Íslenskir saksóknarar og alþjóðleg mannréttindi Steinbergur Finnbogason skrifar 27. júlí 2016 06:00 Enda þótt pottur sé víða í heiminum brotinn hvað mannréttindi varðar hafa Íslendingar sem betur fer ávallt getað talið sig framarlega í flokki hvað þau varðar. Sú staðreynd virðist þó því miður blasa við að á nokkrum póstum þeirra mannréttinda sem kveðið er á um í Evrópusáttmálanum séum við beinlínis að dragast aftur úr eða að minnsta kosti að draga lappirnar svo ekki sé meira sagt. Sorgleg dæmi um það virðast meira að segja finnast hjá embættum saksóknara sjálfra hinna íslensku stjórnvalda. Þegar grannt er skoðað sýnast embættin meira að segja í veigamiklum atriðum á öndverðum meiði við bæði Dómarafélag Íslands og Lögmannafélag Íslands. Það er út af fyrir sig fréttnæmt. Hér er ég með í huga viðbrögð við nýju frumvarpi innanríkisráðuneytisins um meðferð sakamála sem m.a. gerir ráð fyrir hertum reglum um hlerun símtala. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir því, m.a. að danskri fyrirmynd, að þegar lögregla óskar eftir heimild til símhlustunar sé viðkomandi skipaður lögmaður til að gæta réttinda hans, m.a. hvað varðar meðferð og notkun gagna sem safnast. Þessu leggjast saksóknaraembættin gegn og telja ákvæðið líklegt til að tefja mál og spilla rannsóknarhagsmunum. Við búum sem sagt í landi þar sem embætti saksóknara vilja í friði fá áframhaldandi aðgang að dómstólum sem kvitta eins og verið hefur á örskotsstundu upp á heimildir til símhlerana í 99% tilfella. „Fórnarlambið“ á engan rétt í augum saksóknara sem á þó ávallt að vinna með það að leiðarljósi að betra sé að 10 sekir séu sýknaðir en einn saklaus dæmdur. Lesa má það á milli lína í áliti beggja saksóknaraembættanna að þeim þyki þessar breytingar bæði íþyngjandi og kostnaðarsamar. Símhlustun er innbrot í helgasta vé einkalífsins. Sá sem liggur á hleri læðist um eins og þjófur á nóttu og þarf, hvort sem honum líkar betur eða verr, að hlusta á alls kyns persónuleg mál sem engu skipta fyrir rannsóknina. Um meðferð þessara gagna, varðveislu, aðgengi og eyðingu, má skrifa langt mál en hér verður látið duga að vekja athygli á því áliti Dómarafélags Íslands, sem það sendi Alþingi í umsögn sinni um frumvarpið, að „öryggi þeirra gagna sem hér um ræðir hjá héraðsdómstólunum [sé] ábótavant“. Segir einnig í álitinu að þetta vandamál sé „hluti af gagnavörslu héraðsdómstólanna sem verið hefur óviðunandi um langa hríð.“ Ljótt er ef satt er og auðvitað óþægilegt af að vita fyrir þolendur húsleita og símhlerana. Mér er þetta mál skylt. Héraðssaksóknari hneppti mig fyrir nokkru síðan í gæsluvarðhald þegar ég mætti sem lögmaður til skýrslutöku með skjólstæðingi mínum. Hann fékk og nýtti sér heimild til húsleitar í öllum gögnum lögmannsstofunnar. Hann fékk heimild til að skoða alla notkun síma minna sex mánuði aftur í tímann. Vel getur verið að hann hafi líka fengið heimild til símhlerana. Um það fæ ég engar upplýsingar fyrr en síðar. Síðast en ekki síst fékk hann heimild til þess að hneppa mig í gæsluvarðhald. Eftir þrjá sólarhringa, nokkru fyrr en nauðsyn bar til, var ég látinn laus. Nú er ljóst að samþykki dómarans fyrir húsleit og síðan gæsluvarðhaldi fékkst með því að leggja fyrir hann rangar og villandi upplýsingar. Fyrir það mun embætti héraðssaksóknara þurfa að svara fyrir dómstólum í fyllingu tímans. Ferlið í þá áttina er raunar þegar hafið með nýlegum úrskurði héraðsdóms sem skikkaði héraðssaksóknara til að eyða tafarlaust gögnum þessarar húsleitar. Þar er að mínu mati gefinn ákveðinn tónn um framhaldið. Ekki er ólíklegt að glannaskapur héraðssaksóknara hefði orðið minni ef ákvæði fyrrnefnds lagafrumvarps hefðu verið í gildi. Ef markmið saksóknaraembættanna eru hins vegar, eins og manni virðist oft vera tilfellið, fyrst og fremst að auka afköst og hámarka „árangur“ í ákærusmíð er skiljanlegt að þau maldi í móinn. Kannski er afkastaáherslan ein af ástæðum þess að Mannréttindadómstóll Evrópu hefur oftsinnis spurt áleitinna spurninga um málsmeðferð fyrir íslenskum dómstólum og ítrekað ákvæði þess mannréttindasáttmála sem Íslendingar hafa undirgengist en þverskallast við að hlýða. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson skrifar Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson skrifar Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum loftslagsaðgerðir, ekki grænþvott Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Af hverju bara hálft skref áfram? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í þágu mannúðar og samfélags Anna María Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvar er Reykjavegur? Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif á líf barna Ída Björg Unnarsdóttir skrifar Skoðun Stórbætum samgöngur Logi Einarsson skrifar Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Köllum það réttu nafni: Fordóma Derek Terell Allen skrifar Skoðun Ótrúverðugt plan að annars góðum markmiðum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Formleg uppgjöf Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson skrifar Skoðun Fjármunum veitt þangað sem neyðin er mest Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson skrifar Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter skrifar Skoðun Náttúran njóti vafans, ótímabundið Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun „Almennings“ samgöngur? Bragi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Góður forseti G. Pétur Matthíasson skrifar Skoðun Hvers vegna Halla Tómasdóttir? Guðjón Sigurðsson skrifar Skoðun Heimildin sem hvarf úr frumvarpi matvælaráðherra Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Sníða sér stakk eftir vexti Guðni Magnús Ingvason skrifar Sjá meira
Enda þótt pottur sé víða í heiminum brotinn hvað mannréttindi varðar hafa Íslendingar sem betur fer ávallt getað talið sig framarlega í flokki hvað þau varðar. Sú staðreynd virðist þó því miður blasa við að á nokkrum póstum þeirra mannréttinda sem kveðið er á um í Evrópusáttmálanum séum við beinlínis að dragast aftur úr eða að minnsta kosti að draga lappirnar svo ekki sé meira sagt. Sorgleg dæmi um það virðast meira að segja finnast hjá embættum saksóknara sjálfra hinna íslensku stjórnvalda. Þegar grannt er skoðað sýnast embættin meira að segja í veigamiklum atriðum á öndverðum meiði við bæði Dómarafélag Íslands og Lögmannafélag Íslands. Það er út af fyrir sig fréttnæmt. Hér er ég með í huga viðbrögð við nýju frumvarpi innanríkisráðuneytisins um meðferð sakamála sem m.a. gerir ráð fyrir hertum reglum um hlerun símtala. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir því, m.a. að danskri fyrirmynd, að þegar lögregla óskar eftir heimild til símhlustunar sé viðkomandi skipaður lögmaður til að gæta réttinda hans, m.a. hvað varðar meðferð og notkun gagna sem safnast. Þessu leggjast saksóknaraembættin gegn og telja ákvæðið líklegt til að tefja mál og spilla rannsóknarhagsmunum. Við búum sem sagt í landi þar sem embætti saksóknara vilja í friði fá áframhaldandi aðgang að dómstólum sem kvitta eins og verið hefur á örskotsstundu upp á heimildir til símhlerana í 99% tilfella. „Fórnarlambið“ á engan rétt í augum saksóknara sem á þó ávallt að vinna með það að leiðarljósi að betra sé að 10 sekir séu sýknaðir en einn saklaus dæmdur. Lesa má það á milli lína í áliti beggja saksóknaraembættanna að þeim þyki þessar breytingar bæði íþyngjandi og kostnaðarsamar. Símhlustun er innbrot í helgasta vé einkalífsins. Sá sem liggur á hleri læðist um eins og þjófur á nóttu og þarf, hvort sem honum líkar betur eða verr, að hlusta á alls kyns persónuleg mál sem engu skipta fyrir rannsóknina. Um meðferð þessara gagna, varðveislu, aðgengi og eyðingu, má skrifa langt mál en hér verður látið duga að vekja athygli á því áliti Dómarafélags Íslands, sem það sendi Alþingi í umsögn sinni um frumvarpið, að „öryggi þeirra gagna sem hér um ræðir hjá héraðsdómstólunum [sé] ábótavant“. Segir einnig í álitinu að þetta vandamál sé „hluti af gagnavörslu héraðsdómstólanna sem verið hefur óviðunandi um langa hríð.“ Ljótt er ef satt er og auðvitað óþægilegt af að vita fyrir þolendur húsleita og símhlerana. Mér er þetta mál skylt. Héraðssaksóknari hneppti mig fyrir nokkru síðan í gæsluvarðhald þegar ég mætti sem lögmaður til skýrslutöku með skjólstæðingi mínum. Hann fékk og nýtti sér heimild til húsleitar í öllum gögnum lögmannsstofunnar. Hann fékk heimild til að skoða alla notkun síma minna sex mánuði aftur í tímann. Vel getur verið að hann hafi líka fengið heimild til símhlerana. Um það fæ ég engar upplýsingar fyrr en síðar. Síðast en ekki síst fékk hann heimild til þess að hneppa mig í gæsluvarðhald. Eftir þrjá sólarhringa, nokkru fyrr en nauðsyn bar til, var ég látinn laus. Nú er ljóst að samþykki dómarans fyrir húsleit og síðan gæsluvarðhaldi fékkst með því að leggja fyrir hann rangar og villandi upplýsingar. Fyrir það mun embætti héraðssaksóknara þurfa að svara fyrir dómstólum í fyllingu tímans. Ferlið í þá áttina er raunar þegar hafið með nýlegum úrskurði héraðsdóms sem skikkaði héraðssaksóknara til að eyða tafarlaust gögnum þessarar húsleitar. Þar er að mínu mati gefinn ákveðinn tónn um framhaldið. Ekki er ólíklegt að glannaskapur héraðssaksóknara hefði orðið minni ef ákvæði fyrrnefnds lagafrumvarps hefðu verið í gildi. Ef markmið saksóknaraembættanna eru hins vegar, eins og manni virðist oft vera tilfellið, fyrst og fremst að auka afköst og hámarka „árangur“ í ákærusmíð er skiljanlegt að þau maldi í móinn. Kannski er afkastaáherslan ein af ástæðum þess að Mannréttindadómstóll Evrópu hefur oftsinnis spurt áleitinna spurninga um málsmeðferð fyrir íslenskum dómstólum og ítrekað ákvæði þess mannréttindasáttmála sem Íslendingar hafa undirgengist en þverskallast við að hlýða.
Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar