Samkennd fer minnkandi milli kynslóða Stefanía Arnardóttir skrifar 22. október 2022 08:01 Mannskepnan er stútfull af þversögnum, annars vegar getum við ekki án hvors annars verið en hins vegar þá gerist það að við ljúgum, stelum, ráðskumst með aðra, beitum líkamlegu ofbeldi og veitumst að öðrum með dólgslátum. Í ljósi þeirra átaka sem fyrirfinnast, óþægilegu og andfélagslegu hegðunarmynstra sem má sjá víða í samfélaginu, er vert að ræða um samkennd. Samkennd er eiginleiki sem stuðlar að samvinnu, jákvæðri félagshæfni og uppbyggjandi félagssamböndum. Í grunninn felur samkennd í sér hæfileikann til „að skilja andlega og tilfinningalega líðan annarrar manneskju“. Samkennd er einnig getan til að skilja eigin tilfinningar og gera sér grein fyrir tilfinningum annarra með því að skilja svipbrigði, talsmáta og hegðun annarra, getunni til að bera hag annarra fyrir brjósti, ásamt mörgum öðrum þáttum. Samkenndaríkari einstaklingar búa yfir betri hæfileikum til samskipta, umhyggjusemi og getu til að setja sig í spor annarra. Yfirleitt sýna rannsóknir hærri tíðni samkenndar hjá konum en þetta kynjabil jafnast út með hækkandi aldri. Samkennd finnst að sjálfsögðu á meðal allra aldursflokka og allra kynja og á það sama við um andhverfu samkenndar, sem stundum er kölluð er hin dökka þríund eða machiavellianismi, narsissismi og siðblinda. Samkennd fer minnkandi milli kynslóða Samkvæmt greiningu Konrath, O’Brien og Hsing frá árinu 2011, í tímaritinu Personality and Social Psychology Review, sem samanstóð af 72 úrtökum sem gerðar höfðu verið milli áranna 1979 og 2009 á háskólanemum í Bandaríkjunum, kom fram að samkennd fari minnkandi milli kynslóða. Á þessu tímabili hefur getan til að sýna umhyggjusemi og jákvætt viðhorf til annarra minnkað mest eða 48%, og næst mest getan til að setja sig í spor annarra eða 34%. Þessi tilhneiging jókst til muna eftir 2000. Með því að skoða eingöngu háskólanema er þarna verið að bera saman fólk á svipuðum aldri sem ólst upp á öðrum tíma, við ólíkar félagslegar venjur, þrátt fyrir að búa í sama landi. Þegar rannsóknir eru skoðaðar má finna tengsl milli minni samkenndar og yfirgangssemi. Einnig má sjá að nemar sem mælast lágir í samkennd eru líklegri til að vera með dólgslæti undir áhrifum áfengis. Tíðni eineltis á meðal stúlkna hefur aukist og í ljósi algengis eineltis í skólum má yfirhöfuð velta fyrir sér hvaða áhrif minnkandi samkennd hefur á menningu barna innan veggja skólans. Hvers vegna þessi þróun? Ég get ekki fullyrt um ástæðu þessa þróunar en fræðimenn hafa velt fyrir sér hvaða þættir gætu hugsanlega spilað þátt í þessum breytingum og hafa ýmsar getgátur verið á sveimi. Sem dæmi halda sumir fram að breytingar í afþreyingu ungmenna upp úr 2000 gætu hafa haft áhrif. Vinsældir samkeppnismiðaðs raunveruleikasjónvarps og raunveruleikastjarna með skerta samkennd eru mögulega ekki góð fyrirmynd. Ofbeldi í sjónvarpi, tölvuleikjum og fréttum gæti mögulega haft deyfandi áhrif á samkenndar viðbrögð ungmenna. Fjöldi barna í barnafjölskyldum fer minnkandi en hugsanlega dregur það úr samkennd barns að þurfa ekki að gera málamiðlanir í þágu systkina. Breytingar í uppeldisaðferðum barna getur einnig verið áhrifavaldur. Það finnst þó ekki beint samband á milli samkenndar foreldris og barns. Frekar má sjá fjölda þátta sem eiga sameiginlegan þátt í þroskun samkenndar. Foreldrar sem þroska samkennd hjá barni sínu sýna lága tíðni stjórnsemis tengdra refsinga, eru há í hlýju og viðbragðshæfni, og ýta undir það að barn tjái sig tilfinningalega. Ein langtímarannsókn sýndi fram á að samkennd er meiri á meðal fullorðinna sem áttu virka feður í uppeldi sínu, mæður sem drógu úr yfirgangssemi þeirra þegar þau voru börn, og á meðal þeirra sem áttu mæður sem voru sáttar við hlutskipti sín sem foreldrar. Það kann að vera möguleiki að nútíma foreldrar séu stjórnsamari, sýni af sér minni hlýju og viðbragðshæfni, séu ólíklegri til að ræða mögulega líðan annarra, óhamingjusamari með hlutskipti sín og líklegri til að samþykkja meiri yfirgangssemi frá börnum sínum. Það má deila um það hvers konar einstaklingur verði skapaður í slíkum aðstæðum en þá má jafnframt spyrja sig hvort að foreldrar séu að verða narsissískari með þeim afleiðingum að börn þeirra verði svo samkenndaminni í kjölfarið? Áherslan á að ná árangri í lífinu hefur aukist til muna og hefur pressan til að ná árangri í námi eða starfi aukist samhliða. Mögulega verður það óvinsælli eiginleiki að sýna samkennd þegar aðrir eru álitnir keppinautar. Það gæti verið inni í myndinni að svindl, lygar og að ráðskast með aðra séu álitnir hluti af því að ná árangri í lífinu og sé þannig að auka narsissisma á meðal fólks og draga þannig úr samkennd. Síðast en ekki síst hefur gríðarleg breyting orðið á félagshegðun ungmenna með tilliti til samfélagsmiðla og netsamskipta. Hverjar sem ástæðurnar eru á bakvið þessa þróun þá blasir einhver mynd okkur. Spurningin verður að vera næst, hvað skal nú gera til að snúa blaðinu við? Það má nálgast rannsóknina hér í heild sinni: https://journals.sagepub.com/doi/epdf/10.1177/1088868310377395 Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Halldór 24.05.2025 Halldór #blessmeta - önnur grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Nú þurfa foreldrar að vera hugrakkir Jón Pétur Zimsen Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson Skoðun Skoðun Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun #blessmeta - önnur grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson skrifar Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson skrifar Skoðun Gjaldfrjálsar máltíðir fyrir leikskólabörn Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir skrifar Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Mannskepnan er stútfull af þversögnum, annars vegar getum við ekki án hvors annars verið en hins vegar þá gerist það að við ljúgum, stelum, ráðskumst með aðra, beitum líkamlegu ofbeldi og veitumst að öðrum með dólgslátum. Í ljósi þeirra átaka sem fyrirfinnast, óþægilegu og andfélagslegu hegðunarmynstra sem má sjá víða í samfélaginu, er vert að ræða um samkennd. Samkennd er eiginleiki sem stuðlar að samvinnu, jákvæðri félagshæfni og uppbyggjandi félagssamböndum. Í grunninn felur samkennd í sér hæfileikann til „að skilja andlega og tilfinningalega líðan annarrar manneskju“. Samkennd er einnig getan til að skilja eigin tilfinningar og gera sér grein fyrir tilfinningum annarra með því að skilja svipbrigði, talsmáta og hegðun annarra, getunni til að bera hag annarra fyrir brjósti, ásamt mörgum öðrum þáttum. Samkenndaríkari einstaklingar búa yfir betri hæfileikum til samskipta, umhyggjusemi og getu til að setja sig í spor annarra. Yfirleitt sýna rannsóknir hærri tíðni samkenndar hjá konum en þetta kynjabil jafnast út með hækkandi aldri. Samkennd finnst að sjálfsögðu á meðal allra aldursflokka og allra kynja og á það sama við um andhverfu samkenndar, sem stundum er kölluð er hin dökka þríund eða machiavellianismi, narsissismi og siðblinda. Samkennd fer minnkandi milli kynslóða Samkvæmt greiningu Konrath, O’Brien og Hsing frá árinu 2011, í tímaritinu Personality and Social Psychology Review, sem samanstóð af 72 úrtökum sem gerðar höfðu verið milli áranna 1979 og 2009 á háskólanemum í Bandaríkjunum, kom fram að samkennd fari minnkandi milli kynslóða. Á þessu tímabili hefur getan til að sýna umhyggjusemi og jákvætt viðhorf til annarra minnkað mest eða 48%, og næst mest getan til að setja sig í spor annarra eða 34%. Þessi tilhneiging jókst til muna eftir 2000. Með því að skoða eingöngu háskólanema er þarna verið að bera saman fólk á svipuðum aldri sem ólst upp á öðrum tíma, við ólíkar félagslegar venjur, þrátt fyrir að búa í sama landi. Þegar rannsóknir eru skoðaðar má finna tengsl milli minni samkenndar og yfirgangssemi. Einnig má sjá að nemar sem mælast lágir í samkennd eru líklegri til að vera með dólgslæti undir áhrifum áfengis. Tíðni eineltis á meðal stúlkna hefur aukist og í ljósi algengis eineltis í skólum má yfirhöfuð velta fyrir sér hvaða áhrif minnkandi samkennd hefur á menningu barna innan veggja skólans. Hvers vegna þessi þróun? Ég get ekki fullyrt um ástæðu þessa þróunar en fræðimenn hafa velt fyrir sér hvaða þættir gætu hugsanlega spilað þátt í þessum breytingum og hafa ýmsar getgátur verið á sveimi. Sem dæmi halda sumir fram að breytingar í afþreyingu ungmenna upp úr 2000 gætu hafa haft áhrif. Vinsældir samkeppnismiðaðs raunveruleikasjónvarps og raunveruleikastjarna með skerta samkennd eru mögulega ekki góð fyrirmynd. Ofbeldi í sjónvarpi, tölvuleikjum og fréttum gæti mögulega haft deyfandi áhrif á samkenndar viðbrögð ungmenna. Fjöldi barna í barnafjölskyldum fer minnkandi en hugsanlega dregur það úr samkennd barns að þurfa ekki að gera málamiðlanir í þágu systkina. Breytingar í uppeldisaðferðum barna getur einnig verið áhrifavaldur. Það finnst þó ekki beint samband á milli samkenndar foreldris og barns. Frekar má sjá fjölda þátta sem eiga sameiginlegan þátt í þroskun samkenndar. Foreldrar sem þroska samkennd hjá barni sínu sýna lága tíðni stjórnsemis tengdra refsinga, eru há í hlýju og viðbragðshæfni, og ýta undir það að barn tjái sig tilfinningalega. Ein langtímarannsókn sýndi fram á að samkennd er meiri á meðal fullorðinna sem áttu virka feður í uppeldi sínu, mæður sem drógu úr yfirgangssemi þeirra þegar þau voru börn, og á meðal þeirra sem áttu mæður sem voru sáttar við hlutskipti sín sem foreldrar. Það kann að vera möguleiki að nútíma foreldrar séu stjórnsamari, sýni af sér minni hlýju og viðbragðshæfni, séu ólíklegri til að ræða mögulega líðan annarra, óhamingjusamari með hlutskipti sín og líklegri til að samþykkja meiri yfirgangssemi frá börnum sínum. Það má deila um það hvers konar einstaklingur verði skapaður í slíkum aðstæðum en þá má jafnframt spyrja sig hvort að foreldrar séu að verða narsissískari með þeim afleiðingum að börn þeirra verði svo samkenndaminni í kjölfarið? Áherslan á að ná árangri í lífinu hefur aukist til muna og hefur pressan til að ná árangri í námi eða starfi aukist samhliða. Mögulega verður það óvinsælli eiginleiki að sýna samkennd þegar aðrir eru álitnir keppinautar. Það gæti verið inni í myndinni að svindl, lygar og að ráðskast með aðra séu álitnir hluti af því að ná árangri í lífinu og sé þannig að auka narsissisma á meðal fólks og draga þannig úr samkennd. Síðast en ekki síst hefur gríðarleg breyting orðið á félagshegðun ungmenna með tilliti til samfélagsmiðla og netsamskipta. Hverjar sem ástæðurnar eru á bakvið þessa þróun þá blasir einhver mynd okkur. Spurningin verður að vera næst, hvað skal nú gera til að snúa blaðinu við? Það má nálgast rannsóknina hér í heild sinni: https://journals.sagepub.com/doi/epdf/10.1177/1088868310377395
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun
Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar
Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun