
Frumframleiðendur og sérstaða Íslands í alþjóðasamhengi
Hugtakið frumframleiðandi kemur fyrir í búvörulögum nr. 99/1993 með síðari breytingum, og er aðgreint frá hugtakinu „afurðastöð“, sem nær yfir hvern þann aðila sem vinnur úr afurðum frá frumframleiðanda, en frumframleiðandi getur að auki verið afurðastöð og unnið úr eigin frumframleiðslu sjálfur.
Frumframleiðendur gegna gífurlega mikilvægu hlutverki í möguleikum samfélags til sjálfbærni, viðhalds og framþróunar, þar sem þeir eru þeir aðilar sem útvega samfélaginu afurðir til að matast á eða vinna mat úr. Ísland er gjöfult land og á sér sterkar og langar hefðir í frumframleiðslu á flestum sviðum þeirrar framleiðslu. Mikilvægt er að halda áfram því góða starfi sem unnist hefur í átt að aukinni sjálfbærni á öllum sviðum frumframleiðslu (og um leið endurvakningu sjálfbærni fyrri tíma, með þróaðri hætti), til lands og sjávar. Í því samhengi er áríðandi að huga gaumgæfilega að þeim áhrifum sem stórvægilegar aðgerðir geta haft á náttúruleg vistkerfi, svo sem stóriðja, orkuver og virkjanir, geta hugsanlega haft á auðlindir og frumframleiðslu.
Samfara aukinni sjálfbærni á öllum sviðum frumframleiðslu, er mikilvægt að finna leiðir sem minnka kostnað og skapa aðstæður sem auka möguleika á því að frumframleiðendur fái sanngjarnt verð fyrir þær afurðir sem þeir framleiða. Að öðrum kosti má vænta þess að kerfið falli um sjálft sig á endanum.
Skv. upplýsingum frá Landssamtökum sauðfjárbænda er algengt að íslenskir sauðfjárbændur fái í sinn hlut um 25-41% af endanlegu markaðsverði þeirra afurða sem þeir framleiða. Þróunin undanfarið veldur áhyggjum um frekari lækkun á þessu hlutfalli. Þó hefur verið bent á að það hlutfall sé jafnvel lægra en kollegar þeirra víða annars staðar í Evrópu eru að fá, en breskir bændur séu til að mynda að fá nær 50% af endanlegu verði.
Gróðahugsun
Afleiðing þeirrar hugsunar sem stýrt hefur framleiðslu að miklu leyti frá iðnvæðingu og leiðir af sér síaukinn ágang á auðlindir með auðsöfnun að markmiði í nafni auðsöfnunar, er sú að frumframleiðendum fer fækkandi. Carlo Petrini, einn stofnenda SLOW FOOD samtakanna og formaður þeirra frá upphafi, benti á í fyrirlestri sínum hérlendis í maí síðastliðnum, að bændur væru í dag um 3% þegna á Ítalíu. Eftir seinni heimsstyrjöld hafi hlutfall þeirra hins vegar verið um 50%. Erfiður rekstrargrundvöllur sökum sífelldrar lækkunar afurðaverðs til bænda í krafti innkaupastefnu stórfyrirtækja, veldur því að æ fleiri bændur sjá ekki tilgang í og hafa ekki getu til áframhaldandi starfs. Sjá má fyrir sér að gróðahugsun, þar sem auðsöfnun auðsöfnunarinnar vegna er markmið, verði á endanum að víkja fyrir sjónarmiðum sem einkennast fremur af virðingu og vernd.
Tekin hafa verið mikilvæg skref á ýmsum sviðum frumframleiðslu til að tryggja sjálfbærni auðlinda Íslands, miklar framfarir hafa orðið í vinnsluaðferðum í sjávarútvegi, ekki síst hvað stærri fyrirtæki og útgerð varðar. Framfarir til aukinnar sjálfbærni og fyrirhyggja einkennir í auknum mæli einnig landbúnað og önnur svið, en komið hafa fram mikilvæg verkefni þar sem grasrótin er virkjuð, sem stuðla markvisst að aukinni sjálfbærni, svo sem aðgerðir sem færa landgræðslu heim í héruð, eins og verkefnið Bændur græða landið og styrkir Landbótasjóðs Landgræðslunnar til umráðahafa lands til uppgræðsluverkefna.
Þá má nefna verkefni eins og Gæðastýrða sauðfjárrækt og Gæðastýringu í hrossarækt, sem taka til landnota, búfjáreftirlits, lyfjanotkunar, áburðarnotkunar og uppskeru, fóðrunar dýranna og fleiri þátta. Þá hafa verið tekin jákvæð skref með aukinni vinnslu heima á býlum, svo sem sjálfbærum og vistvænum býlum, t.a.m. á Þorvaldseyri Hvolsvelli, Vallanesi á Fljótsdalshéraði, Erpsstöðum í Dölum og Sólheimum í Grímsnesi og handverkssláturhúsi á Seglbúðum Kirkjubæjarklaustri, sem eru fyrirmyndir sem horfa ber til.
Ekki síst eru mikilvæg þau skref sem hinn almenni neytandi virðist í auknum mæli taka í átt að sjálfbærari og vistvænni lífsstíl, sem greina má í auknum áhuga á bændamörkuðum, auknum áhuga á afurðum beint frá frumframleiðendum og áhuga á meðvitaðri neyslu, minnkun matarsóunar og umhyggju fyrir náttúrunni.
Greinin er annar hluti greinaraðarinnar Sjálfbært Ísland – sjálfbær jörð.
Sveinn Margeirsson er forstjóri Matís.
Rakel Halldórsdóttir er annar stofnenda Frú Laugu bændamarkaðar, stjórnarmaður SLOW FOOD Reykjavík og ráðgjafi hjá Matís.
Páll Gunnar Pálsson er sérfræðingur hjá Matís.
Skoðun

Hvernig spyr ég gervigreind til að fá besta svarið?
Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar

Ertu bitur?
Björn Leví Gunnarsson skrifar

Er hægt að læra af draumum?
Sigurður Árni Reynisson skrifar

Afstæði Ábyrgðar
Matthildur Björnsdóttir skrifar

Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa
Sigríður Svanborgardóttir skrifar

Fjárhagslegt virði vörumerkja
Elías Larsen skrifar

Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn?
Kjartan Páll Sveinsson skrifar

Þið voruð í partýinu líka!
Gísli Sigurður Gunnlaugsson skrifar

Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi?
Helen Ólafsdóttir skrifar

Veimiltítustjórn og tugþúsundir dáinna barna
Viðar Hreinsson skrifar

Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu
Abdullah Shihab Wahid skrifar

Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki
Mouna Nasr skrifar

Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist
Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar

Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins
Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar

Þetta er allt hinum að kenna!
Helgi Brynjarsson skrifar

Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna
Heimir Már Pétursson skrifar

Sleppir ekki takinu svo auðveldlega aftur
Hjörtur J. Guðmundsson skrifar

Opið bréf til fullorðna fólksins
Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir skrifar

Vill Sjálfstæðisflokkurinn láta taka sig alvarlega?
Dagbjört Hákonardóttir skrifar

Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar
Gunnar Þór Jónsson skrifar

Undirbúum börnin fyrir skólann með hjálp gervigreindar
Sigvaldi Einarsson skrifar

Enginn skilinn eftir á götunni
Dagmar Valsdóttir skrifar

Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum
Arnrún María Magnúsdóttir skrifar

Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna
Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir skrifar

Hví borgar útgerðin – ekki malarnáman?
Guðmundur Edgarsson skrifar

Vantraust Flokks fólksins á Viðreisn
Hjörtur J. Guðmundsson skrifar

48 daga blekking: Loforð sem leiðir til lögbrota?
Svanur Guðmundsson skrifar

Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við
Ian McDonald skrifar

Málþóf á kostnað ungs fólks
Lísa Margrét Gunnarsdóttir skrifar

Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir
Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar