Vonir og veðrabrigði Þorvaldur Gylfason skrifar 2. ágúst 2018 07:00 Bangkok – Hann hét fullu nafni Phra Bat Somdet Phra Poraminthra Maha Chulalongkorn Phra Chunla Chom Klao Chao Yu Hua og var konungur Síams 1868-1910. Hann er betur þekktur sem Rama konungur V. Hann innleiddi nýja stjórnarhætti í Síam, sem heitir nú Taíland, afnam þrælahald og forðaði landinu undan ásælni erlendra nýlenduherra. Frökkum tókst að leggja undir sig Kambódíu, Laos og Víetnam í næsta nágrenni en ekki Síam. Bretar réðu Búrmu og Malasíu. Síam var því umkringt brezkum og frönskum nýlendum á alla vegu, eina sjálfstæða ríkið í Indókína.Kannski Noreg? Rama V fór til Evrópu 1897 að sækja sér fyrirmyndir og heimsótti þá m.a. Ítalíu, Sviss, Pólland, Rússland, Danmörku og Svíþjóð. Vel fór á með honum og Óskari II Svíakonungi, svo vel að Rama færði Óskari fíl að gjöf í kveðjuskyni. Hvernig endurgeldur maður svo veglega gjöf? spurði Óskar konungur æðstaráðgjafa sinn. Hvað get ég gefið Rama í staðinn? Kannski Noreg? spurði ráðgjafinn á móti. Norðmenn rufu konungssambandið við Svíþjóð 1905, tveim árum áður en Rama V kom aftur til Svíþjóðar 1907 á síðari yfirreið sinni um Evrópu og fór þá m.a. norður fyrir heimskautsbaug. Fyrsti háskóli Taílands, Chulalongkorn-háskóli, stofnaður 1917, heitir í höfuðið á Rama V en Rama V er þó trúlega frægastur í Evrópu og Ameríku fyrir söngleik Rodgers og Hammersteins, The King and I, og samnefnda kvikmynd þar sem Yul Brynner leikur Rama IV og Deborah Kerr leikur (fráskilda!) brezka kennslukonu sem kóngurinn fékk til að uppfræða konur sínar, Rama V og systkini hans. Tveir heimar takast á, þar er dramað, ástin blómstrar, börnin eru engin fyrirstaða, en allar þessar eiginkonur kóngsins í höllinni flækja stöðuna. Markaðsbúskapur og lýðræði Taíland er margfalt ríkara en grannlöndin mælt í kaupmætti þjóðartekna á mann. Höfuðskýringin á þessum mikla mun er að Taíland var aldrei kommúnistaríki eins og Kambódía, Laos og Víetnam fyrir austan og Búrma sem heitir núna Mjanmar fyrir vestan. Taílendingar kusu heldur að stunda markaðsbúskap og fríverzlun að vestrænni fyrirmynd og vöktu heimsathygli fyrir góðan árangur í efnahagsmálum ásamt nokkrum öðrum löndum í Asíu og annars staðar. Herinn tók völdin í Taílandi 1932 og hélt þeim til 1973. Síðan þá hafa Taílendingar búið við lýðræði og herforingjaræði á víxl, t.d. við lýðræði 1995-2005 og aftur frá 2008 til 2013 þegar herinn tók völdin enn á ný. Búrma, Kambódía, Laos og Víetnam hafa á hinn bóginn ekki fengið að kynnast lýðræði nema í afskræmdri mynd. Bilin mjókka mishratt Menn tóku eftir miklum árangri Asíu-landanna um svipað leyti og kommúnisminn hrundi í Sovétríkjunum og fylgiríkjum þeirra í Mið- og Austur-Evrópu 1989-1991. Hvort tveggja fyllti menn bjartsýni um efnahags- og lýðræðishorfur þessara landa. Sumar vonir rættust, aðrar ekki. Eistar drógu á Finna. Kaupmáttur þjóðartekna á mann í Eistlandi nam þriðjungi af kaupmætti þjóðartekna á mann í Finnlandi 2000 og tveim þriðju 2017. Eistar munu með sama áframhaldi standa jafnfætis Finnum innan tíðar eins og þeir gerðu árin milli heimsstyrjaldanna tveggja. Sumir áttu jafnvel von á að Taíland myndi sigla fram úr mörgum Evrópulöndum fyrir 2020 eða jafnvel fyrr líkt og t.d. Suður-Kórea, en svo fór ekki. Tökum Ísland. Munurinn á kaupmætti þjóðartekna á mann á Íslandi og í Taílandi var fimmfaldur 1990, fjórfaldur 2000 og þrefaldur 2017. Munurinn á Íslandi og Taílandi nú er því hinn sami og munurinn á Finnlandi og Eistlandi um aldamótin 2000. Bilið hefur mjókkað. Með sama áframhaldi mun það taka Taílendinga a.m.k. mannsaldur enn að loka gapinu. Mörg gömlu kommúnistaríkjanna hafa með líku lagi valdið vonbrigðum. Sums staðar, einkum í suðurríkjum Sovétríkjanna sálugu, hafa kommúnistar haldið áfram að deila og drottna eins og ekkert hafi í skorizt. Annars staðar, einkum í Póllandi og Ungverjalandi, daðra stjórnvöld við fasisma langt umfram leyfilega ESB-staðla. Í Póllandi var lögum breytt á þann veg að einstök framboð þurfa 5% kjörfylgi til að ná fulltrúum á þing og samsteypuframboð þurfa 8%. Þannig duttu 16% atkvæða niður dauð í kosningunum 2015 svo að stjórnarflokknum sem kennir sig við lög og rétt tókst að halda meiri hluta í þinginu með 38% atkvæða að baki sér. Allt var þetta með ráðum gert. Hljómar þetta kannski kunnuglega? Í alþingiskosningunum 2013 duttu 12% atkvæða niður dauð svo að gömlu helmingaskiptaflokkarnir náðu 60% þingsæta með 51% atkvæða að baki sér. Menn ganga mislangt Lýðræði á nú undir högg að sækja um allan heim. Bandaríkin eru ekki lengur óskorað lýðræðisríki, og það eru Ísland, Pólland og Ungverjaland ekki heldur. Bandarískir repúblikanar ganga langt til að svipta blökkumenn atkvæðisrétti. Báðir flokkarnir vestra breyta kjördæmamörkum frá einum þingkosningum til annarra í eiginhagsmunaskyni. Báðir ganga fyrir síauknum fjárstyrkjum auðmanna. Sumir ganga enn lengra. Hun Sen forsætisráðherra Kambódíu sl. 33 ár tryggði sér eitt kjörtímabil enn í kosningum á sunnudaginn var með því að loka sjálfstæðum fjölmiðlum og fangelsa leiðtoga stjórnarandstöðunnar. Hæstiréttur bannaði stjórnarandstöðuflokkinn. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Þorvaldur Gylfason Mest lesið Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr Skoðun Veimiltítustjórn og tugþúsundir dáinna barna Viðar Hreinsson Skoðun Skoðun Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Klaufaskapur og reynsluleysi? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig spyr ég gervigreind til að fá besta svarið? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Er hægt að læra af draumum? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Afstæði ábyrgðar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjárhagslegt virði vörumerkja Elías Larsen skrifar Skoðun Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson skrifar Skoðun Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Veimiltítustjórn og tugþúsundir dáinna barna Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr skrifar Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar Skoðun Þetta er allt hinum að kenna! Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar Sjá meira
Bangkok – Hann hét fullu nafni Phra Bat Somdet Phra Poraminthra Maha Chulalongkorn Phra Chunla Chom Klao Chao Yu Hua og var konungur Síams 1868-1910. Hann er betur þekktur sem Rama konungur V. Hann innleiddi nýja stjórnarhætti í Síam, sem heitir nú Taíland, afnam þrælahald og forðaði landinu undan ásælni erlendra nýlenduherra. Frökkum tókst að leggja undir sig Kambódíu, Laos og Víetnam í næsta nágrenni en ekki Síam. Bretar réðu Búrmu og Malasíu. Síam var því umkringt brezkum og frönskum nýlendum á alla vegu, eina sjálfstæða ríkið í Indókína.Kannski Noreg? Rama V fór til Evrópu 1897 að sækja sér fyrirmyndir og heimsótti þá m.a. Ítalíu, Sviss, Pólland, Rússland, Danmörku og Svíþjóð. Vel fór á með honum og Óskari II Svíakonungi, svo vel að Rama færði Óskari fíl að gjöf í kveðjuskyni. Hvernig endurgeldur maður svo veglega gjöf? spurði Óskar konungur æðstaráðgjafa sinn. Hvað get ég gefið Rama í staðinn? Kannski Noreg? spurði ráðgjafinn á móti. Norðmenn rufu konungssambandið við Svíþjóð 1905, tveim árum áður en Rama V kom aftur til Svíþjóðar 1907 á síðari yfirreið sinni um Evrópu og fór þá m.a. norður fyrir heimskautsbaug. Fyrsti háskóli Taílands, Chulalongkorn-háskóli, stofnaður 1917, heitir í höfuðið á Rama V en Rama V er þó trúlega frægastur í Evrópu og Ameríku fyrir söngleik Rodgers og Hammersteins, The King and I, og samnefnda kvikmynd þar sem Yul Brynner leikur Rama IV og Deborah Kerr leikur (fráskilda!) brezka kennslukonu sem kóngurinn fékk til að uppfræða konur sínar, Rama V og systkini hans. Tveir heimar takast á, þar er dramað, ástin blómstrar, börnin eru engin fyrirstaða, en allar þessar eiginkonur kóngsins í höllinni flækja stöðuna. Markaðsbúskapur og lýðræði Taíland er margfalt ríkara en grannlöndin mælt í kaupmætti þjóðartekna á mann. Höfuðskýringin á þessum mikla mun er að Taíland var aldrei kommúnistaríki eins og Kambódía, Laos og Víetnam fyrir austan og Búrma sem heitir núna Mjanmar fyrir vestan. Taílendingar kusu heldur að stunda markaðsbúskap og fríverzlun að vestrænni fyrirmynd og vöktu heimsathygli fyrir góðan árangur í efnahagsmálum ásamt nokkrum öðrum löndum í Asíu og annars staðar. Herinn tók völdin í Taílandi 1932 og hélt þeim til 1973. Síðan þá hafa Taílendingar búið við lýðræði og herforingjaræði á víxl, t.d. við lýðræði 1995-2005 og aftur frá 2008 til 2013 þegar herinn tók völdin enn á ný. Búrma, Kambódía, Laos og Víetnam hafa á hinn bóginn ekki fengið að kynnast lýðræði nema í afskræmdri mynd. Bilin mjókka mishratt Menn tóku eftir miklum árangri Asíu-landanna um svipað leyti og kommúnisminn hrundi í Sovétríkjunum og fylgiríkjum þeirra í Mið- og Austur-Evrópu 1989-1991. Hvort tveggja fyllti menn bjartsýni um efnahags- og lýðræðishorfur þessara landa. Sumar vonir rættust, aðrar ekki. Eistar drógu á Finna. Kaupmáttur þjóðartekna á mann í Eistlandi nam þriðjungi af kaupmætti þjóðartekna á mann í Finnlandi 2000 og tveim þriðju 2017. Eistar munu með sama áframhaldi standa jafnfætis Finnum innan tíðar eins og þeir gerðu árin milli heimsstyrjaldanna tveggja. Sumir áttu jafnvel von á að Taíland myndi sigla fram úr mörgum Evrópulöndum fyrir 2020 eða jafnvel fyrr líkt og t.d. Suður-Kórea, en svo fór ekki. Tökum Ísland. Munurinn á kaupmætti þjóðartekna á mann á Íslandi og í Taílandi var fimmfaldur 1990, fjórfaldur 2000 og þrefaldur 2017. Munurinn á Íslandi og Taílandi nú er því hinn sami og munurinn á Finnlandi og Eistlandi um aldamótin 2000. Bilið hefur mjókkað. Með sama áframhaldi mun það taka Taílendinga a.m.k. mannsaldur enn að loka gapinu. Mörg gömlu kommúnistaríkjanna hafa með líku lagi valdið vonbrigðum. Sums staðar, einkum í suðurríkjum Sovétríkjanna sálugu, hafa kommúnistar haldið áfram að deila og drottna eins og ekkert hafi í skorizt. Annars staðar, einkum í Póllandi og Ungverjalandi, daðra stjórnvöld við fasisma langt umfram leyfilega ESB-staðla. Í Póllandi var lögum breytt á þann veg að einstök framboð þurfa 5% kjörfylgi til að ná fulltrúum á þing og samsteypuframboð þurfa 8%. Þannig duttu 16% atkvæða niður dauð í kosningunum 2015 svo að stjórnarflokknum sem kennir sig við lög og rétt tókst að halda meiri hluta í þinginu með 38% atkvæða að baki sér. Allt var þetta með ráðum gert. Hljómar þetta kannski kunnuglega? Í alþingiskosningunum 2013 duttu 12% atkvæða niður dauð svo að gömlu helmingaskiptaflokkarnir náðu 60% þingsæta með 51% atkvæða að baki sér. Menn ganga mislangt Lýðræði á nú undir högg að sækja um allan heim. Bandaríkin eru ekki lengur óskorað lýðræðisríki, og það eru Ísland, Pólland og Ungverjaland ekki heldur. Bandarískir repúblikanar ganga langt til að svipta blökkumenn atkvæðisrétti. Báðir flokkarnir vestra breyta kjördæmamörkum frá einum þingkosningum til annarra í eiginhagsmunaskyni. Báðir ganga fyrir síauknum fjárstyrkjum auðmanna. Sumir ganga enn lengra. Hun Sen forsætisráðherra Kambódíu sl. 33 ár tryggði sér eitt kjörtímabil enn í kosningum á sunnudaginn var með því að loka sjálfstæðum fjölmiðlum og fangelsa leiðtoga stjórnarandstöðunnar. Hæstiréttur bannaði stjórnarandstöðuflokkinn.
Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun
Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar
Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar
Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar
Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun
Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun