Hvernig lítur fyrirhuguð breyting á útlendingalögum út í dagsbirtu? Sara Mansour skrifar 26. maí 2020 09:00 10. apríl 2020 lagði sitjandi dómsmálaráðherra fram frumvarp til breytingar á lögum um útlendinga, þ.e.a.s. rúmlega viku eftir seinasta daginn til að leggja fram frumvarp á löggjafarþingi starfsársins. Þá hefur verið óskað eftir flýtimeðferð hjá þingnefndum. Frumvarpið var upphaflega sett í samráðsgáttina af Sigríði Á. Andersen, en náði ekki í gegn að ganga, enda háð bæði lagalegum og siðferðilegum annmörkum. Núverandi útgáfa frumvarpsins er í auknu samræmi við athugasemdir Útlendingastofnunar og kærunefndar útlendingamála, en athugasemdir umsagnaraðila á borð við Rauða Kross Íslands, Lögmannsstofuna Rétt ehf. og Flóttamannanefnd Sameinuðu þjóðanna, virðast ekki hafa hlotið sama vægi. Áhugavert verður að sjá hvernig sérfræðingar munu bregðast við frumvarpinu í þetta sinnið. Útlendingalögin eru í lestri nokkuð sanngjörn, og eðlilegur hluti af alþjóðlegum skuldbindingum Íslands. En þau er nauðsynlegt að skoða með hliðsjón af ósegjanlega umfangsmiklum takmörkunum reglugerðar Evrópusambandsins nr. 604/2013, svonefndri Dyflinnarreglugerð, og þróun hennar. Í Dyflinnarreglugerðinni felst aðallega að umsækjendur um alþjóðlega vernd, sem hingað koma upprunalega frá óöruggum ríkjum, með viðkomu í öðru landi, geta (hér er um heimild að ræða, ekki skyldu eins og oft virðist gengið út frá) verið sendir aftur til fyrsta viðkomulandsins. Sé þessi regla heimfærð á raunaðstæður, og skoðuð í landfræðilegt samhengi, bitnar hún á hópi fólks sem kemur frá stríðshrjáðum svæðum, eða svæðum þar sem almennir borgarar sæta ofsóknum vegna brotalama í stjórnarfari, t.d. Sýrlandi og Írak. Þessi sami hópur fólks hefur stjarnfræðilega litla möguleika á að flýja beint til Íslands. Af þessum sökum er fyrsti viðkomustaður flóttafólks almennt önnur aðildarríki Schengen-samstarfsins, einkum Grikkland og Ítalía. Yfirvofandi lagabreytingar taka til margra þátta, en sú stærsta, og jafnframt ruglingslegasta, felur í sér afnám áðurgreindrar heimildar til að meta ógn við líf og frelsi hælisleitenda í hverju tilviki fyrir sig. Með e-lið 11. gr. stjórnarfrumvarpsins er felldur burt a-liður 1. mgr. 36. gr. útlendingalaga, þ.e.a.s. ekki er lengur heimilt samkvæmt fyrri málslið 2. mgr. að taka verndarmál til efnismeðferðar. Slík afneitun ábyrgðar og ójöfn dreifing á milli Evrópuríkja var ekki upphaflegur tilgangur Dyflinnarreglugerðarinnar um örugga aðkomu flóttafólks. En burtséð frá misnotkun reglugerðarinnar, hafa útlendingalögin fram til þessa haft að geyma heimild handa stjórnvöldum til að meta „sérstakar aðstæður eða sérstök tengsl við landið“, t.a m. aldur, heilsubresti, reynslu af fyrsta viðkomustað og dvöl fjölskyldumeðlima á Íslandi. Þessari heimild hefur einstaka sinnum verið beitt, yfirleitt vegna fréttaflutnings og þrýstings frá almenningi. Mál af þessum toga (e. secondary movement) má nefna verndarmál. Í einfölduðu máli má segja að umrædd verndarmál hætti að vera til samkvæmt íslenskum lögum, sbr. samhliða breytingar á lögum nr. 97/2002 um atvinnuréttindi útlendinga, þar sem ekki þykir ástæða til að kveða á um atvinnurétttindi verndarmála. Nema hvað að þannig virkar ekki lausnamiðuð stefnumótun. Vandamálið hverfur ekki þó að við lokum augunum fyrir því, eða vörpum ábyrgðinni annað. Því er ítrekað haldið fram að lagabreytingin sé gerð í þeim tilgangi að auka skilvirkni. En það styðst ekki við haldbær rök. Rammi núverandi útlendingalöggjafar veitir yfirdrifnar heimildir til skilvirkni, sbr. t.d. 2. og 3. mgr. 8. gr. og 5. mgr. 23. gr. útlendingalaga. Það sem þarf til að auka skilvirkni er stærra kerfi, í samræmi við aðstæður í heiminum, en ekki ómannúðlegri lög. Það er mikilvægt að muna að talsverður minnihluti umsókna um alþjóðlega vernd, kemur frá umræddum verndarmálum. Flestar berast frá borgurum „öruggra upprunaríkja“. Ég set hugtakið innan gæsalappa vegna þess að þó undangreind lagabreyting sé sú grimmasta, þá lagði dómsmálaráðherra einnig til kerfi sem lokar fyrir efnismeðferð fólks frá umræddum löndum, með vísan til þess að þau séu ekki átakasvæði. Skiptir þá engu hvort aðrar aðstæður ógni öryggi og velferð hælisleitenda, t.a.m. ofsóknir gegn hinsegin fólki í Austur-Evrópu. Á sú skipan sömuleiðis að auka skilvirkni. En við búum í réttarríki, og sé skilvirkni notað sem réttlæting í framkvæmd mannréttindamála, á það ekki að bitna á borgaranum, heldur vera honum í hag. Tillaga dómsmálaráðherra er ekki einstakt dæmi um illa ígrundaða og mannfjandsamlega útlendingalöggjöf. Hún er hluti af öldu útilokunar og andúðar í garð flóttafólks og hælisleitenda, sem ekki hefur aðeins gert aðstæður þeirra í viðkomulöndum enn skelfilegri (skert aðgengi að grundvallarþörfum og aukið ofbeldi af hálfu fulltrúa lögreglunnar), heldur mun að auki leiða til endursendingar til upprunaríkja, s.s. Sýrlands og Afganistan, en grísk stjórnvöld hafa t.a.m. sett sér að "losa sig við" 10.000 hælisleitendur á þessu ári. Það er löngu kominn sá tími í mannkynssögunni að íslensk stjórnvöld, svo og almenningur, taki afstöðu til málaflokksins. Ætlum við að sýna samstöðu eða andstöðu? Ætlum við að iðka mannúð eða andúð? Ætlum við að vera með eða á móti? Ætlum við sem þjóð að leyfa sitjandi þingmönnum að samþykkja lagabreytinguna í skjóli nætur. Það verður að koma að í ljós. En eitt er víst, það skal ekki gert í mínu nafni. Höfundur er laganemi og aktívisti sem starfað hefur fyrir margvísleg mannréttindasamtök. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hælisleitendur Alþingi Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Tengdar fréttir Sjálfstæðisflokkurinn og útlendingalög Nú nýlega reyndi Sjálfstæðisflokkurinn að lauma inn siðlausum og grafalvarlegum lagabreytingum á útlendingalögum. Eðlilegt er að hver og einn fái málsmeðferð þar sem tekið er til athugunar hættu frá heimalandi, veikindi, fjölskyldu og barna. 25. maí 2020 19:00 Erlendir nemendur á óvissutímum Þann 13. maí 2020 var aðgerðapakki í þágu stúdenta kynntur þar sem fjárhagslegt öryggi háskólanema hefur verið mikið í umræðunni í ljósi heimsfaraldursins. 14. maí 2020 15:30 „Þó tókst núverandi dómsmálaráðherra að bæta enn í óskapnaðinn“ Hart var tekist á um frumvarp til breytinga á lögum um útlendinga á þinginu í kvöld. 11. maí 2020 23:36 Mest lesið Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson Skoðun Skoðun Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Yfir hverju er verið að brosa? Árni Kristjánsson skrifar Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld sem fjárfestatenglar Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Sjá meira
10. apríl 2020 lagði sitjandi dómsmálaráðherra fram frumvarp til breytingar á lögum um útlendinga, þ.e.a.s. rúmlega viku eftir seinasta daginn til að leggja fram frumvarp á löggjafarþingi starfsársins. Þá hefur verið óskað eftir flýtimeðferð hjá þingnefndum. Frumvarpið var upphaflega sett í samráðsgáttina af Sigríði Á. Andersen, en náði ekki í gegn að ganga, enda háð bæði lagalegum og siðferðilegum annmörkum. Núverandi útgáfa frumvarpsins er í auknu samræmi við athugasemdir Útlendingastofnunar og kærunefndar útlendingamála, en athugasemdir umsagnaraðila á borð við Rauða Kross Íslands, Lögmannsstofuna Rétt ehf. og Flóttamannanefnd Sameinuðu þjóðanna, virðast ekki hafa hlotið sama vægi. Áhugavert verður að sjá hvernig sérfræðingar munu bregðast við frumvarpinu í þetta sinnið. Útlendingalögin eru í lestri nokkuð sanngjörn, og eðlilegur hluti af alþjóðlegum skuldbindingum Íslands. En þau er nauðsynlegt að skoða með hliðsjón af ósegjanlega umfangsmiklum takmörkunum reglugerðar Evrópusambandsins nr. 604/2013, svonefndri Dyflinnarreglugerð, og þróun hennar. Í Dyflinnarreglugerðinni felst aðallega að umsækjendur um alþjóðlega vernd, sem hingað koma upprunalega frá óöruggum ríkjum, með viðkomu í öðru landi, geta (hér er um heimild að ræða, ekki skyldu eins og oft virðist gengið út frá) verið sendir aftur til fyrsta viðkomulandsins. Sé þessi regla heimfærð á raunaðstæður, og skoðuð í landfræðilegt samhengi, bitnar hún á hópi fólks sem kemur frá stríðshrjáðum svæðum, eða svæðum þar sem almennir borgarar sæta ofsóknum vegna brotalama í stjórnarfari, t.d. Sýrlandi og Írak. Þessi sami hópur fólks hefur stjarnfræðilega litla möguleika á að flýja beint til Íslands. Af þessum sökum er fyrsti viðkomustaður flóttafólks almennt önnur aðildarríki Schengen-samstarfsins, einkum Grikkland og Ítalía. Yfirvofandi lagabreytingar taka til margra þátta, en sú stærsta, og jafnframt ruglingslegasta, felur í sér afnám áðurgreindrar heimildar til að meta ógn við líf og frelsi hælisleitenda í hverju tilviki fyrir sig. Með e-lið 11. gr. stjórnarfrumvarpsins er felldur burt a-liður 1. mgr. 36. gr. útlendingalaga, þ.e.a.s. ekki er lengur heimilt samkvæmt fyrri málslið 2. mgr. að taka verndarmál til efnismeðferðar. Slík afneitun ábyrgðar og ójöfn dreifing á milli Evrópuríkja var ekki upphaflegur tilgangur Dyflinnarreglugerðarinnar um örugga aðkomu flóttafólks. En burtséð frá misnotkun reglugerðarinnar, hafa útlendingalögin fram til þessa haft að geyma heimild handa stjórnvöldum til að meta „sérstakar aðstæður eða sérstök tengsl við landið“, t.a m. aldur, heilsubresti, reynslu af fyrsta viðkomustað og dvöl fjölskyldumeðlima á Íslandi. Þessari heimild hefur einstaka sinnum verið beitt, yfirleitt vegna fréttaflutnings og þrýstings frá almenningi. Mál af þessum toga (e. secondary movement) má nefna verndarmál. Í einfölduðu máli má segja að umrædd verndarmál hætti að vera til samkvæmt íslenskum lögum, sbr. samhliða breytingar á lögum nr. 97/2002 um atvinnuréttindi útlendinga, þar sem ekki þykir ástæða til að kveða á um atvinnurétttindi verndarmála. Nema hvað að þannig virkar ekki lausnamiðuð stefnumótun. Vandamálið hverfur ekki þó að við lokum augunum fyrir því, eða vörpum ábyrgðinni annað. Því er ítrekað haldið fram að lagabreytingin sé gerð í þeim tilgangi að auka skilvirkni. En það styðst ekki við haldbær rök. Rammi núverandi útlendingalöggjafar veitir yfirdrifnar heimildir til skilvirkni, sbr. t.d. 2. og 3. mgr. 8. gr. og 5. mgr. 23. gr. útlendingalaga. Það sem þarf til að auka skilvirkni er stærra kerfi, í samræmi við aðstæður í heiminum, en ekki ómannúðlegri lög. Það er mikilvægt að muna að talsverður minnihluti umsókna um alþjóðlega vernd, kemur frá umræddum verndarmálum. Flestar berast frá borgurum „öruggra upprunaríkja“. Ég set hugtakið innan gæsalappa vegna þess að þó undangreind lagabreyting sé sú grimmasta, þá lagði dómsmálaráðherra einnig til kerfi sem lokar fyrir efnismeðferð fólks frá umræddum löndum, með vísan til þess að þau séu ekki átakasvæði. Skiptir þá engu hvort aðrar aðstæður ógni öryggi og velferð hælisleitenda, t.a.m. ofsóknir gegn hinsegin fólki í Austur-Evrópu. Á sú skipan sömuleiðis að auka skilvirkni. En við búum í réttarríki, og sé skilvirkni notað sem réttlæting í framkvæmd mannréttindamála, á það ekki að bitna á borgaranum, heldur vera honum í hag. Tillaga dómsmálaráðherra er ekki einstakt dæmi um illa ígrundaða og mannfjandsamlega útlendingalöggjöf. Hún er hluti af öldu útilokunar og andúðar í garð flóttafólks og hælisleitenda, sem ekki hefur aðeins gert aðstæður þeirra í viðkomulöndum enn skelfilegri (skert aðgengi að grundvallarþörfum og aukið ofbeldi af hálfu fulltrúa lögreglunnar), heldur mun að auki leiða til endursendingar til upprunaríkja, s.s. Sýrlands og Afganistan, en grísk stjórnvöld hafa t.a.m. sett sér að "losa sig við" 10.000 hælisleitendur á þessu ári. Það er löngu kominn sá tími í mannkynssögunni að íslensk stjórnvöld, svo og almenningur, taki afstöðu til málaflokksins. Ætlum við að sýna samstöðu eða andstöðu? Ætlum við að iðka mannúð eða andúð? Ætlum við að vera með eða á móti? Ætlum við sem þjóð að leyfa sitjandi þingmönnum að samþykkja lagabreytinguna í skjóli nætur. Það verður að koma að í ljós. En eitt er víst, það skal ekki gert í mínu nafni. Höfundur er laganemi og aktívisti sem starfað hefur fyrir margvísleg mannréttindasamtök.
Sjálfstæðisflokkurinn og útlendingalög Nú nýlega reyndi Sjálfstæðisflokkurinn að lauma inn siðlausum og grafalvarlegum lagabreytingum á útlendingalögum. Eðlilegt er að hver og einn fái málsmeðferð þar sem tekið er til athugunar hættu frá heimalandi, veikindi, fjölskyldu og barna. 25. maí 2020 19:00
Erlendir nemendur á óvissutímum Þann 13. maí 2020 var aðgerðapakki í þágu stúdenta kynntur þar sem fjárhagslegt öryggi háskólanema hefur verið mikið í umræðunni í ljósi heimsfaraldursins. 14. maí 2020 15:30
„Þó tókst núverandi dómsmálaráðherra að bæta enn í óskapnaðinn“ Hart var tekist á um frumvarp til breytinga á lögum um útlendinga á þinginu í kvöld. 11. maí 2020 23:36
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun