Ganga drög að frumvarpi innanríkisráðherra um eftirlitsnefnd með störfum lögreglu nógu langt í að tryggja eftirlit? Þetta er meðal þess sem rætt var á málþingi ráðuneytisins og lagadeilda Háskólans í Reykjavík og Háskóla Íslands um hvernig efla eigi eftirlit með lögreglu.

Frumvarpsdrögin byggja á tillögum nefndar ráðherra sem kynntar voru fyrir áramót. Þær gera ráð fyrir skipun þriggja manna eftirlitsnefndar sem hefði það verkefni að taka við kvörtunum eða kærum frá borgurum í garð lögreglu, greina þær og koma í viðeigandi farveg. Nefndin hefur lagt til að Lögmannafélag Íslands, Mannréttindaskrifstofa Íslands og innanríkisráðherra skipi sinn nefndarmanninn hvorn.

Dregið hefur verið í efa að sjálfstæði eftirlitsnefndarinnar frá lögreglunni sé tryggt, meðal annars þar sem innanríkisráðherra, yfirmaður lögreglunnar, kemur til með að skipa í nefndina. Hafa ýmsir kallað eftir sjálfstæðri stofnun til að sinna þessu hlutverki og kom meira að segja fram í opnunarræðu Ólafar Nordal innanríkisráðherra á málþinginu í dag að hún hafi íhugað það hvort það þurfi að stíga stærri skref eða koma á sterkara eftirliti.

Nýtt embætti héraðssaksóknara, sem tók til starfa um áramótin, annast nú rannsóknir á brotum starfsmanna innan lögreglunnar. Í drögunum að nýja frumvarpinu er ekki lögð til breyting á því, ný eftirlitsnefnd myndi einungis koma kærum eða kvörtunum áfram til héraðssaksóknara ef þörf er talin á því.

Skortur á sjálfstæði gagnvart lögreglu ókostur við nýtt fyrirkomulag

Á málþinginu, sem haldið var í Háskóla Reykjavíkur í dag, tóku til máls ásamt Ólöfu þau Sigríður Friðjónsdóttir ríkissaksóknari, Snorri Magnússon, formaður Landssambands lögreglumanna, Trausti Fannar Valsson, dósent við lagadeild Háskóla Íslands og  Ragnheiður Harðardóttir, héraðsdómari. Ragnheiður var jafnframt formaður nefndarinnar sem skilaði tillögunum sem frumvarpsdrögin byggja á.

Í máli ræðumanna, sem og í athugasemdum úr sal, var þeirri spurningu ítrekað varpað fram hvort eftirlitsnefndina sem lagt er til að skipa skorti nægilegt sjálfstæði frá lögreglu til að taka á móti og greina kærur borgara á hendur embættinu.

Sigríður Friðjónsdóttir sagði að ókostur við bæði núverandi fyrirkomulag og eftirlitsnefndina sem lögð er til væri skortur á sjálfstæði gagnvart lögreglu. Drögin að frumvarpi feli þó í sér aukna skilvirkni við afgreiðslu mála. Hún benti á að í erindi til ráðherra árið 2014 varðandi það hvernig koma ætti á virku eftirliti með störfum lögreglu óskaði hún eftir sjálfstæðri einingu sem væri án tengsla við lögreglu.

„Til að auka tiltrú borgaranna á að kærur þeirra og kvartanir vegna aðgerða og aðferða lögreglu fái hlutlausa og réttláta málsmeðferð telur ríkissaksóknari heppilegra að sjálfstæð eining, utan við og án tengsla við lögregluna, sjái um meðferð þeirra mála,“ segir í því erindi. Á málþinginu í dag sagði Sigríður að slík eining hefði þó vissulega verið kostnaðarsöm og að mál hennar yrðu ekki mörg.

Snorri Magnússon og Trausti Fannar Valsson gerðu sömuleiðis báðir fyrirvara við tillögur um eftirlitsnefndina. Trausti sagði ekki nægjanlega útskýrt í skýrslu nefndarinnar hvers vegna þessi tillaga var valin en ekki önnur og spurði hvort nefndin yrði nægjanlega sjálfstæð gagnvart stjórnkerfi lögreglunnar sjálfrar.

Snorri ítrekaði þá skoðun sem hann hefur áður haft uppi, að það sé ótækt að ætla lögreglumönnum að rannsaka félaga sína. Hann sagði sömuleiðis að bæði almenningur og lögreglumenn yrðu að geta treyst á að mál sem þessi væru skoðuð af hlutleysi. Gagnrýnisraddir væru innan lögreglunnar á tillögurnar en þær séu þó vissulega skárri en að halda kerfinu óbreyttu.

„Við gerum okkur grein fyrir því að mörgum mun ekki þykja nógu langt gengið,“ sagði Ragnheiður í erindi sínu. „En vil segja í því samhengi að það nægir ekki að eftirlit með lögreglu líti vel út, það verður líka að virka.“

Ragnheiður segir nefnd ráðherra hafi komist að þeirri niðurstöðu að lítill fjöldi mála sem sjálfstæðri stofnun myndi berast, myndi hafa í för með sér að eftirlitið yrði ekki mjög öflugt. Þá segir hún mikilvægt að embættið sem rannsaki slík mál búi yfir mannafla og sérþekkingu á rannsókn sakamála, líkt og sé að finna hjá embætti héraðssaksóknara.