Skoðun

Ferð án fyrirheits

Dóra Sif Tynes skrifar
Á undanförnum dögum hefur allt í einu sprottið fram mikil umræða um hinn svonefnda þriðja orkupakka. Hin nagandi óvissa af framtíðarþróun orkumála í Evrópusambandinu, hvað kunni að verða í fjórða og jafnvel fimmta orkupakkanum þegar þeir líta dagsins ljós, skapar að mati nokkurra málsmetandi manna svo alvarlega stöðu íslensks fullveldis að önnur viðfangsefni stjórnmálanna eru hjóm eitt. Því hvern varðar um komandi kjaraviðræður og stöðuna á vinnumarkaði, lækkun á gengi krónunnar og teikn um verðbólguskot að ónefndum húsnæðismálum þegar staðið er frammi fyrir þeirri staðreynd að ekki er hægt að fullyrða um hvert verið efnislegt inntak löggjafar sem ESB kann að setja í framtíðinni?

Það hafa hins vegar ekki verið færð fyrir því nein sannfærandi rök að innleiðing þriðja orkupakkans feli í sér slíka klafa fyrir íslenska þjóð að ekki verði við unað. Innleiðingin felur ekki í sér fullveldisframsal sem er meira íþyngjandi eða eðlisólíkt því sem tveggja stoða kerfi EES samningsins byggir almennt á eða fordæmi eru fyrir. Efnislega eru reglurnar ekki íþyngjandi eða hættulegar íslenskum hagsmunum enda snúa þær fyrst og fremst að aukinni samkeppni og neytendavernd.  Og eins og margoft hefur komið fram eru áhrifin afar takmörkuð á meðan landið er ekki tengt öðrum dreifikerfum fyrir raforku.

Eina skýringin á upphlaupi þeirra sem nú krefjast þess að innleiðingunni verði hafnað hlýtur því að vera sú að hér sjái menn tækifæri til að setja EES samninginn í uppnám. Í þá vegferð fara menn ekki nema vera fúsir til þess að enda utan samningsins og stefna þar með öllum réttindum Íslendinga sem á samningnum byggja í hættu. Aðgangi fyrirtækja að innri markaðnum með vörur og þjónustu, möguleika fólks til að búsetja sig, nema og vinna hvar sem er í Evrópu. Þjóðinni hefur hins vegar ekki verið boðið í þessa óvissuferð með skýrum hætti, heldur hafa menn – gegn betri vitund – freistað þess að gera lítið úr hugsanlegum áhrifum á EES samstarfið.  Við hljótum þó að krefjast þess að þeir sem vilja setja EES samstarfið í uppnám sýni þann heiðarleika að viðurkenna það.  

Hverjar eru staðreyndir málsins?

Þriðji orkupakkinn samanstendur af nokkrum ESB gerðum er varða viðskipti með orku á innri markaðnum.  Þar á meðal er reglugerð sem kemur á fót sjálfstæðri eftirlitsstofnun, ACER. Þessar gerðir tóku gildi innan ESB í september 2009. Hófst þá vinna hjá EFTA vegna fyrirhugaðrar upptöku gerðanna í EES-samninginn. Eins og venjulega kom þá til skoðunar hvort semja þyrfti um aðlögunartexta, sérstaklega í ljósi stofnunar hinnar nýju eftirlitsstofnunar, ACER. Niðurstaða þeirrar vinnu var í samræmi við meðhöndlun annarra sjálfstæðra eftirlitsstofnanna sem ESB hefur komið á fót. EFTA ríkjum skyldi tryggð full þátttaka í starfi ACER en formlegar valdheimildir veittar Eftirlitsstofnun EFTA í samræmi við tveggja stoða kerfi EES samningsins. Samkomulag á milli EFTA ríkjanna annars vegar og ESB hins vegar um þessa nálgun lá fyrir á árinu 2016. Í maí 2017 var svo tekin ákvörðun í sameiginlegu EES nefndinni um að gerðirnar yrðu hluti af EES samningnum en með svonefndum stjórnskipulegum fyrirvara af hálfu EFTA ríkjanna þriggja. Noregur tilkynnti um afléttingu fyrirvarans í apríl síðastliðnum en Liechtenstein í maí. Er því beðið eftir því að Ísland aflétti sínum fyrirvara til þess að ákvörðun sameiginlegu EES nefndarinnar taki gildi.

Það liggur því fyrir að undirbúningur fyrir innleiðingu þriðja orkupakkans með tilheyrandi viðræðum bæði innan EFTA og við ESB hófst 2009 og lauk þegar samkomulag lá fyrir 2016. Að þessu ferli hafa því komið þeir aðilar sem gegnt hafa embætti utanríkisráðherra og iðnaðar- eða atvinnuvegaráðherra á þessum tíma. Að ríkisstjórnum á þessu tímabili komu Samfylking, Vinstri-Græn, Framsóknarflokkur og Sjálfstæðisflokkur. Í samningarviðræðum í aðdraganda innleiðingar virðist þó sem ekki hafi verið hreyft neinum mótmælum við upptöku gerðanna í EES samninginn eða krafist verulegra undanþága frá efni þeirra. Það er ekki fyrr en nú þegar til stendur að aflétta stjórnskipulegum fyrirvara að menn bera því við að hér sé mikil hætta á ferð.

 

Það felst í EES samningnum að EFTA ríkin geta tilkynnt um stjórnskipulegan fyrirvara þegar ákvörðun er tekin í sameiginlegu EES nefndinni ef aðkoma Alþingis er nauðsynleg. Þetta á við þegar upptaka gerða kallar á breytingu á gildandi lögum. Hins vegar koma mál ekki til afgreiðslu í sameiginlegu EES nefndinni fyrr en fyrir liggur samkomulag um hvernig beri að standa að ákvörðun – bæði innan EFTA ríkjanna sem tala einni röddu í nefndinni og milli EFTA ríkjanna og ESB. Ekkert EFTA ríkjanna hefur til þessa neitað að aflétta stjórnskipulegum fyrirvara við ákvörðun sameiginlegu EES nefndarinnar, enda hafa ríkin talið sig bundin, hið minnsta pólitískt, af því  samkomulagi sem er undanfari ákvörðunarinnar.

Ef eitthvert EFTA ríkjanna neitar að aflétta stjórnskipulegum fyrirvara þá hefur sú ákvörðun áhrif á hin EFTA ríkin enda tekur ákvörðunin þá ekki gildi, gerðirnar standa utan EES réttarins. Augljóslega hefur það áhrif á hin EFTA ríkin sem fá þá ekki notið sameiginlegra reglna innri markaðarins hvað þetta snertir. Áhrifin á EES samstarfið er hins vegar ekki ljós – enda hefur ekkert EFTA ríkjanna til þessa fetað út í þessa óvissu. EES samningurinn kveður á um tiltekna málsmeðferð við lausn deilumála, þar þar á meðal heimild ESB til þess að taka úr sambandi þann viðauka samningsins sem um ræðir í heild eða hluta.

En hér verður líka að horfast í augu við að slík neitun – sérstaklega ef hún byggir ekki á neinum raunverulegum hagsmunum eða sérstöðu – er tæplega uppbyggileg nálgun við EES samstarfið, hvort sem litið er til hins nauðsynlega samstarfs EFTA ríkjanna þriggja eða samstarf og samninga við ESB um hvernig eigi að taka gerðir upp í EES samninginn. Að hefja þá vegferð án ríkra hagsmuna, ígrundaðra röksemda og skýrra markmiða er ferð án fyrirheits.

Höfundur er formaður Sterkara Íslands, samtaka áhugafólks um Evrópusamvinnu.




Skoðun

Sjá meira


×