Mannréttindi: Ábyrgð fyrirtækja/Eru mannréttindi brotin í þinni virðiskeðju? Björgheiður Margrét Helgadóttir skrifar 22. nóvember 2022 19:30 Ég opna samfélagsmiðla og við mér blasir myndband af fátæku barni í skelfilegum aðstæðum við barnaþrælkun að sauma föt. Ég hugsa með mér hvað þetta ástand sé nú hrikalegt þarna út í heimi, legg frá mér símann sem var framleiddur við álíka aðstæður, klæði mig í fötin saumuð í útlöndum af konum í neyð og gleymi myndbandinu um leið og ég byrja að hugsa um hvað á að vera í matinn í kvöld. Það er auðvelt að leiða hjá sér brot á mannréttindum sem gerast fjarri okkur en raunin er sú að neytendahegðun hefur bein áhrif á þessi brot. Lítið gagnsæi hefur gert það að verkum að fyrirtæki og neytendur hafa getað falið sig bak við það að vita ekki nákvæmlega hvað er að gerast og þannig getað vonað að allt sé í lagi bak við vörurnar sem verið er að bjóða uppá og kaupa. Með auknum kröfum um gagnsæi á öllum stigum framleiðslu má gera ráð fyrir að dagar þess að krossa fingur og vona það besta séu taldir. Með nýju regluverki frá Evrópusambandinu (ESB) verða fyrirtækjum settar fastari skorður varðandi sjálfbærni í starfsemi sinni, ekki einungis hvað varðar umhverfismál heldur einnig félagslega þætti líkt og mannréttindi. Áherslan á mannréttindi kemur fram í nokkrum af fjölmörgum lögum og frumvörpum frá ESB varðandi sjálfbærni. Sum hver hafa þegar tekið gildi og önnur eru væntanleg í náinni framtíð. Sem dæmi má nefna frumvarp til laga um upplýsingagjöf varðandi sjálfbærni á sviði fjármálaþjónustu og flokkunarkerfi fyrir sjálfbærar fjárfestingar (e. Taxonomy) sem komið er til umfjöllunar á Alþingi Íslands, en þar kveður á um að fylgja þurfi lágmarksverndarráðstöfunum (e. minimum safeguards) til þess að atvinnustarfsemi geti talist sjálfbær. Einnig ber að nefna Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) frá ESB sem mun taka gildi á næstu mánuðum og segir til um hverju fyrirtæki þurfa að segja frá í tengslum við mannréttindi. Þá liggja nú fyrir drög af nýjum lögum frá ESB um áreiðanleikakönnun á sjálfbærniupplýsingum fyrirtækja (e. Corporate Sustainability Due Diligence and amending Directive (CSDDD)) sem meðal annars munu skylda stærri fyrirtæki til þess að vinna eftir ábyrgum viðskiptaháttum og skoða virðiskeðjuna sína frá A-Ö og þar með tryggja að mannréttindi séu hvergi brotin. Þetta þýðir þá að fyrirtækin þurfa að vita hvort mannréttindi séu brotin til að mynda við það að ná málmum úr jörðu, lita og sauma klæði eða við flutning á hráefnum milli heimsálfa, allt þar til varan sem verið er að kaupa til fyrirtækisins berst þeim. Fyrirtækin þurfa að gera slíka greiningu og birta þær upplýsingar á gagnsæjan hátt. Þannig munu neytendur geta fullvissað sig um að hugað sé að þessum atriðum út í gegn. Þetta er ný nálgun á mannréttindum fyrir þau fyrirtæki sem hingað til hafa eingöngu hugað að vellíðan og réttindum eigin starfsfólks. Þessi lög munu svo hafa keðjuverkandi áhrif í öllum viðskiptum sem fara í gegnum Evrópu. Mörg lönd eru nú þegar byrjuð að undirbúa sig undir að þetta regluverk taki gildi í Evrópusambandinu en þar má nefna til dæmis granna okkar í Noregi. Þar tóku í gildi lög síðastliðið sumar sem kallast The Transparency Act. Lögin skylda fyrirtæki til að framkvæma áreiðanleikakönnun á starfsemi sinni sem og virðiskeðju og nær þessi krafa einnig til allra viðskiptafélaga þess. Þau þurfa að auðkenna, taka á, koma í veg fyrir og takmarka brot á mannréttindum ásamt því að tryggja mannsæmandi vinnuskilyrði. Fyrirtæki þurfa að innleiða viðeigandi stefnur, framkvæma áhættugreiningar og veita stuðning eða vinna í því að bæta úr hvers kyns brotum. Þau þurfa svo að greina frá þessum aðgerðum í skýrslu sem er aðgengileg almenningi og eykur gagnsæi. Lögin skylda einnig fyrirtæki til þess að bregðast við fyrirspurnum frá almenningi um hvernig þau taka á mögulegum áhrifum á mannréttindi og vinnuskilyrði. Gera má ráð fyrir að lög af þessu tagi verði innleidd á Íslandi fyrr en varir og því er mikilvægt að fyrirtæki hér á landi hugi að því hvernig þau geta sýnt fram á áreiðanleika upplýsinga um mannréttindi í virðiskeðju sinni. Þrátt fyrir að flest íslensk fyrirtæki séu of lítil til þess að CSDDD lögin gildi beinlínis um þau, munu lögin líklegast vera aðlöguð að smæð landsins og því taka til fleiri fyrirtækja. Einnig ber að hafa í huga að fyrirtæki á Íslandi eru hluti af stærri virðiskeðjum og því er ekki hægt að sleppa með skrekkinn að fullu og skýla sér á bak við stærri þjóðir, því öll berum við jú ábyrgð. Fyrirtæki verða að bera ábyrgð á allri virðiskeðjunni sinni. Regluverkið sem nálgast er flókið og er CSDDD einungis einn hluti af stærri heild. Til þess að fræðast meira um komandi reglur og mannréttindi í virðiskeðju fyrirtækja, hvet ég öll til að mæta á Sjálfbærnidag EY og SA sem haldinn verður 23. nóvember næstkomandi. Þar mun einn helsti sérfræðingur í mannréttindum frá EY í Noregi flytja erindi og stýra vinnustofu um efnið. Höfundur er sérfræðingur í sjálfbærniráðgjöf hjá EY á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mannréttindi Mest lesið Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir skrifar Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Á að sameina ÍSÍ og UMFÍ? Ómar Stefánsson skrifar Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir skrifar Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson skrifar Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Sjá meira
Ég opna samfélagsmiðla og við mér blasir myndband af fátæku barni í skelfilegum aðstæðum við barnaþrælkun að sauma föt. Ég hugsa með mér hvað þetta ástand sé nú hrikalegt þarna út í heimi, legg frá mér símann sem var framleiddur við álíka aðstæður, klæði mig í fötin saumuð í útlöndum af konum í neyð og gleymi myndbandinu um leið og ég byrja að hugsa um hvað á að vera í matinn í kvöld. Það er auðvelt að leiða hjá sér brot á mannréttindum sem gerast fjarri okkur en raunin er sú að neytendahegðun hefur bein áhrif á þessi brot. Lítið gagnsæi hefur gert það að verkum að fyrirtæki og neytendur hafa getað falið sig bak við það að vita ekki nákvæmlega hvað er að gerast og þannig getað vonað að allt sé í lagi bak við vörurnar sem verið er að bjóða uppá og kaupa. Með auknum kröfum um gagnsæi á öllum stigum framleiðslu má gera ráð fyrir að dagar þess að krossa fingur og vona það besta séu taldir. Með nýju regluverki frá Evrópusambandinu (ESB) verða fyrirtækjum settar fastari skorður varðandi sjálfbærni í starfsemi sinni, ekki einungis hvað varðar umhverfismál heldur einnig félagslega þætti líkt og mannréttindi. Áherslan á mannréttindi kemur fram í nokkrum af fjölmörgum lögum og frumvörpum frá ESB varðandi sjálfbærni. Sum hver hafa þegar tekið gildi og önnur eru væntanleg í náinni framtíð. Sem dæmi má nefna frumvarp til laga um upplýsingagjöf varðandi sjálfbærni á sviði fjármálaþjónustu og flokkunarkerfi fyrir sjálfbærar fjárfestingar (e. Taxonomy) sem komið er til umfjöllunar á Alþingi Íslands, en þar kveður á um að fylgja þurfi lágmarksverndarráðstöfunum (e. minimum safeguards) til þess að atvinnustarfsemi geti talist sjálfbær. Einnig ber að nefna Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) frá ESB sem mun taka gildi á næstu mánuðum og segir til um hverju fyrirtæki þurfa að segja frá í tengslum við mannréttindi. Þá liggja nú fyrir drög af nýjum lögum frá ESB um áreiðanleikakönnun á sjálfbærniupplýsingum fyrirtækja (e. Corporate Sustainability Due Diligence and amending Directive (CSDDD)) sem meðal annars munu skylda stærri fyrirtæki til þess að vinna eftir ábyrgum viðskiptaháttum og skoða virðiskeðjuna sína frá A-Ö og þar með tryggja að mannréttindi séu hvergi brotin. Þetta þýðir þá að fyrirtækin þurfa að vita hvort mannréttindi séu brotin til að mynda við það að ná málmum úr jörðu, lita og sauma klæði eða við flutning á hráefnum milli heimsálfa, allt þar til varan sem verið er að kaupa til fyrirtækisins berst þeim. Fyrirtækin þurfa að gera slíka greiningu og birta þær upplýsingar á gagnsæjan hátt. Þannig munu neytendur geta fullvissað sig um að hugað sé að þessum atriðum út í gegn. Þetta er ný nálgun á mannréttindum fyrir þau fyrirtæki sem hingað til hafa eingöngu hugað að vellíðan og réttindum eigin starfsfólks. Þessi lög munu svo hafa keðjuverkandi áhrif í öllum viðskiptum sem fara í gegnum Evrópu. Mörg lönd eru nú þegar byrjuð að undirbúa sig undir að þetta regluverk taki gildi í Evrópusambandinu en þar má nefna til dæmis granna okkar í Noregi. Þar tóku í gildi lög síðastliðið sumar sem kallast The Transparency Act. Lögin skylda fyrirtæki til að framkvæma áreiðanleikakönnun á starfsemi sinni sem og virðiskeðju og nær þessi krafa einnig til allra viðskiptafélaga þess. Þau þurfa að auðkenna, taka á, koma í veg fyrir og takmarka brot á mannréttindum ásamt því að tryggja mannsæmandi vinnuskilyrði. Fyrirtæki þurfa að innleiða viðeigandi stefnur, framkvæma áhættugreiningar og veita stuðning eða vinna í því að bæta úr hvers kyns brotum. Þau þurfa svo að greina frá þessum aðgerðum í skýrslu sem er aðgengileg almenningi og eykur gagnsæi. Lögin skylda einnig fyrirtæki til þess að bregðast við fyrirspurnum frá almenningi um hvernig þau taka á mögulegum áhrifum á mannréttindi og vinnuskilyrði. Gera má ráð fyrir að lög af þessu tagi verði innleidd á Íslandi fyrr en varir og því er mikilvægt að fyrirtæki hér á landi hugi að því hvernig þau geta sýnt fram á áreiðanleika upplýsinga um mannréttindi í virðiskeðju sinni. Þrátt fyrir að flest íslensk fyrirtæki séu of lítil til þess að CSDDD lögin gildi beinlínis um þau, munu lögin líklegast vera aðlöguð að smæð landsins og því taka til fleiri fyrirtækja. Einnig ber að hafa í huga að fyrirtæki á Íslandi eru hluti af stærri virðiskeðjum og því er ekki hægt að sleppa með skrekkinn að fullu og skýla sér á bak við stærri þjóðir, því öll berum við jú ábyrgð. Fyrirtæki verða að bera ábyrgð á allri virðiskeðjunni sinni. Regluverkið sem nálgast er flókið og er CSDDD einungis einn hluti af stærri heild. Til þess að fræðast meira um komandi reglur og mannréttindi í virðiskeðju fyrirtækja, hvet ég öll til að mæta á Sjálfbærnidag EY og SA sem haldinn verður 23. nóvember næstkomandi. Þar mun einn helsti sérfræðingur í mannréttindum frá EY í Noregi flytja erindi og stýra vinnustofu um efnið. Höfundur er sérfræðingur í sjálfbærniráðgjöf hjá EY á Íslandi.
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun
Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar
Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar
Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun