Er haframjólk full af eiturefnum? Guðrún Nanna Egilsdóttir, Rósa Líf Darradóttir og Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifa 25. nóvember 2023 15:00 Undanfarna daga hefur haframjólk verið í umræðunni. Því miður hefur umræðan einkennst af ónákvæmum og villandi upplýsingum þar sem hræðsluvekjandi fullyrðingum hefur verið haldið fram um innihaldsefni í haframjólk. Hér skal staðreyndum um haframjólk haldið til haga. Hvað er haframjólk? Haframjólk er jurtamjólk sem búin er til úr höfrum. Hún hefur rjómakennda áferð og milt, örlítið sætt bragð. Hún er vinsæl meðal grænkera og þeirra sem fylgja mjólkurlausu matarræði en hún inniheldur engar dýraafurðir eða laktósa. Haframjólk er búin til með því að leggja hafra í vatn og blanda. Síðan er blandan síuð til að fjarlægja agnir. Hún inniheldur trefjar, gott hlutfall kolvetna, E- vítamín og andoxunarefni og er gjarnan viðbætt með kalki og D-vítamíni. Mýtur um haframjólk 1) Hún inniheldur glýfosfat í skaðlegu magni Í einu kg af höfrum eru 0.723 mg af glýfosfati. Samkvæmt matvælaöryggisstofnuninni EFSA er örugg inntaka glýfosfats 0.5 mg á dag á hvert kg líkamsþyngdar. Þetta þýðir að 80 kg manneskja getur innbyrt 40 mg á dag án þess að það sé skaðlegt. Manneskjan þyrfti að drekka rúma 550 lítra af haframjólk eða borða 55.3 kg af höfrum á dag til að innbyrða glýfosfat í skaðlegu magni. 2) Hún inniheldur fýtinsýru sem hindrar upptöku næringarefna Fýtinsýra hindrar ekki upptöku efna en getur dregið úr upptöku á járni, sinki, magnesíum og kalki. Hún getur bundist þeim í meltingarveginum sem veldur því að þau frásogast verr. Þetta gerist þó einungis ef efnin eru borðuð í sömu máltíð og fýtinsýran. Önnur efni í fæðunni vinna svo gegn þessu með því að auka upptöku á ofangreindum næringarefnum. Gott dæmi um þetta er C-vítamín sem eykur upptöku járns. Þeir sem borða fjölbreytta og næringarríka fæðu fá nóg af þessum efnum og þurfa því ekki að hafa áhyggjur af skorti. Þá getur fýtinsýra haft jákvæð áhrif á heilsu vegna andoxunareiginleika og þannig mögulega verndað gegn DNA skemmdum og krabbameinsfrumuvexti. 3) Hún inniheldur repjuolíu sem er óholl Undanfarið hefur verið vinsælt að halda fram skaðsemi repjuolíu sem byggist þó ekki á neinum traustum vísindalegum grunni. Þvert á móti getur repjuolía sem fitugjafi talist holl fyrir okkur. Hún inniheldur mikið magn ómettaðra fitusýra, sérstaklega fjölómettaðra fitusýra (omega-6 og omega-3), sem gerir hana einstaklega næringarríka. Í repjuolíu eru einnig ýmis virk efni sem geta dregið úr líkum á sykursýki og krabbameini, ásamt því að vernda hjartað. 4)Hafrar innihalda mikið af þungmálminum kadmíumÞungmálmar finnast í einhverju magni í ýmsum matvælum. Í tengslum við hafra þá hefur kadmíum helst verið nefndur. Kadmíum er til staðar í jarðveginum og finnst í fjölda matvæla í mismunandi styrk. Samkvæmt EFSA er örugg inntaka 5.8 mcg fyrir hvert kg líkamsþyngdar á viku. Fyrir 80 kg manneskju eru það 464 mcg á viku. Í 100 g af höfrum eru 2.1 mcg. Einstaklingur sem er 80 kg þyrfti að borða 22.1 kg af höfrum eða drekka um 220 lítra af haframjólk á viku til þess að fara yfir þau mörk sem teljast örugg. Til að setja það magn í frekara samhengi inniheldur hefðbundin skál af hafragraut (1 desilítri hafrar) u.þ.b. 40 g af höfrum, þannig þyrfti 80 kg einstaklingur að borða 552 skálar af hafragraut á einni viku til að ná yfir mörk öruggrar neyslu á kadmíum. Það að matur innihaldi kadmíum í litlu magni er ekki eitthvað til að hræðast, allskyns efni finnast í flestum mat og sem betur fer eru matvælaöryggisstofnanir að fylgjast með og efnagreina til þess að halda matvælum öruggum til neyslu. Samantekið þá er neysla hafra og haframjólkur í eðlilegum skömmtum ekki áhyggjuefni. Þvert á móti eru hafrar matvæli sem telst almennt jákvætt að hafa sem hluta af mataræði sínu, en þeir eru ríkir af trefjum sem að flestir Íslendingar borða ekki nóg af. Trefjar geta haft margvísleg jákvæð áhrif á heilsuna og mælt er með að fullorðið fólk innbyrði a.m.k. 25- 35 grömm á dag. Sterkur vísindalegur grunnur er fyrir heilsufarslegum ávinningi hafra og annars heilkorns. En regluleg neysla á heilkorni getur meðal annars dregið úr líkum á hjarta- og æðasjúkdómum, sykursýki af tegund 2 og ristilkrabbameini. Upplýsingaóreiða nútímans býður upp á aukin tækifæri til þess að fræðast um næringu, en á sama tíma kallar hún á að við mætum upplýsingum með fyrirvara og gagnrýnni hugsun. Almennt getur verið hjálplegt að hafa í huga að matur er ekki eitthvað sem við þurfum að hræðast. Ekkert eitt matvæli getur haft það mikið vægi með tilliti til heilsufars að það þurfi alfarið að forðast eða skylda sig til að borða. Upplýsingum frá einstaklingum sem halda fram slíkum skilaboðum ætti því ávallt að taka með fyrirvara og jafnvel leita sér frekari upplýsinga, fremur en að hræðast neyslu matvæla sem við kannski njótum þess að borða og líður vel af. Guðrún Nanna Egilsdóttir, meistaranemi í næringarfræði. Rósa Líf Darradóttir, læknir. Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir, næringarfræðingur, doktorsnemi og aðjúnkt í næringarfræði við Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Ástþór Magnússon í spádómum? Gunnar Karl Halldórsson Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu Skoðun Söngvakeppni og stríðsglæpir Ragnhildur Hólmgeirsdóttir Skoðun Af hverju kýs ég ekki Katrínu Jakobs Birgir Dýrfjörð Skoðun Menningarlegur og sáttfús forseti Aldís Aðalbjarnardóttir Skoðun Leikskólakennara á eftirlaunum er ofboðið Ásdís Ólafsdóttir Skoðun Var upplýsingagjöf í covidfaraldrinum upplýsingaóreiða? Steingrímur Atlason Skoðun Svik forsetaframbjóðanda við börnin á Gaza Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ástþór Magnússon í spádómum? Gunnar Karl Halldórsson skrifar Skoðun Athugasemdir við grein um samgöngumál Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Riðulaust Ísland! Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur skrifar Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu skrifar Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Þrír dæmigerðir dagar skemmtiferðaskipafarþega í júlí Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Minnisleysi eða þekkingarskortur? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dáin og deyjandi dýr en engin neyð? Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Dagur til umhugsunar Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Að leysa vandann með quick fix Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Var upplýsingagjöf í covidfaraldrinum upplýsingaóreiða? Steingrímur Atlason skrifar Skoðun Mikilvægi íþróttafélaga Lárus Sigurðsson skrifar Skoðun Sumargjafir Gunnar Ingi Björnsson skrifar Skoðun Þar sem er reykur þar er… Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Betur má ef duga skal Kristinn Árni L. Hróbjartsson skrifar Skoðun Menningarlegur og sáttfús forseti Aldís Aðalbjarnardóttir skrifar Skoðun Leið að hraðari innviðauppbyggingu Sölvi Sturluson skrifar Skoðun Viltu bjarga heiminum? Samfélagsdrifnar loftslagslausnir Inga Rós Antoníusdóttir skrifar Skoðun Hugleiðingar í aðdraganda kosninga Þuríður Helga Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Lýðskrum eða minnisleysi? Þorvaldur Þorvaldsson skrifar Skoðun Stuðningur við langtímakjarasamninga Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Baldur er minn forseti Hjalti Vignisson skrifar Skoðun Vits er þörf þeim er víða ratar- um gagnsemi og glapræði gervigreindar Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Að læra nýtt tungumál og sýna þolinmæði Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Það er mikill munur á þeim sem vanda sig og hinum sem vanda sig ekki Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Það sem spurt var um - en svörin þunn og kom kannski ekki á óvart Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Að rækta garðinn sinn Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar Skoðun Dánaraðstoð og siðareglur lækna Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Vörður á veginum framundan Davíð Þorláksson skrifar Sjá meira
Undanfarna daga hefur haframjólk verið í umræðunni. Því miður hefur umræðan einkennst af ónákvæmum og villandi upplýsingum þar sem hræðsluvekjandi fullyrðingum hefur verið haldið fram um innihaldsefni í haframjólk. Hér skal staðreyndum um haframjólk haldið til haga. Hvað er haframjólk? Haframjólk er jurtamjólk sem búin er til úr höfrum. Hún hefur rjómakennda áferð og milt, örlítið sætt bragð. Hún er vinsæl meðal grænkera og þeirra sem fylgja mjólkurlausu matarræði en hún inniheldur engar dýraafurðir eða laktósa. Haframjólk er búin til með því að leggja hafra í vatn og blanda. Síðan er blandan síuð til að fjarlægja agnir. Hún inniheldur trefjar, gott hlutfall kolvetna, E- vítamín og andoxunarefni og er gjarnan viðbætt með kalki og D-vítamíni. Mýtur um haframjólk 1) Hún inniheldur glýfosfat í skaðlegu magni Í einu kg af höfrum eru 0.723 mg af glýfosfati. Samkvæmt matvælaöryggisstofnuninni EFSA er örugg inntaka glýfosfats 0.5 mg á dag á hvert kg líkamsþyngdar. Þetta þýðir að 80 kg manneskja getur innbyrt 40 mg á dag án þess að það sé skaðlegt. Manneskjan þyrfti að drekka rúma 550 lítra af haframjólk eða borða 55.3 kg af höfrum á dag til að innbyrða glýfosfat í skaðlegu magni. 2) Hún inniheldur fýtinsýru sem hindrar upptöku næringarefna Fýtinsýra hindrar ekki upptöku efna en getur dregið úr upptöku á járni, sinki, magnesíum og kalki. Hún getur bundist þeim í meltingarveginum sem veldur því að þau frásogast verr. Þetta gerist þó einungis ef efnin eru borðuð í sömu máltíð og fýtinsýran. Önnur efni í fæðunni vinna svo gegn þessu með því að auka upptöku á ofangreindum næringarefnum. Gott dæmi um þetta er C-vítamín sem eykur upptöku járns. Þeir sem borða fjölbreytta og næringarríka fæðu fá nóg af þessum efnum og þurfa því ekki að hafa áhyggjur af skorti. Þá getur fýtinsýra haft jákvæð áhrif á heilsu vegna andoxunareiginleika og þannig mögulega verndað gegn DNA skemmdum og krabbameinsfrumuvexti. 3) Hún inniheldur repjuolíu sem er óholl Undanfarið hefur verið vinsælt að halda fram skaðsemi repjuolíu sem byggist þó ekki á neinum traustum vísindalegum grunni. Þvert á móti getur repjuolía sem fitugjafi talist holl fyrir okkur. Hún inniheldur mikið magn ómettaðra fitusýra, sérstaklega fjölómettaðra fitusýra (omega-6 og omega-3), sem gerir hana einstaklega næringarríka. Í repjuolíu eru einnig ýmis virk efni sem geta dregið úr líkum á sykursýki og krabbameini, ásamt því að vernda hjartað. 4)Hafrar innihalda mikið af þungmálminum kadmíumÞungmálmar finnast í einhverju magni í ýmsum matvælum. Í tengslum við hafra þá hefur kadmíum helst verið nefndur. Kadmíum er til staðar í jarðveginum og finnst í fjölda matvæla í mismunandi styrk. Samkvæmt EFSA er örugg inntaka 5.8 mcg fyrir hvert kg líkamsþyngdar á viku. Fyrir 80 kg manneskju eru það 464 mcg á viku. Í 100 g af höfrum eru 2.1 mcg. Einstaklingur sem er 80 kg þyrfti að borða 22.1 kg af höfrum eða drekka um 220 lítra af haframjólk á viku til þess að fara yfir þau mörk sem teljast örugg. Til að setja það magn í frekara samhengi inniheldur hefðbundin skál af hafragraut (1 desilítri hafrar) u.þ.b. 40 g af höfrum, þannig þyrfti 80 kg einstaklingur að borða 552 skálar af hafragraut á einni viku til að ná yfir mörk öruggrar neyslu á kadmíum. Það að matur innihaldi kadmíum í litlu magni er ekki eitthvað til að hræðast, allskyns efni finnast í flestum mat og sem betur fer eru matvælaöryggisstofnanir að fylgjast með og efnagreina til þess að halda matvælum öruggum til neyslu. Samantekið þá er neysla hafra og haframjólkur í eðlilegum skömmtum ekki áhyggjuefni. Þvert á móti eru hafrar matvæli sem telst almennt jákvætt að hafa sem hluta af mataræði sínu, en þeir eru ríkir af trefjum sem að flestir Íslendingar borða ekki nóg af. Trefjar geta haft margvísleg jákvæð áhrif á heilsuna og mælt er með að fullorðið fólk innbyrði a.m.k. 25- 35 grömm á dag. Sterkur vísindalegur grunnur er fyrir heilsufarslegum ávinningi hafra og annars heilkorns. En regluleg neysla á heilkorni getur meðal annars dregið úr líkum á hjarta- og æðasjúkdómum, sykursýki af tegund 2 og ristilkrabbameini. Upplýsingaóreiða nútímans býður upp á aukin tækifæri til þess að fræðast um næringu, en á sama tíma kallar hún á að við mætum upplýsingum með fyrirvara og gagnrýnni hugsun. Almennt getur verið hjálplegt að hafa í huga að matur er ekki eitthvað sem við þurfum að hræðast. Ekkert eitt matvæli getur haft það mikið vægi með tilliti til heilsufars að það þurfi alfarið að forðast eða skylda sig til að borða. Upplýsingum frá einstaklingum sem halda fram slíkum skilaboðum ætti því ávallt að taka með fyrirvara og jafnvel leita sér frekari upplýsinga, fremur en að hræðast neyslu matvæla sem við kannski njótum þess að borða og líður vel af. Guðrún Nanna Egilsdóttir, meistaranemi í næringarfræði. Rósa Líf Darradóttir, læknir. Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir, næringarfræðingur, doktorsnemi og aðjúnkt í næringarfræði við Háskóla Íslands.
Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur skrifar
Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu skrifar
Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson skrifar
Skoðun Vits er þörf þeim er víða ratar- um gagnsemi og glapræði gervigreindar Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar
Skoðun Það er mikill munur á þeim sem vanda sig og hinum sem vanda sig ekki Sigurður G. Guðjónsson skrifar
Skoðun Það sem spurt var um - en svörin þunn og kom kannski ekki á óvart Sigurður Páll Jónsson skrifar