
Réttlæti eða refsingar
Meðal þessara réttinda eru skoðana- og tjáningarfrelsi, trú- og fundafrelsi sem og réttur sakaðra manna til réttlátrar málsmeðferðar. Mannréttindi þessi vernda ekki bara persónur og skoðanir sem eru vinsælar og óumdeildar. Þvert á móti verður andlag og gildi mannréttinda hvað raunhæfast þegar um er að ræða umdeildar og óvinsælar skoðanir eða manneskjur og málefni sem eru á skjön við ríkjandi öfl í samfélaginu. Í slíkum tilfellum er mikilvægt að til staðar séu grundvallarreglur sem ekki eru virtar að vettugi eða hnikað til, vegna utanaðkomandi þrýstings, þegar á þær reynir.
Það vekur athygli að á undanförnum árum hafa verið rekin mörg sakamál í okkar smáa samfélagi þar sem sakaðir menn telja sig ekki hafa notið þeirra mannréttinda sem lög, stjórnarskrá og alþjóðasáttmálar eiga að tryggja þeim. Er þar sérstaklega átt við rétt þeirra til réttlátrar málsmeðferðar. Í dæmaskyni má nefna Guðmundar- og Geirfinnsmálið, Hafskipsmálið, Vegasmálið, Baugsmálin, mál níumenningana, mál Baldurs Guðlaugssonar og málarekstur gegn Geir H. Haarde fyrir Landsdómi.
Réttlát málsmeðferð
Nú síðast hafa þessi sömu sjónarmið skotið upp kollinum í tengslum við nokkur áberandi sakamál sem rekin eru af embætti sérstaks saksóknara. Málin tengjast flest starfsemi hinna föllnu banka og viðskiptum umsvifamikilla aðila á árunum í kringum hrun. Nokkur umræða hefur spunnist um starfsaðferðir embættisins og sýnist sitt hverjum. Sumir telja of mikinn ákafa einkenna starfið og benda á að of margir sæti rannsókn embættisins, auk þess sem refsikröfur og ákærumarkmið þess standist enga skoðun. Á móti telja aðrir að nauðsynlegt sé að refsa öllum þeim sem kunna að bera ábyrgð á því tjóni sem hrunið olli íslensku þjóðinni. Fyrra sjónarmiðinu fylgir iðulega sú krafa að sérstakur saksóknari dragi úr ákafa sínum en því síðara að haldið verði áfram á sömu braut. Engin afstaða er tekin til þess hér hvort þessara sjónarmiða hefur meira gildi. Efni þessa erindis er einungis að undirstrika mikilvægi réttlátrar málsmeðferðar á viðsjárverðum tímum þegar til verður samfélagsleg krafa um ákveðnar niðurstöður í sakamálum.
Ein ástæða þess að samfélög telja rétt að refsa mönnum er að ná fram, í einhverju formi, því sem kallast getur réttlæti. Maður sem brotið hefur gegn öðrum með því að virða ekki reglur samfélagsins hefur í raun brotið gegn samfélaginu í heild. Samfélagið refsar því afbrotamanninum í tilraun til að ná fram einhvers konar réttmætu uppgjöri. Um leið felst í því sú von að afbrotamaðurinn og aðrir bæti hegðun sína og láti af ólögmætri háttsemi. Endanlegt markmið refsinga er þannig að lágmarka ólöglega hegðun í samfélaginu og skapa í því sátt. Til þess að refsingar geti náð þessum markmiðum er grundvallaratriði að samfélagið sjálft brjóti ekki sínar eigin reglur og hafi hreinan skjöld gagnvart sakborningum. Refsing sem knúin er fram með ólögmætum hætti, þar sem samfélagið beitir sakborning ranglæti, getur ekki náð framangreindum tilgangi sínum.
Af þessu leiðir að það á að vera kappsmál fyrir réttarríkið að sjá til þess að sakborningar og grunaðir menn fái réttláta málsmeðferð. Ef sá réttur er tryggður standa meiri líkur til þess að dómsniðurstöður verði hafnar yfir allan vafa og marki þau endalok sem sakborningar, brotaþolar og samfélagið þarfnast. Réttlát málsmeðferð felur þannig í sér fyrirheit um að kveðnir verði upp réttlátir og sanngjarnir dómar. Þá á hún að standa í vegi fyrir því að saklausir menn verði ranglega sakfelldir.
Mikilvægt er að hafa í huga að sakfelling einstaklinga sem ekki njóta réttlátrar málsmeðferðar er fyrst og síðast dómur yfir samfélagi okkar sem réttarríki en ekki yfir þeim einstaklingum sem sakfelldir eru. Refsidómar sem felldir eru á þessum grunni verða í tímans rás aðeins smánarblettur á sögu samfélagsins en ekki betrun eða frelsun þess dæmda. Þá marka slíkir dómar hvorki uppgjör né endalok fyrir þá sem hlut eiga að máli. Reiði okkar og refsiþörf, sama hversu réttmæt hún er, má því aldrei ná að víkja til hliðar þeim grundvallarsjónarmiðum sem samfélagið byggir á. Mannréttindabrot verður hvorki minna né ómerkilegra þegar þolandi þess er lítilmagni eða ómerkingur, keisari eða þræll. Manneskjuna, hver sem hún er, má aldrei svipta grundvallarréttindum til að sefa refsiþörf almennings eða þjóna pólitískum markmiðum. Sé það gert er réttarríkinu fórnað fyrir lítið.
Skoðun

Afruglari
Þórður Björn Sigurðsson skrifar

Þjóðkirkja á réttri leið
Þórður Guðmundsson skrifar

Staðreyndir um einfaldara regluverk
Guðlaugur Þór Þórðarson skrifar

Við þurfum hagkvæmu virkjunarkostina
Gunnar Guðni Tómasson skrifar

Falin tækifæri til náms
Heiða Ingimarsdóttir skrifar

Gervigreind í námi: 5 lykilskref fyrir öryggi nemenda
Björgmundur Guðmundsson skrifar

Grein til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz
Sveinn Dúa Hjörleifsson,Eyrún Unnarsdóttir,Elmar GIlbertsson,Álfheiður Guðmundsdóttir,Kristján Jóhannesson skrifar

“Jákvæð viðbrögð” um veiðigjaldið?
Heimir Örn Árnason skrifar

Skattgreiðendur látnir borga brúsann
Hjörtur J. Guðmundsson skrifar

Nokkur orð um Kúbudeiluna og viðskiptabannið
Gylfi Páll Hersir skrifar

Ráðherrar með reiknivél og leyndarhyggju
Kristinn Karl Brynjarsson skrifar

Gróf misbeiting illa fengins valds
Örn Sigurðsson skrifar

Að sækja gullið (okkar) grein 2
Þröstur Friðfinnsson skrifar

Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir
Davíð Aron Routley skrifar

Pólítískt hugrekki
Unnur Hrefna Jóhannsdóttir skrifar

Vísir að lægri orkureikningi
Einar Vilmarsson skrifar

Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld
Ögmundur Jónasson skrifar

Opið bréf til Rósu Guðbjartsdóttur
Margrét Kristín Blöndal skrifar

Mikil réttarbót fyrir fatlað fólk mætir hindrunum
Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar

Verið brjáluð. Ég fer ekki neitt
Ian McDonald skrifar

Hvernig eiga umsækjendur í opinbera sjóði að fylgja forsendum sem eru þversagnakenndar?
Bogi Ragnarsson skrifar

Vönduð vinnubrögð?
Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar

Við viljum styðja ungmenni í að velja rétt fyrir sig og sína framtíð
Þórdís Jóna Sigurðardóttir skrifar

Veitingastaðir eru ekki kjarnorkuver
Jóhann Páll Jóhannsson skrifar

Nýr vegvísir Evrópusambandsins um jafnrétti kynjanna
Clara Ganslandt skrifar

Frá stjórnun til tengsla – Endurmat á atferlismeðferð í ljósi tilfinningagreindar
Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar

Blaður 35
Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar

Kaldar kveðjur frá forsætisráðherrra til ferðaþjónustunnar
Pétur Óskarsson skrifar

Nú hefst samræmt próf í stærðfræði
Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar

Rangfærslur Viðskiptaráðs
Finnbjörn A. Hermannsson skrifar