Eftirlaunaaldur, atvinnuleysi, sóun og arðrán Einar Ólafsson skrifar 26. maí 2016 07:00 Nú liggja fyrir hugmyndir um hækkun eftirlaunaaldurs til sjötíu ára. Hugmyndir í þá veru eru uppi víða á Vesturlöndum. Rökin eru að ævi fólks lengist og þar með sá tími sem fólk nýtur eftirlauna. Og ungu fólki fækkar hlutfallslega þannig að stöðugt færri vinnandi hendur standa undir kostnaði við eftirlaun. Þetta er vissulega gild rök svo langt sem þau ná. En það er full ástæða til að gá að fleiri þáttum en þeim sem snúa bara að mannfjöldaspám. Margt fleira er að breytast en hlutföll aldurshópa. Lítum á nokkur atriði. Tækniþróun er ör, hefur verið það lengi en heldur áfram með stöðugri þróun tölvutækni og þar með sjálfvirkni. Þetta verður að vega á móti fækkun ungra vinnandi handa. Og vinnandi höndum fækkar reyndar ekki bara vegna þess að ungu fólki fækkar heldur líka af því að þeim fækkar sem fá vinnu. Vegna síaukinnar afkastagetu í hinni tæknivæddu framleiðslu minnkar stöðugt þörfin fyrir vinnandi hendur. Þetta kemur fram í viðvarandi atvinnuleysi í flestum þróuðum löndum. Í löndum Evrópusambandsins mældist atvinnuleysi í janúar 2016 8,9% að meðaltali en 19,7% hjá fólki undir 25 ára og hefur verið yfir 15% öll árin frá aldamótum. Þótt atvinnuleysi hafi alla jafna verið talsvert minna hér er hæpið að stóla á að þannig verði um ókomna tíð. Önnur breyting er sú að framleiðsla og neysla á Vesturlöndum er í rauninni komin langt fram úr þörfunum. Við þekkjum umræðuna um matarsóun og sama á við um fjölmargar aðrar vörur svo sem fatnað, húsgögn og alls konar tól og tæki. Þetta er ekki bara efnahagslegt vandamál heldur líka umhverfislegt. Af þeim sökum er að því komið að reynt verði að sporna við þessari þróun og takmarka neyslu og sóun og þar með framleiðslu.Endurskoðun nauðsynleg Atvinnusköpun felst þá fyrst og fremst í alls kyns þjónustu sem er meira og minna þarflaus og gagnslaus og skapar ekkert annað en vinnu og hreyfingu fjármagns frá einni vinnandi hendi til annarrar. Það væri þá kannski nær að þeir sem hafa verið lengi á vinnumarkaði rými fyrir hinum yngri og það fjármagn sem fer í atvinnuleysisbætur fari í staðinn til greiðslu eftirlauna. Þriðja breytingin er sú að arðrán og ójöfnuður fer sívaxandi. Æ stærri hluti af þjóðartekjum flestra landa fer í sjóði æ færri auðkýfinga sem hafa lag á að koma miklum hluta tekna sinna undan skattheimtunni þannig að þær nýtast ekki í hinni sameiginlegu velferðarþjónustu, þar á meðal til að greiða lífeyri og þjónustu við aldraða. Ef þetta fé yrði sótt mætti nýta hluta þess til að greiða eftirlaun í stað þess að láta fólk vinna lengur í þessu arðránskerfi. Eftirlaunaaldur ætti að skoða í þessu samhengi og í samhengi við vinnutímann almennt og hugmyndir um styttingu hans. Ef fyrirsjáanlegt er að eftirlaunakerfið eins og það er nú geti ekki staðið undir núverandi eftirlaunaaldri þarf að endurskoða það. Og svo er sjálfsagt að líta til einhverra útfærslna á sveigjanlegum starfslokum, enda eru óskir og þarfir fólks misjafnar.Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu þann 26. maí. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Misskiljum ekki neitt Jón Helgi Björnsson Skoðun Mýtur um veitt og sleppt á laxi Karl Lúðvíksson Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon Skoðun Uppalendur bera mikla ábyrgð Fastir pennar Ráðherra Kári Stefánsson Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal Skoðun Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Skoðun Nýsköpun innviða Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir skrifar Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir skrifar Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hafa íslensk fjarskiptafélög málað sig út í horn? Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun Á Ísland framtíð í NATO? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Katrínu á Bessastaði Brynja Þorbjörnsdóttir skrifar Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar Skoðun Er ungum mönnum sama um sjófólk? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Þörfin fyrir heimilislækna Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Um lýðræði — Þrjár spurningar til forsetaframbjóðenda Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir yrði góður forseti Rannveig Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn má ekki fara á taugum Gísli Jökull Gíslason skrifar Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Katrín kann sig Aðalheiður Björk Olgudóttir skrifar Sjá meira
Nú liggja fyrir hugmyndir um hækkun eftirlaunaaldurs til sjötíu ára. Hugmyndir í þá veru eru uppi víða á Vesturlöndum. Rökin eru að ævi fólks lengist og þar með sá tími sem fólk nýtur eftirlauna. Og ungu fólki fækkar hlutfallslega þannig að stöðugt færri vinnandi hendur standa undir kostnaði við eftirlaun. Þetta er vissulega gild rök svo langt sem þau ná. En það er full ástæða til að gá að fleiri þáttum en þeim sem snúa bara að mannfjöldaspám. Margt fleira er að breytast en hlutföll aldurshópa. Lítum á nokkur atriði. Tækniþróun er ör, hefur verið það lengi en heldur áfram með stöðugri þróun tölvutækni og þar með sjálfvirkni. Þetta verður að vega á móti fækkun ungra vinnandi handa. Og vinnandi höndum fækkar reyndar ekki bara vegna þess að ungu fólki fækkar heldur líka af því að þeim fækkar sem fá vinnu. Vegna síaukinnar afkastagetu í hinni tæknivæddu framleiðslu minnkar stöðugt þörfin fyrir vinnandi hendur. Þetta kemur fram í viðvarandi atvinnuleysi í flestum þróuðum löndum. Í löndum Evrópusambandsins mældist atvinnuleysi í janúar 2016 8,9% að meðaltali en 19,7% hjá fólki undir 25 ára og hefur verið yfir 15% öll árin frá aldamótum. Þótt atvinnuleysi hafi alla jafna verið talsvert minna hér er hæpið að stóla á að þannig verði um ókomna tíð. Önnur breyting er sú að framleiðsla og neysla á Vesturlöndum er í rauninni komin langt fram úr þörfunum. Við þekkjum umræðuna um matarsóun og sama á við um fjölmargar aðrar vörur svo sem fatnað, húsgögn og alls konar tól og tæki. Þetta er ekki bara efnahagslegt vandamál heldur líka umhverfislegt. Af þeim sökum er að því komið að reynt verði að sporna við þessari þróun og takmarka neyslu og sóun og þar með framleiðslu.Endurskoðun nauðsynleg Atvinnusköpun felst þá fyrst og fremst í alls kyns þjónustu sem er meira og minna þarflaus og gagnslaus og skapar ekkert annað en vinnu og hreyfingu fjármagns frá einni vinnandi hendi til annarrar. Það væri þá kannski nær að þeir sem hafa verið lengi á vinnumarkaði rými fyrir hinum yngri og það fjármagn sem fer í atvinnuleysisbætur fari í staðinn til greiðslu eftirlauna. Þriðja breytingin er sú að arðrán og ójöfnuður fer sívaxandi. Æ stærri hluti af þjóðartekjum flestra landa fer í sjóði æ færri auðkýfinga sem hafa lag á að koma miklum hluta tekna sinna undan skattheimtunni þannig að þær nýtast ekki í hinni sameiginlegu velferðarþjónustu, þar á meðal til að greiða lífeyri og þjónustu við aldraða. Ef þetta fé yrði sótt mætti nýta hluta þess til að greiða eftirlaun í stað þess að láta fólk vinna lengur í þessu arðránskerfi. Eftirlaunaaldur ætti að skoða í þessu samhengi og í samhengi við vinnutímann almennt og hugmyndir um styttingu hans. Ef fyrirsjáanlegt er að eftirlaunakerfið eins og það er nú geti ekki staðið undir núverandi eftirlaunaaldri þarf að endurskoða það. Og svo er sjálfsagt að líta til einhverra útfærslna á sveigjanlegum starfslokum, enda eru óskir og þarfir fólks misjafnar.Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu þann 26. maí.
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar
Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar