Blað brotið í baráttunni við eyðniveiruna Kjartan Hreinn Njálsson skrifar 30. mars 2019 10:30 Timothy ?Ray Brown. Þrátt fyrir mikinn og góðan árangur í baráttunni við heimsfaraldur eyðniveirunnar hafa aðeins tveir einstaklingar verið læknaðir af HIV-smiti. Sá fyrri hefur ætíð verið kallaður Berlínarsjúklingurinn, en heitir réttu nafni Timothy Ray Brown. Á þeim 12 árum sem liðin eru frá lækningu Browns hafa læknar og vísindamenn víða um heim freistað þess að endurtaka leikinn og þann 5. mars tilkynnti hópur lækna í Lundúnum að loks hefði annar einstaklingur verið læknaður með sömu aðferð og Brown tólf árum áður. Sá einstaklingur hefur ekki viljað láta greina frá nafni sínu, og er enn sem komið er kallaður Lundúnasjúklingurinn. Eyðniveiran, og hnattrænn faraldur hennar, hefur á undanförnum áratugum verið ótæmandi uppspretta hræðslu og válegra tíðinda. Veiran hefur haft bein áhrif á líf tugmilljóna einstaklinga á öllum aldri, á öllum stigum samfélagsins, og í öllum heimsins hornum. Með þessa staðreynd í huga er ótrúlegt að hugsa til þess að aðeins 38 ár eru síðan veiran skaut fyrst upp kollinum í rannsóknarstofum vísindamanna hjá Miðstöð sjúkdómavarna í Bandaríkjunum. Síðan þá hefur HIV, sem veldur hæggengu niðurbroti ónæmiskerfisins, dregið í kringum 40 milljónir manna til dauða. Þetta eru í kringum 3 þúsund dauðsföll á dag, fyrir hvern dag síðan veiran uppgötvaðist í júní árið 1981. Engin veira hefur verið rannsökuð af jafn miklum krafti og HIV. Erfitt er að ímynda sér veiru sem hefur á jafn skömmum tíma skotið svo kirfilega rótum í meðvitund fólks. Um leið hafa vísindamenn háð langa, og oft á tíðum árangurslitla, baráttu við veiruna. Afrakstur þessarar miklu vinnu er þó einstakur. Með hjálp andretróveirulyfja getur smitaður einstaklingur í dag lifað nær eðlilegu lífi. Lífslíkur þeirra sem smitaðir eru af HIV nálgast nú lífslíkur ósmitaðra. Breska læknateymið sem annaðist Lundúnasjúklinginn greindi frá niðurstöðum sínum í vísindaritinu Nature snemma í þessum mánuði, en þar kom í ljós að veiran greindist ekki lengur í sjúklingi þeirra, 18 mánuðum eftir að hann hætti að taka andretróveirulyf. Læknarnir sjálfir vilja síður kalla þennan árangur „lækningu“ og kjósa þess í stað að tala um „langtíma bælingu HIV“. Þeir binda vonir við að veiran muni ekki greinast í einstaklingum aftur, rétt eins og tilfellið er hjá Berlínarsjúklingnum sem hefur í rúman áratug verið svo gott sem ósmitaður. Lundúnasjúklingurinn tilheyrir hópi 36 einstaklinga sem fengu sömu, eða svipaða, meðferð. Í þessum hópi eru nokkrir sem ekki hafa greinst með smit í rúmlega sex mánuði.HIV-veiran.Vísir/GettyLífeðlisfræðilegir eiginleikar HIV-veirunnar, eins og há tíðni stökkbreytinga og nær fordæmalaus hæfni hennar til að sýkja og drepa ónæmisfrumur, hefur gert vísindamönnum erfitt fyrir. Þar sem HIV sneiðir hjá og drepur náttúrulegar varnir líkamans hafa tilraunir til að þróa bóluefni skilað litlum árangri. Enn sem komið er eru andretróveirulyf besta leiðin til að halda veirunni í skefjum, og þá aðeins eftir smit. Berlínar- og Lundúnasjúklingurinn eiga margt sameiginlegt. Báðir voru á andretróveirulyfjum þegar þeir þróuðu með sér lífshættulegt eitlakrabbamein. Eftir að hefðbundin úrræði við krabbameini báru ekki árangur ákváðu læknarnir að reyna mergskipti. Blóð mannanna var eyðilagt með stórum skömmtum af frumudrepandi lyfjum og heilskönnun líkamans. Nýju blóði var sprautað í líkama þeirra – blóði sem virkjaði beinmerg til að framleiða nýjar og heilbrigðar blóðfrumur. Í tilfelli Lundúnasjúklingsins notuðu læknarnir blóðgjöf úr einstaklingi sem hafði tiltekna stökkbreytingu í geninu CCR5. Undir venjulegum kringumstæðum, í kringum 99 prósentum einstaklinga, stýrir CCR5 myndun próteins sem virkar sem dyr á ytra lagi frumna sem HIV getur gengið nokkuð óhindrað í gegnum. Blóðið sem Lundúnasjúklingurinn fékk kom frá einstaklingi sem er með stökkbreytingu í CCR5 sem hamlar inngöngu HIV. Þetta er í annað sinn á afar skömmum tíma sem CCR5-genið kemst í fréttirnar. Þessi tiltekna stökkbreyting í CCR5 er sú stökkbreyting sem kínverski erfðafræðingurinn He Jiankui freistaði þess að framkalla í fósturvísum með hjálp CRISPR-erfðabreytingatækninnar. Fyrr á þessu ári fæddust tvíburastúlkur sem báru hannaða erfðabreytingu Jiankui. Tilraunir hans hafa verið fordæmdar á þeim grundvelli að vera með öllu siðlausar og áhættusamar í ljósi þess að erfðabreytingatæknin er engan veginn örugg til að nota með þessum hætti. Þó svo að tilraunir breska læknateymisins hafi sannarlega borið árangur þá er ólíklegt að þær og tilfelli Berlínarsjúklingsins muni leiða til stórtækra breytinga í því hvernig HIV-smit er meðhöndlað. Báðir einstaklingar voru langt leiddir þegar ákveðið var að reyna mergskipti – þeir voru í raun við dauðans dyr – og slík aðgerð getur verið afar áhættusöm og varla réttlætanleg í flestum tilfellum þegar kúr andretróveirulyfja getur skilað jafn góðum árangri og raun ber vitni. Þó eru líkur á að mergskipti með blóðgjöf einstaklings með breytingu í CCR5 muni reynast þeim vel sem eru í sömu sporum og sjúklingarnir tveir voru í. Daginn eftir að breska læknateymið kynnti niðurstöður sínar birti annar hópur vísindamanna niðurstöður sem gefa til kynna að tveir aðrir HIV-smitaðir einstaklingar, sem einnig glímdu við blóðfrumukrabbamein, hefðu hlotið sambærilega meðferð og bæru ekki lengur merki þess að vera HIV-smitaðir. Birtist í Fréttablaðinu Heilbrigðismál Vísindi Mest lesið Sérsveitin vaktaði heimili Snorra og fjölskyldu í nótt Innlent Guðrún Björk Kristmundsdóttir hjá Bæjarins beztu er látin Innlent Snorri rýfur þögnina: Viðbrögðin staðfesti áhyggjur af þöggun Innlent „Þú þaggar ekki í okkur, Dagur“ Innlent Móðirin á Edition gengur laus Innlent „Okkur er ekkert mannlegt óviðkomandi“ Innlent „Fáum enn á borð til okkar atriði sem maður missir hökuna yfir“ Innlent Þjóðarsorg lýst yfir í Portgúal Erlent „Ætlar þú að græða á spilafíklum? Bara svo Excel og bankinn líti vel út?“ Innlent Boða mann til landsins vegna líkamsárásar þegar hann var sextán ára Innlent Fleiri fréttir Yfir tvö þúsund látnir eftir jarðskjálftann Segir 26 ríki vilja senda hermenn til Úkraínu Sá sem ók á skrúðgöngu Liverpool-manna lýsti yfir sakleysi Mátti ekki stöðva fjárveitingar til Harvard Tískugoðsögnin Giorgio Armani er fallin frá Búa sig undir komu hermanna og útsendara ICE Evrópuleiðtogar funda um öryggistryggingar fyrir Úkraínu Spinna samsæriskenningar vegna óvenjumargra andláta frambjóðenda Biðja hæstarétt um flýtimeðferð vegna tolla Höfundur Father Ted handtekinn fyrir að hvetja til ofbeldis gegn trans fólki Allir íbúar munu geta höfðað mál vegna þungunarrofslyfja Vinna að lista yfir vini og samstarfsmenn Epstein Mjótt á munum í Noregi og líkur á flókinni stjórnarmyndun Mótmæla hugmyndum um innlimun nær alls Vesturbakkans Þjóðarsorg lýst yfir í Portgúal Pútín og Xi ræddu ódauðleika í gegnum líffæragjöf „Furðuutanríkisstefna“ Trump hafi rekið Indland í fangið á Kínverjum Fimmtán látnir hið minnsta eftir að kláfur fór út af sporinu Ætla að fella niður bólusetningarskyldu í Flórída Segja tilraunir með „fljúgandi Chernobyl“ hafnar Drekinn beraði vígtennurnar Tók dóttur sína og erfingja með til Kína Felldu ellefu í árás á bát meintra smyglara frá Venesúela Fjallar um afstöðu Elísabetar til Brexit og hvernig Kamilla varðist árás Kína sendir skilaboð til Bandaríkjanna og Trump svarar um hæl Vilja gera Úkraínu að tormeltum „stálbroddgelti“ Telja nú að enginn raðsundlaugarkúkari hafi verið á ferð Mátti ekki nota hermenn til löggæslu í Los Angeles „Rússar eru upp á náð Kínverja komnir“ Setja tæpar tvær billjónir í freigátur frá Bretlandi Sjá meira
Þrátt fyrir mikinn og góðan árangur í baráttunni við heimsfaraldur eyðniveirunnar hafa aðeins tveir einstaklingar verið læknaðir af HIV-smiti. Sá fyrri hefur ætíð verið kallaður Berlínarsjúklingurinn, en heitir réttu nafni Timothy Ray Brown. Á þeim 12 árum sem liðin eru frá lækningu Browns hafa læknar og vísindamenn víða um heim freistað þess að endurtaka leikinn og þann 5. mars tilkynnti hópur lækna í Lundúnum að loks hefði annar einstaklingur verið læknaður með sömu aðferð og Brown tólf árum áður. Sá einstaklingur hefur ekki viljað láta greina frá nafni sínu, og er enn sem komið er kallaður Lundúnasjúklingurinn. Eyðniveiran, og hnattrænn faraldur hennar, hefur á undanförnum áratugum verið ótæmandi uppspretta hræðslu og válegra tíðinda. Veiran hefur haft bein áhrif á líf tugmilljóna einstaklinga á öllum aldri, á öllum stigum samfélagsins, og í öllum heimsins hornum. Með þessa staðreynd í huga er ótrúlegt að hugsa til þess að aðeins 38 ár eru síðan veiran skaut fyrst upp kollinum í rannsóknarstofum vísindamanna hjá Miðstöð sjúkdómavarna í Bandaríkjunum. Síðan þá hefur HIV, sem veldur hæggengu niðurbroti ónæmiskerfisins, dregið í kringum 40 milljónir manna til dauða. Þetta eru í kringum 3 þúsund dauðsföll á dag, fyrir hvern dag síðan veiran uppgötvaðist í júní árið 1981. Engin veira hefur verið rannsökuð af jafn miklum krafti og HIV. Erfitt er að ímynda sér veiru sem hefur á jafn skömmum tíma skotið svo kirfilega rótum í meðvitund fólks. Um leið hafa vísindamenn háð langa, og oft á tíðum árangurslitla, baráttu við veiruna. Afrakstur þessarar miklu vinnu er þó einstakur. Með hjálp andretróveirulyfja getur smitaður einstaklingur í dag lifað nær eðlilegu lífi. Lífslíkur þeirra sem smitaðir eru af HIV nálgast nú lífslíkur ósmitaðra. Breska læknateymið sem annaðist Lundúnasjúklinginn greindi frá niðurstöðum sínum í vísindaritinu Nature snemma í þessum mánuði, en þar kom í ljós að veiran greindist ekki lengur í sjúklingi þeirra, 18 mánuðum eftir að hann hætti að taka andretróveirulyf. Læknarnir sjálfir vilja síður kalla þennan árangur „lækningu“ og kjósa þess í stað að tala um „langtíma bælingu HIV“. Þeir binda vonir við að veiran muni ekki greinast í einstaklingum aftur, rétt eins og tilfellið er hjá Berlínarsjúklingnum sem hefur í rúman áratug verið svo gott sem ósmitaður. Lundúnasjúklingurinn tilheyrir hópi 36 einstaklinga sem fengu sömu, eða svipaða, meðferð. Í þessum hópi eru nokkrir sem ekki hafa greinst með smit í rúmlega sex mánuði.HIV-veiran.Vísir/GettyLífeðlisfræðilegir eiginleikar HIV-veirunnar, eins og há tíðni stökkbreytinga og nær fordæmalaus hæfni hennar til að sýkja og drepa ónæmisfrumur, hefur gert vísindamönnum erfitt fyrir. Þar sem HIV sneiðir hjá og drepur náttúrulegar varnir líkamans hafa tilraunir til að þróa bóluefni skilað litlum árangri. Enn sem komið er eru andretróveirulyf besta leiðin til að halda veirunni í skefjum, og þá aðeins eftir smit. Berlínar- og Lundúnasjúklingurinn eiga margt sameiginlegt. Báðir voru á andretróveirulyfjum þegar þeir þróuðu með sér lífshættulegt eitlakrabbamein. Eftir að hefðbundin úrræði við krabbameini báru ekki árangur ákváðu læknarnir að reyna mergskipti. Blóð mannanna var eyðilagt með stórum skömmtum af frumudrepandi lyfjum og heilskönnun líkamans. Nýju blóði var sprautað í líkama þeirra – blóði sem virkjaði beinmerg til að framleiða nýjar og heilbrigðar blóðfrumur. Í tilfelli Lundúnasjúklingsins notuðu læknarnir blóðgjöf úr einstaklingi sem hafði tiltekna stökkbreytingu í geninu CCR5. Undir venjulegum kringumstæðum, í kringum 99 prósentum einstaklinga, stýrir CCR5 myndun próteins sem virkar sem dyr á ytra lagi frumna sem HIV getur gengið nokkuð óhindrað í gegnum. Blóðið sem Lundúnasjúklingurinn fékk kom frá einstaklingi sem er með stökkbreytingu í CCR5 sem hamlar inngöngu HIV. Þetta er í annað sinn á afar skömmum tíma sem CCR5-genið kemst í fréttirnar. Þessi tiltekna stökkbreyting í CCR5 er sú stökkbreyting sem kínverski erfðafræðingurinn He Jiankui freistaði þess að framkalla í fósturvísum með hjálp CRISPR-erfðabreytingatækninnar. Fyrr á þessu ári fæddust tvíburastúlkur sem báru hannaða erfðabreytingu Jiankui. Tilraunir hans hafa verið fordæmdar á þeim grundvelli að vera með öllu siðlausar og áhættusamar í ljósi þess að erfðabreytingatæknin er engan veginn örugg til að nota með þessum hætti. Þó svo að tilraunir breska læknateymisins hafi sannarlega borið árangur þá er ólíklegt að þær og tilfelli Berlínarsjúklingsins muni leiða til stórtækra breytinga í því hvernig HIV-smit er meðhöndlað. Báðir einstaklingar voru langt leiddir þegar ákveðið var að reyna mergskipti – þeir voru í raun við dauðans dyr – og slík aðgerð getur verið afar áhættusöm og varla réttlætanleg í flestum tilfellum þegar kúr andretróveirulyfja getur skilað jafn góðum árangri og raun ber vitni. Þó eru líkur á að mergskipti með blóðgjöf einstaklings með breytingu í CCR5 muni reynast þeim vel sem eru í sömu sporum og sjúklingarnir tveir voru í. Daginn eftir að breska læknateymið kynnti niðurstöður sínar birti annar hópur vísindamanna niðurstöður sem gefa til kynna að tveir aðrir HIV-smitaðir einstaklingar, sem einnig glímdu við blóðfrumukrabbamein, hefðu hlotið sambærilega meðferð og bæru ekki lengur merki þess að vera HIV-smitaðir.
Birtist í Fréttablaðinu Heilbrigðismál Vísindi Mest lesið Sérsveitin vaktaði heimili Snorra og fjölskyldu í nótt Innlent Guðrún Björk Kristmundsdóttir hjá Bæjarins beztu er látin Innlent Snorri rýfur þögnina: Viðbrögðin staðfesti áhyggjur af þöggun Innlent „Þú þaggar ekki í okkur, Dagur“ Innlent Móðirin á Edition gengur laus Innlent „Okkur er ekkert mannlegt óviðkomandi“ Innlent „Fáum enn á borð til okkar atriði sem maður missir hökuna yfir“ Innlent Þjóðarsorg lýst yfir í Portgúal Erlent „Ætlar þú að græða á spilafíklum? Bara svo Excel og bankinn líti vel út?“ Innlent Boða mann til landsins vegna líkamsárásar þegar hann var sextán ára Innlent Fleiri fréttir Yfir tvö þúsund látnir eftir jarðskjálftann Segir 26 ríki vilja senda hermenn til Úkraínu Sá sem ók á skrúðgöngu Liverpool-manna lýsti yfir sakleysi Mátti ekki stöðva fjárveitingar til Harvard Tískugoðsögnin Giorgio Armani er fallin frá Búa sig undir komu hermanna og útsendara ICE Evrópuleiðtogar funda um öryggistryggingar fyrir Úkraínu Spinna samsæriskenningar vegna óvenjumargra andláta frambjóðenda Biðja hæstarétt um flýtimeðferð vegna tolla Höfundur Father Ted handtekinn fyrir að hvetja til ofbeldis gegn trans fólki Allir íbúar munu geta höfðað mál vegna þungunarrofslyfja Vinna að lista yfir vini og samstarfsmenn Epstein Mjótt á munum í Noregi og líkur á flókinni stjórnarmyndun Mótmæla hugmyndum um innlimun nær alls Vesturbakkans Þjóðarsorg lýst yfir í Portgúal Pútín og Xi ræddu ódauðleika í gegnum líffæragjöf „Furðuutanríkisstefna“ Trump hafi rekið Indland í fangið á Kínverjum Fimmtán látnir hið minnsta eftir að kláfur fór út af sporinu Ætla að fella niður bólusetningarskyldu í Flórída Segja tilraunir með „fljúgandi Chernobyl“ hafnar Drekinn beraði vígtennurnar Tók dóttur sína og erfingja með til Kína Felldu ellefu í árás á bát meintra smyglara frá Venesúela Fjallar um afstöðu Elísabetar til Brexit og hvernig Kamilla varðist árás Kína sendir skilaboð til Bandaríkjanna og Trump svarar um hæl Vilja gera Úkraínu að tormeltum „stálbroddgelti“ Telja nú að enginn raðsundlaugarkúkari hafi verið á ferð Mátti ekki nota hermenn til löggæslu í Los Angeles „Rússar eru upp á náð Kínverja komnir“ Setja tæpar tvær billjónir í freigátur frá Bretlandi Sjá meira