Hafrannsóknastofnun hefur verið tilkynnt um óvenju mörg tilfelli hvalreka við Íslandsstrendur í ár. Í gegnum tíðina hafa hernaðaræfingar þótt ein líklegasta skýringin á aukinni tíðni hvalreka. Það var um aldamótinn sem Hafrannsóknastofnun hóf markvisst að fylgjast með hvalrekum við Íslandsstrendur en síðan þá hafa flest tilvik verið skráð árið 2008 þegar þau voru 38 talsins.

Það sem af er þessa árs hefur Hafrannsóknastofnun fengið þrjátíu tilkynningar um hvalreka og þar af hafa flest tilfellin verið á Austfjörðum. Stór hluti hvalanna hafa verið andarnefjur og aðrar svínhvalategundir sem eru djúpsjáfartegundir. Til þessa hafa níu andarnefjur rekið á land, þar af sjö á Austfjörðum, en allt árið 2008 voru þær tólf. Þó hvalrekarnir séu margir í ár er þó ekki um einsdæmi að ræða en frá árinu 2000 hafa sex sinnum verið skráð 20 tilvik eða fleiri.

„Það er óhætt að segja það að þetta hafi verið óvenju mörg miðað við það sem við höfum verið að skrá undnafarin ár,“ segir Gísli Víkingsson, sérfræðingur hjá Hafrannsóknastofnun. Tilfellin kunna þó að vera fleiri en tölurnar ná aðeins yfir þá hvalreka sem tilkynntir hafa verið til Hafrannsóknarstofnunar.

„Þótt fólk eigi að tilkynna Hafrannsóknastofnun þegar það sér svona hvalreka þá náttúrlega vitum við að við fréttum ekki af öllu,“ segir Gísli. „Þetta kemur gjarnan í slumpum yfir stutt tímabil og svo kannski gerist ekkert þess á milli.“

Hernaðaræfingar hugsanleg skýring

Með hvalreka er átt við um það þegar hvalir deyja á hafi úti og reka síðan á land. Þar að auki hefur verið nokkuð um það að hvalatorfur syndi inn að landi og komi sér í klandur líkt og andarnefjurnar tvær sem strönduðu í Engey í síðustu viku og þá vakti athygli þegar hópur grindhvala var rekinn út úr Kolgrafarfirði fyrr í mánuðinum. En hvaða skýringar kunna að liggja að baki?

„Í sambandi við svona aukna tíðni hvalreka í gegnum tíðina hafa menn oft nefnt heræfingar og sérstaklega þar sem eru notaðar djúpsprengjur sem geta skemmt heyrn þessara dýra en þau reiða sig algjörlega á heyrnina. Sú kenning er nú ofarlega á baugi þegar svona bylgjur af svínhvalstegundum koma,“ segir Gísli.
Þá hafa kafbátaleitaræfingar í Norður-Atlantshafi einnig verið nefndar sem hugsanleg skýring en erfitt getur þó reynst að sannreyna dánarorsök hvalanna sem reka á land að sögn Gísla.