdeildar Landspítala. Heimildir: Dondzilo, L., Rodgers, R. F., & Dietel, F. A. (2024). Association between engagement with appearance and eating related TikTok content and eating disorder symptoms via recommended content and appearance comparisons. International Journal of Eating Disorders, 57(2), 458–462. https://doi.org/10.1002/eat.24117 Herpertz-Dahlmann B. Adolescent eating disorders: update on definitions, symptomatology, epidemiology, and comorbidity. Child Adolesc Psychiatr Clin (2015) 24(1):177–96. doi: 10.1016/j.chc.2014.08.003 Wilksch SM, O'Shea A, Ho P, Byrne S, Wade TD. The relationship between social media use and disordered eating in young adolescents. Int J Eating Disord (2020) 53(1):96–106. doi: 10.1002/eat.23198 Nawaz, F. A., Riaz, M. M. A., Banday, N. U. A., Singh, A., Arshad, Z., Derby, H., & Sultan, M. A. (2024). Social media use among adolescents with eating disorders: a double-edged sword. Frontiers in psychiatry, 15, 1300182. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2024.1300182
Setjum á okkur súrefnisgrímuna áður en við björgum heiminum. Nú þarf hinn þögli meirihluti að láta í sér heyra Steindór Þórarinsson Skoðun
Skoðun Skólabærinn Garðabær: Við mælum árangur og gerum stöðugt betur Almar Guðmundsson,Sigríður Hulda Jónsdóttir skrifar
Skoðun Námsmat og Matsferill – Tækifæri til umbóta í skólastarfi Sigurbjörg Róbertsdóttir skrifar
Skoðun Tími til aðgerða - loftslags- og umhverfismál sett á dagskrá Jóna Þórey Pétursdóttir skrifar
Skoðun Setjum á okkur súrefnisgrímuna áður en við björgum heiminum. Nú þarf hinn þögli meirihluti að láta í sér heyra Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Sterkt skólasamfélag á Akureyri, sameiginleg ábyrgð og framtíðarsýn Heimir Örn Árnason skrifar
Skoðun Fæðingarhríðir fjórðu iðnbyltingarinnar: Til fjármálafyrirtækja Klara Nótt Egilson skrifar
Skoðun Erfðir og endurframleiðsla félagslegra vandamála milli kynslóða Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til utanríkisráðherra og alþingismanna: Farbann á hermenn sem taka þátt í þjóðarmorði Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Samstillt átak um öryggi Íslands Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Setjum á okkur súrefnisgrímuna áður en við björgum heiminum. Nú þarf hinn þögli meirihluti að láta í sér heyra Steindór Þórarinsson Skoðun