Ráðherra hefur varnaðarorð að engu Freyr Frostason skrifar 6. febrúar 2020 13:30 Þegar sjávarútvegsráðherra kynnti á dögunum drög að nýrri reglugerð um fiskeldi í samráðsgátt stjórnvalda vakti eðlilega mesta athygli fráleit tillaga hans um að afnema fjarlægðamörk sjókvía frá ósum laxveiðiáa. Annar og ekki síður risagalli á drögunum er sá kafli þeirra sem fjallar um laxalúsavanda sjókvíaeldisins. Eða réttara sagt skortur á þeim kafla því drögin víkja aðeins nokkrum orðum að laxalúsinni, sem er þó einn helsti skaðvaldur þessarar starfsemi fyrir villta silungs- og laxastofna. Af orðum ráðherra í viðtölum við fjölmiðla, eftir að málið kom fram, má ætla að tillagan um afnám fjarlægðamarkana verði ekki í lokaútgáfu reglugerðarinnar. Mikilvægt er að sú verði niðurstaðan. Það er útaf fyrir sig rannsóknarefni hvernig þessi hugmynd rataði inn í drögin. Ráðherra og sérfræðingar ráðuneytisins fylgdu henni úr hlaði með því vísa til áhættumats erfðablöndunar, að það mat ætti að duga sem varúðartæki þegar kemur að staðsetningu sjókvía nálægt laxveiðiám. Það var vægast sagt sérstakur rökstuðningur því áhættumatið tekur ekkert tillit til laxalúsar, sníkjudýra og sjúkdóma sem grassera í sjókvíum og stórskaða villta stofna. Noregur, Skotland og Ísland Í Noregi er sérstök og ítarleg reglugerð um laxalús í sjókvíaeldi enda hefur hún valdið stórfelldum búsifjum þar á villtum stofnum. Sagt var frá því á síðasta ári að um 80 prósent sjóbirtingsstofna í Noregi er í slæmu ástandi. Meginorsökin fyrir þeirri grafalvarlegu stöðu er laxalúsin en helsta uppspretta hennar eru sjókvíar með eldislaxi. Lúsin leggst enn þyngra á sjóbirtingsstofna en á villta laxinn. Ástæðan er einfaldlega sú að þessir villtu stofnar eyða meiri tíma í sjó nálægt ströndinni en villti laxinn. Hann syndir hraðar upp í árnar þegar hann kemur að landi en þessir stofnar. Fyrir vikið eru þeir undir stöðugri árás lúsafársins sem ríkir í sjókvíaeldinu. Ástandið er engu skárra í sjókvíaeldi við Skotland. Þar hefur lúsin úr sjókvíunum valdið gríðarlegum skaða á villtum stofnum og er ungviðið, sjógönguseiðin, í sérstakri hættu. Rannsóknir á sjókvíaeldissvæðunum á Vestfjörðum sýna að sama hörmungarþróun er farin af stað þar. Lúsaverksmiðjur í sjókvíunum Talsmenn sjókvíaeldsins segja gjarnan að lúsin sé náttúruleg og berist í kvíarnar frá villtum fiski. Þetta er rétt en það er ekkert náttúrulegt við aðstæður eldislaxanna í sjókvíunum. Aðstæðurnar þar brengla og magna upp úr öllu valdi sníkjudýr sem hefur lifað með laxinu í þúsundir ára án þess að verða stofnum að fjörtjóni. Laxalús er harðgert kvikindi sem getur lifað vikum saman í sjó þar til lax verður á vegi hennar, enda getur verið langt á milli laxa í sjónum við náttúrulegar aðstæður. Sjókvíar þar sem mörg hundrið þúsund laxar eru saman á örlitlu svæði gerbreytir afkomumöguleikum lúsarinnar. Þar þarf hún ekki að bíða eftir næsta fiski. Lúsin fjölgar sér með ógnvænlegum hraða við þessar aðstæður. Þannig verða sjókvíar eins og gríðarlegar lúsaverksmiðjur, með ömurlegum afleiðingum fyrir eldisdýrin og villtan lax í nágrenninu. Villtu dýrin þurfa að synda í gegnum lúsaskýið til að komast í árnar og svo aftur þegar seiðin ganga til sjávar. Og lúsin er ekki bara hættuleg villtum fiski, hún gerir tilveru eldislaxanna í kvíunum óbærilega. Lúsin leggst á dýrin þar sem hreistrið er þynnst og étur þau í raun lifandi. Alltof margar myndir og myndbönd eru til af hræðilega útleiknum eldislöxum eftir lúsina, þar sem skín jafnvel í hvítt bein í gegnum flakandi sárin á þessum greyjum. Sérfræðingar MAST höfðu rangt fyrir sér Það er sem sagt ástæða fyrir því af hverju sérstök reglugerð er um lúsina í Noregi. Í drögum sjávarútvegsráðherra að íslensku reglugerðinni er aftur á móti látið eins og hún sé ekki vandamál hér, sem er reyndar einmitt það sem sérfræðingar Matvælastofnunar (MAST) héldu ítrekað fram hér á árum áður. Þeir reyndust heldur betur hafa haft rangt fyrir sér. Í fyrirlestri Gísla Jónssonar, dýralæknis fisksjúkdóma hjá MAST, sem hann flutti í maí 2016 á málþingi Landssambands fiskeldisstöðva á Ísafirði, kom til dæmis þetta mat hans fram: „Sökum norðlægrar legu Íslands, og ekki síst þeirra svæða sem heimilt er að ala lax í sjókvíum frá 2004, á lúsin erfitt uppdráttar og getur á engan hátt orðið sambærilegt vandamál og hjá nágrannaþjóðum okkar. Meðhöndlun gegn lús hefur aldrei þurft að koma til álita í laxeldi á núverandi slóðum sjókvíaeldis.“ Og réttu ári seinna, Í maí 2017 skrifaði Soffía Karen Magnúsdóttir, fagsviðsstjóri fiskeldis hjá Matvælastofnun, pistil í Fréttablaðið þar sem þetta kom fram: „Þá er tíðræður misskilningur um að í fiskeldi á Íslandi ríki lúsafár, sem villtum laxastofnum stafi hætta af. Staðreyndin er sú að laxalús hefur aldrei valdið vandræðum í íslensku sjókvíaeldi. Ástæðan er lágur sjávarhiti yfir vetrartímann, en laxalús berst með villtum fiski í kvíar að vori og þar nær hún að fjölga sér lítillega fram á haust. Með vetri lækkar sjávarhiti og lúsin hverfur úr kvíunum. Þegar laxaseiði ganga til sjávar að vori er því lítið eða ekkert um lús í eldiskvíum. Í vetur var sjávarhiti þó heldur hærri en vanalega, sem er laxalús hagstætt. Það sýnir mikilvægi þess að vaka yfir breyttum aðstæðum, en „lúsafár“ hefur verið óþekkt í íslensku eldi.“ Það er grátbroslegt til þess að hugsa aðþetta sama vor gaf MAST svo út fyrsta leyfi fyrir notkun lúsaeiturs vegna smits í sjókvíum Arnarlax á Vestfjörðum og hefur síðan gefið margsinnis leyfi fyrir eitrun eða notkun lyfjafóðurs vegna lúsasmits þar sem lús á eldisfiskum hefur „verið langt yfir þeim mörkum sem sett hafa verið í Noregi varðandi þörf fyrir meðhöndlun við laxalús“ eins og kemur fram í áður tilvitnaðri umsögn Hafrannsóknastofnunar. Átti ekki að koma á óvart Að lúsin skyldi verða vandamál átti þó ekki að koma neinum á óvart. Eigandi sjókvíaeldisfyrirtækisins Fjarðalax hafði varað við því að sú yrði raunin í fréttaskýringu sem Morgunblaðið birti í júlí 2012 undir fyrirsögninnni „Ávísun á lúsafár og umhverfisslys“. Snerist fréttaskýring blaðsins að stóru leyti um varnaðarorð eigandans um að mjög varlega þyrfti að fara í að gefa leyfi fyrir auknu eldi á Vestfjörðum og framfylgja þyrfti af hörku kvöðum um hvíldartíma annars myndi lúsin verða að meiriháttar vandamáli: „Ég ætla ekki að láta það verða mína arfleifð á Íslandi að stefna villta laxastofninum í hættu,“ sagði framkvæmdastjóri við Morgunblaðið. Sérfræðingar stofnana ríkisins sem fara með fiskeldismál létu þessi orð því miður sem vind um eyru þjóta og ætla samkvæmt reglugerðardrögum ráðherra að halda áfram að skella við skollaeyrum við varnaðarorðum. Það er ekki ásættanlegt.Höfundur er arkitekt og formaður Íslenska náttúruverndarsjóðsins - IWF. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fiskeldi Mest lesið Halldór 24.05.2025 Halldór #blessmeta - önnur grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Nú þurfa foreldrar að vera hugrakkir Jón Pétur Zimsen Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun #blessmeta - önnur grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson skrifar Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson skrifar Skoðun Gjaldfrjálsar máltíðir fyrir leikskólabörn Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir skrifar Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Þegar sjávarútvegsráðherra kynnti á dögunum drög að nýrri reglugerð um fiskeldi í samráðsgátt stjórnvalda vakti eðlilega mesta athygli fráleit tillaga hans um að afnema fjarlægðamörk sjókvía frá ósum laxveiðiáa. Annar og ekki síður risagalli á drögunum er sá kafli þeirra sem fjallar um laxalúsavanda sjókvíaeldisins. Eða réttara sagt skortur á þeim kafla því drögin víkja aðeins nokkrum orðum að laxalúsinni, sem er þó einn helsti skaðvaldur þessarar starfsemi fyrir villta silungs- og laxastofna. Af orðum ráðherra í viðtölum við fjölmiðla, eftir að málið kom fram, má ætla að tillagan um afnám fjarlægðamarkana verði ekki í lokaútgáfu reglugerðarinnar. Mikilvægt er að sú verði niðurstaðan. Það er útaf fyrir sig rannsóknarefni hvernig þessi hugmynd rataði inn í drögin. Ráðherra og sérfræðingar ráðuneytisins fylgdu henni úr hlaði með því vísa til áhættumats erfðablöndunar, að það mat ætti að duga sem varúðartæki þegar kemur að staðsetningu sjókvía nálægt laxveiðiám. Það var vægast sagt sérstakur rökstuðningur því áhættumatið tekur ekkert tillit til laxalúsar, sníkjudýra og sjúkdóma sem grassera í sjókvíum og stórskaða villta stofna. Noregur, Skotland og Ísland Í Noregi er sérstök og ítarleg reglugerð um laxalús í sjókvíaeldi enda hefur hún valdið stórfelldum búsifjum þar á villtum stofnum. Sagt var frá því á síðasta ári að um 80 prósent sjóbirtingsstofna í Noregi er í slæmu ástandi. Meginorsökin fyrir þeirri grafalvarlegu stöðu er laxalúsin en helsta uppspretta hennar eru sjókvíar með eldislaxi. Lúsin leggst enn þyngra á sjóbirtingsstofna en á villta laxinn. Ástæðan er einfaldlega sú að þessir villtu stofnar eyða meiri tíma í sjó nálægt ströndinni en villti laxinn. Hann syndir hraðar upp í árnar þegar hann kemur að landi en þessir stofnar. Fyrir vikið eru þeir undir stöðugri árás lúsafársins sem ríkir í sjókvíaeldinu. Ástandið er engu skárra í sjókvíaeldi við Skotland. Þar hefur lúsin úr sjókvíunum valdið gríðarlegum skaða á villtum stofnum og er ungviðið, sjógönguseiðin, í sérstakri hættu. Rannsóknir á sjókvíaeldissvæðunum á Vestfjörðum sýna að sama hörmungarþróun er farin af stað þar. Lúsaverksmiðjur í sjókvíunum Talsmenn sjókvíaeldsins segja gjarnan að lúsin sé náttúruleg og berist í kvíarnar frá villtum fiski. Þetta er rétt en það er ekkert náttúrulegt við aðstæður eldislaxanna í sjókvíunum. Aðstæðurnar þar brengla og magna upp úr öllu valdi sníkjudýr sem hefur lifað með laxinu í þúsundir ára án þess að verða stofnum að fjörtjóni. Laxalús er harðgert kvikindi sem getur lifað vikum saman í sjó þar til lax verður á vegi hennar, enda getur verið langt á milli laxa í sjónum við náttúrulegar aðstæður. Sjókvíar þar sem mörg hundrið þúsund laxar eru saman á örlitlu svæði gerbreytir afkomumöguleikum lúsarinnar. Þar þarf hún ekki að bíða eftir næsta fiski. Lúsin fjölgar sér með ógnvænlegum hraða við þessar aðstæður. Þannig verða sjókvíar eins og gríðarlegar lúsaverksmiðjur, með ömurlegum afleiðingum fyrir eldisdýrin og villtan lax í nágrenninu. Villtu dýrin þurfa að synda í gegnum lúsaskýið til að komast í árnar og svo aftur þegar seiðin ganga til sjávar. Og lúsin er ekki bara hættuleg villtum fiski, hún gerir tilveru eldislaxanna í kvíunum óbærilega. Lúsin leggst á dýrin þar sem hreistrið er þynnst og étur þau í raun lifandi. Alltof margar myndir og myndbönd eru til af hræðilega útleiknum eldislöxum eftir lúsina, þar sem skín jafnvel í hvítt bein í gegnum flakandi sárin á þessum greyjum. Sérfræðingar MAST höfðu rangt fyrir sér Það er sem sagt ástæða fyrir því af hverju sérstök reglugerð er um lúsina í Noregi. Í drögum sjávarútvegsráðherra að íslensku reglugerðinni er aftur á móti látið eins og hún sé ekki vandamál hér, sem er reyndar einmitt það sem sérfræðingar Matvælastofnunar (MAST) héldu ítrekað fram hér á árum áður. Þeir reyndust heldur betur hafa haft rangt fyrir sér. Í fyrirlestri Gísla Jónssonar, dýralæknis fisksjúkdóma hjá MAST, sem hann flutti í maí 2016 á málþingi Landssambands fiskeldisstöðva á Ísafirði, kom til dæmis þetta mat hans fram: „Sökum norðlægrar legu Íslands, og ekki síst þeirra svæða sem heimilt er að ala lax í sjókvíum frá 2004, á lúsin erfitt uppdráttar og getur á engan hátt orðið sambærilegt vandamál og hjá nágrannaþjóðum okkar. Meðhöndlun gegn lús hefur aldrei þurft að koma til álita í laxeldi á núverandi slóðum sjókvíaeldis.“ Og réttu ári seinna, Í maí 2017 skrifaði Soffía Karen Magnúsdóttir, fagsviðsstjóri fiskeldis hjá Matvælastofnun, pistil í Fréttablaðið þar sem þetta kom fram: „Þá er tíðræður misskilningur um að í fiskeldi á Íslandi ríki lúsafár, sem villtum laxastofnum stafi hætta af. Staðreyndin er sú að laxalús hefur aldrei valdið vandræðum í íslensku sjókvíaeldi. Ástæðan er lágur sjávarhiti yfir vetrartímann, en laxalús berst með villtum fiski í kvíar að vori og þar nær hún að fjölga sér lítillega fram á haust. Með vetri lækkar sjávarhiti og lúsin hverfur úr kvíunum. Þegar laxaseiði ganga til sjávar að vori er því lítið eða ekkert um lús í eldiskvíum. Í vetur var sjávarhiti þó heldur hærri en vanalega, sem er laxalús hagstætt. Það sýnir mikilvægi þess að vaka yfir breyttum aðstæðum, en „lúsafár“ hefur verið óþekkt í íslensku eldi.“ Það er grátbroslegt til þess að hugsa aðþetta sama vor gaf MAST svo út fyrsta leyfi fyrir notkun lúsaeiturs vegna smits í sjókvíum Arnarlax á Vestfjörðum og hefur síðan gefið margsinnis leyfi fyrir eitrun eða notkun lyfjafóðurs vegna lúsasmits þar sem lús á eldisfiskum hefur „verið langt yfir þeim mörkum sem sett hafa verið í Noregi varðandi þörf fyrir meðhöndlun við laxalús“ eins og kemur fram í áður tilvitnaðri umsögn Hafrannsóknastofnunar. Átti ekki að koma á óvart Að lúsin skyldi verða vandamál átti þó ekki að koma neinum á óvart. Eigandi sjókvíaeldisfyrirtækisins Fjarðalax hafði varað við því að sú yrði raunin í fréttaskýringu sem Morgunblaðið birti í júlí 2012 undir fyrirsögninnni „Ávísun á lúsafár og umhverfisslys“. Snerist fréttaskýring blaðsins að stóru leyti um varnaðarorð eigandans um að mjög varlega þyrfti að fara í að gefa leyfi fyrir auknu eldi á Vestfjörðum og framfylgja þyrfti af hörku kvöðum um hvíldartíma annars myndi lúsin verða að meiriháttar vandamáli: „Ég ætla ekki að láta það verða mína arfleifð á Íslandi að stefna villta laxastofninum í hættu,“ sagði framkvæmdastjóri við Morgunblaðið. Sérfræðingar stofnana ríkisins sem fara með fiskeldismál létu þessi orð því miður sem vind um eyru þjóta og ætla samkvæmt reglugerðardrögum ráðherra að halda áfram að skella við skollaeyrum við varnaðarorðum. Það er ekki ásættanlegt.Höfundur er arkitekt og formaður Íslenska náttúruverndarsjóðsins - IWF.
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun
Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar
Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun