Gervigreind og hugvísindi Gauti Kristmannsson skrifar 29. mars 2023 09:30 Ég held að það hafi verið í kringum 1990 að fyrsti verkfræðingurinn sagði mér í óspurðum fréttum að tölvur myndu taka þýðingastarfið af mér innan þriggja ára. Ég hef heyrt það á þriggja ára fresti síðan, en ekki er komið að því enn. Nú er mikið rætt um gervigreind og að hún muni taka mikið af störfum fólks þar sem ódýrara verði að nota hana en raunverulega greind fólks. Hávaðinn í kringum gervigreindina minnir mig á fyrri spádóma, en þó hefur mest verið rætt um bullið sem kemur út úr þessari tækni, því hún skáldar bara í eyður rétt eins og ég reyndi einu sinni í skóla, ólesinn í tíma í setningafræði. Kennarinn horfði á mig augnablik eins og ég hefði sagt eitthvað snilldarlegt, ég var við það að anda léttar. „Kolvitlaust,“ sagði hann svo og ég kafroðnaði auðvitað. Gervigreindin hefur ekki þennan hæfileika, að roðna þegar hún bullar. Að vísu biðst hún stundum afsökunar þegar hún er leiðrétt, en hún skammast sín ekkert. En hvað getur gervigreindin gert virkilega vel? Hún ætti að geta reiknað mjög vel og unnið upp úr gögnum á fyrir fram gefnum forsendum. Það er miklu áhugaverðara heldur en að lesa kolvitlausan þvætting þar sem skáldað er í eyðurnar þegar hún er að veita upplýsingar. Hvaða afleiðingar gæti það haft? Jú, hægt er að láta hana um mörg mjög stærðfræðileg og tæknileg verkefni. Hún ætti til dæmis að geta reiknað burðarþol bygginga, verkfræðingurinn getur farið á eftirlaun, eða hvað? Arkitektinn er kannski hólpnari, hann þarf fagurfræðilega hugsun, en hús eru ekki alltaf teiknuð á þeim forsendum og það getur verið að margur verktakinn noti bara gervigreind til að teikna enn eina blokkina í enn einu úthverfinu. Fjölmörg önnur störf eru líkleg til að falla í valinn, mætti ætla, ef gervigreindinni verður talið treystandi. Endurskoðun reikninga, gerð ársskýrslna og annað sem byggir á gefnum forsendum og sífelldum endurtekningum á sömu hlutum. Líkast til mætti treysta niðurstöðum hennar betur en sumra mennskra ef marka má það sem fram kom í Hruninu, því hún skilur ekki hvernig eigi að „fegra“ bókhaldið. Hugsa mætti sér að gervigreindin greini sjúkdómseinkenni og niðurstöður blóðrannsókna og gæti þá kannski komið með sjúkdómgreiningu og mælt með meðferð; það myndi áreiðanlega létta mikið á heilbrigðiskerfinu. Hún gæti líka gert fjárlög fyrir ríkið, það eru allt reiknanlegar forsendur í þeim og stjórnmálamenn gætu einfaldlega bætt við pólitískum forsendum sínum og sparað heilu og hálfu ráðuneytin við að ganga frá þessum útreikningum. „Báknið burt,“ sögðu einhver. Mikið hefur einnig verið rætt um áherslu á svokallaðar STEM greinar (það sem áður var kallað raungreinar, vísindi, tækni, verkfræði og stærðfræði (telst stærðfræði þá ekki til vísinda?)) og ráðherra háskólamála leggur áherslu á að styrkja þær sérstaklega. Það er gott og blessað, en er nokkur þörf á því, gervigreindin tekur þetta innan þriggja ára, eða hvað? Auðvitað er það orðum aukið, gervigreindin getur vissulega vel unnið með margt af þeim forsendum sem raungreinar nota til komast að niðurstöðum sínum, en það sem fleytir þeim áfram er frumleg hugsun sem sveigir frá forsendunum og fer út „fyrir kassann“ (tölvuna?) eins og vinsælt er að segja. Frumleg hugsun er líka nauðsynleg í raunvísindum. Og hvað getur gervigreindin ekki og vísast ekki í fyrirsjáanlegri framtíð? Hún getur einmitt ekki hugsað frumlega, hún vinnur einungis úr fyrirliggjandi gögnum og getur því ekki per definitionem hugsað frumlega, ekki greint huglæg fyrirbæri og lagt á þau fræðilegt mat sem byggir á því að sjá og skynja þennan frumleika. Hún getur vissulega lesið yfir ritgerð eða skáldskap og leiðrétt villur, en hún getur ekki metið hvort þetta er frumleg nýsköpun, hún hefur bara þær reglur sem fyrir liggja og veit ekki annað. Hún gerir sér ekki neina grein fyrir því hvaða tilfinningar frumsköpun getur vakið því hún hefur engar sjálf og því engar forsendur til að meta þær. Fyrir henni er skýrsla SS foringja í Auschwitz og sögur á borð við Ef þetta er maður eftir Primo Levi bara tveir textar um sama fyrirbærið. Hún getur samið ljóð, sögur, ritgerðir, talað um heimspeki, talið upp sagnfræðilegar staðreyndir (eða búið til nýjar út í bláinn), en hún getur ekki gert það með frumlegri nýrri túlkun því hún hún hefur engan frumleika í sér, aðeins fyrirliggjandi gögn og einu gildir hversu mikið magn þeirra verður, hún getur þetta ekki. Hvernig ætti gervigreind að koma með nýja og frumlega orðræðugreiningu á textum, hugmyndafræði og þess vegna stjórnmálum? Hún gæti hermt eftir því sem fyrir liggur, ekkert annað. En á tímum þar sem upplýsingaóreiðan hefur aldrei verið meiri hefur aldrei verið meiri þörf fyrir fólk sem getur unnið og metið upplýsingar á mannrænan og mannvænan hátt, með frumlegri hugsun. Hugvísindi eru að verða æ mikilvægari til að veita mannkyninu þau tæki sem nauðsynleg eru til að við endum ekki öll í einhverri Metropolis í fullkomnu tilgangsleysi tilverunnar. Hugvísindi eru móteitrið við því sem eitrað er í gervigreindinni. Höfundur er deildarorseti Íslensku- og menningardeildar HÍ og prófessor í þýðingarfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gervigreind Gauti Kristmannsson Skóla - og menntamál Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Ástþór Magnússon í spádómum? Gunnar Karl Halldórsson Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu Skoðun Af hverju kýs ég ekki Katrínu Jakobs Birgir Dýrfjörð Skoðun Menningarlegur og sáttfús forseti Aldís Aðalbjarnardóttir Skoðun Var upplýsingagjöf í covidfaraldrinum upplýsingaóreiða? Steingrímur Atlason Skoðun Söngvakeppni og stríðsglæpir Ragnhildur Hólmgeirsdóttir Skoðun Svik forsetaframbjóðanda við börnin á Gaza Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir Skoðun Þrír dæmigerðir dagar skemmtiferðaskipafarþega í júlí Ingvar Örn Ingvarsson Skoðun Skoðun Skoðun Ástþór Magnússon í spádómum? Gunnar Karl Halldórsson skrifar Skoðun Athugasemdir við grein um samgöngumál Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Riðulaust Ísland! Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur skrifar Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu skrifar Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Þrír dæmigerðir dagar skemmtiferðaskipafarþega í júlí Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Minnisleysi eða þekkingarskortur? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dáin og deyjandi dýr en engin neyð? Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Dagur til umhugsunar Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Að leysa vandann með quick fix Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Var upplýsingagjöf í covidfaraldrinum upplýsingaóreiða? Steingrímur Atlason skrifar Skoðun Mikilvægi íþróttafélaga Lárus Sigurðsson skrifar Skoðun Sumargjafir Gunnar Ingi Björnsson skrifar Skoðun Þar sem er reykur þar er… Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Betur má ef duga skal Kristinn Árni L. Hróbjartsson skrifar Skoðun Menningarlegur og sáttfús forseti Aldís Aðalbjarnardóttir skrifar Skoðun Leið að hraðari innviðauppbyggingu Sölvi Sturluson skrifar Skoðun Viltu bjarga heiminum? Samfélagsdrifnar loftslagslausnir Inga Rós Antoníusdóttir skrifar Skoðun Hugleiðingar í aðdraganda kosninga Þuríður Helga Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Lýðskrum eða minnisleysi? Þorvaldur Þorvaldsson skrifar Skoðun Stuðningur við langtímakjarasamninga Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Baldur er minn forseti Hjalti Vignisson skrifar Skoðun Vits er þörf þeim er víða ratar- um gagnsemi og glapræði gervigreindar Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Að læra nýtt tungumál og sýna þolinmæði Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Það er mikill munur á þeim sem vanda sig og hinum sem vanda sig ekki Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Það sem spurt var um - en svörin þunn og kom kannski ekki á óvart Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Að rækta garðinn sinn Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar Skoðun Dánaraðstoð og siðareglur lækna Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Vörður á veginum framundan Davíð Þorláksson skrifar Sjá meira
Ég held að það hafi verið í kringum 1990 að fyrsti verkfræðingurinn sagði mér í óspurðum fréttum að tölvur myndu taka þýðingastarfið af mér innan þriggja ára. Ég hef heyrt það á þriggja ára fresti síðan, en ekki er komið að því enn. Nú er mikið rætt um gervigreind og að hún muni taka mikið af störfum fólks þar sem ódýrara verði að nota hana en raunverulega greind fólks. Hávaðinn í kringum gervigreindina minnir mig á fyrri spádóma, en þó hefur mest verið rætt um bullið sem kemur út úr þessari tækni, því hún skáldar bara í eyður rétt eins og ég reyndi einu sinni í skóla, ólesinn í tíma í setningafræði. Kennarinn horfði á mig augnablik eins og ég hefði sagt eitthvað snilldarlegt, ég var við það að anda léttar. „Kolvitlaust,“ sagði hann svo og ég kafroðnaði auðvitað. Gervigreindin hefur ekki þennan hæfileika, að roðna þegar hún bullar. Að vísu biðst hún stundum afsökunar þegar hún er leiðrétt, en hún skammast sín ekkert. En hvað getur gervigreindin gert virkilega vel? Hún ætti að geta reiknað mjög vel og unnið upp úr gögnum á fyrir fram gefnum forsendum. Það er miklu áhugaverðara heldur en að lesa kolvitlausan þvætting þar sem skáldað er í eyðurnar þegar hún er að veita upplýsingar. Hvaða afleiðingar gæti það haft? Jú, hægt er að láta hana um mörg mjög stærðfræðileg og tæknileg verkefni. Hún ætti til dæmis að geta reiknað burðarþol bygginga, verkfræðingurinn getur farið á eftirlaun, eða hvað? Arkitektinn er kannski hólpnari, hann þarf fagurfræðilega hugsun, en hús eru ekki alltaf teiknuð á þeim forsendum og það getur verið að margur verktakinn noti bara gervigreind til að teikna enn eina blokkina í enn einu úthverfinu. Fjölmörg önnur störf eru líkleg til að falla í valinn, mætti ætla, ef gervigreindinni verður talið treystandi. Endurskoðun reikninga, gerð ársskýrslna og annað sem byggir á gefnum forsendum og sífelldum endurtekningum á sömu hlutum. Líkast til mætti treysta niðurstöðum hennar betur en sumra mennskra ef marka má það sem fram kom í Hruninu, því hún skilur ekki hvernig eigi að „fegra“ bókhaldið. Hugsa mætti sér að gervigreindin greini sjúkdómseinkenni og niðurstöður blóðrannsókna og gæti þá kannski komið með sjúkdómgreiningu og mælt með meðferð; það myndi áreiðanlega létta mikið á heilbrigðiskerfinu. Hún gæti líka gert fjárlög fyrir ríkið, það eru allt reiknanlegar forsendur í þeim og stjórnmálamenn gætu einfaldlega bætt við pólitískum forsendum sínum og sparað heilu og hálfu ráðuneytin við að ganga frá þessum útreikningum. „Báknið burt,“ sögðu einhver. Mikið hefur einnig verið rætt um áherslu á svokallaðar STEM greinar (það sem áður var kallað raungreinar, vísindi, tækni, verkfræði og stærðfræði (telst stærðfræði þá ekki til vísinda?)) og ráðherra háskólamála leggur áherslu á að styrkja þær sérstaklega. Það er gott og blessað, en er nokkur þörf á því, gervigreindin tekur þetta innan þriggja ára, eða hvað? Auðvitað er það orðum aukið, gervigreindin getur vissulega vel unnið með margt af þeim forsendum sem raungreinar nota til komast að niðurstöðum sínum, en það sem fleytir þeim áfram er frumleg hugsun sem sveigir frá forsendunum og fer út „fyrir kassann“ (tölvuna?) eins og vinsælt er að segja. Frumleg hugsun er líka nauðsynleg í raunvísindum. Og hvað getur gervigreindin ekki og vísast ekki í fyrirsjáanlegri framtíð? Hún getur einmitt ekki hugsað frumlega, hún vinnur einungis úr fyrirliggjandi gögnum og getur því ekki per definitionem hugsað frumlega, ekki greint huglæg fyrirbæri og lagt á þau fræðilegt mat sem byggir á því að sjá og skynja þennan frumleika. Hún getur vissulega lesið yfir ritgerð eða skáldskap og leiðrétt villur, en hún getur ekki metið hvort þetta er frumleg nýsköpun, hún hefur bara þær reglur sem fyrir liggja og veit ekki annað. Hún gerir sér ekki neina grein fyrir því hvaða tilfinningar frumsköpun getur vakið því hún hefur engar sjálf og því engar forsendur til að meta þær. Fyrir henni er skýrsla SS foringja í Auschwitz og sögur á borð við Ef þetta er maður eftir Primo Levi bara tveir textar um sama fyrirbærið. Hún getur samið ljóð, sögur, ritgerðir, talað um heimspeki, talið upp sagnfræðilegar staðreyndir (eða búið til nýjar út í bláinn), en hún getur ekki gert það með frumlegri nýrri túlkun því hún hún hefur engan frumleika í sér, aðeins fyrirliggjandi gögn og einu gildir hversu mikið magn þeirra verður, hún getur þetta ekki. Hvernig ætti gervigreind að koma með nýja og frumlega orðræðugreiningu á textum, hugmyndafræði og þess vegna stjórnmálum? Hún gæti hermt eftir því sem fyrir liggur, ekkert annað. En á tímum þar sem upplýsingaóreiðan hefur aldrei verið meiri hefur aldrei verið meiri þörf fyrir fólk sem getur unnið og metið upplýsingar á mannrænan og mannvænan hátt, með frumlegri hugsun. Hugvísindi eru að verða æ mikilvægari til að veita mannkyninu þau tæki sem nauðsynleg eru til að við endum ekki öll í einhverri Metropolis í fullkomnu tilgangsleysi tilverunnar. Hugvísindi eru móteitrið við því sem eitrað er í gervigreindinni. Höfundur er deildarorseti Íslensku- og menningardeildar HÍ og prófessor í þýðingarfræði.
Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur skrifar
Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu skrifar
Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson skrifar
Skoðun Vits er þörf þeim er víða ratar- um gagnsemi og glapræði gervigreindar Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar
Skoðun Það er mikill munur á þeim sem vanda sig og hinum sem vanda sig ekki Sigurður G. Guðjónsson skrifar
Skoðun Það sem spurt var um - en svörin þunn og kom kannski ekki á óvart Sigurður Páll Jónsson skrifar