Fílar í fólksvagni miðbæjarins Pétur H. Ármannsson skrifar 20. júlí 2012 06:00 Kallað hefur verið eftir málefnalegum skoðanaskiptum um niðurstöðu nýafstaðinnar hugmyndasamkeppni um uppbyggingu við Ingólfstorg. Mikilvægt er að sú umræða einskorðist ekki við kosti og galla verðlaunatillagna heldur taki einnig til forsendna sjálfrar samkeppninnar og orsaka þess vanda sem henni var ætlað að leysa. Reiturinn sem um ræðir er einn sá mikilvægasti í elsta hluta miðbæjarins. Uppbygging innan hans hefur áhrif á ásýnd þriggja torga og götumyndir tveggja af elstu götum Reykjavíkur. Um 1987 var samþykkt deiliskipulag fyrir reitinn (hluti svonefnds Kvosarskipulags) sem enn er í gildi. Samkvæmt því eiga öll timburhúsin fjögur sem nú standa sunnan Vallarstrætis að víkja fyrir nýbyggingum með líku sniði og húsin beggja vegna Morgunblaðshússins. Eftir að skipulagið var staðfest hafa ýmsar forsendur breyst sem og afstaða fólks til sögulegra verðmæta. Í húsverndarstefnu Reykjavíkurborgar frá 1996 var lagt til að timburhúsin sem nú mynda umgjörð Ingólfstorgs á þrjá vegu yrðu varðveitt sem samfelld heild vegna ótvíræðs umhverfisgildis. Kvennaskólinn við Austurvöll (framhluti Nasa) hefur verið friðaður og áhugafólk hefur fært rök fyrir menningargildi salarins aftan við. Gömul hús við Aðalstræti og Kirkjustræti hafa verið endurgerð af metnaði og talsverðu til kostað að bæta umhverfið. Þrátt fyrir þetta hafa ákvæði skipulagsins frá 1987 ekki breyst og réttur til uppbyggingar er enn í fullu gildi. Gerðar voru tillögur þar sem reynt var að sætta uppbyggingarhagsmuni lóðareiganda og varðveislusjónarmið, m.a. með flutningi tveggja timburhúsa við Vallarstræti inn á torgið. Um þær náðist ekki sátt og var þeim vísað frá í aðdraganda síðustu kosninga eftir kröfug mótmæli. Í erfiðri stöðu ákváðu skipulagsyfirvöld í október sl. að efna til samkeppni í samvinnu við lóðareiganda í þeirri von að snjöll tillaga gæti orðið grunnur að heildstæðri framtíðarlausn fyrir skipulag svæðisins. Forsendan var mótsagnakennd, sú að öll gömlu húsin innan reitsins ættu að standa en eftir sem áður ætti að koma fyrir því nýbyggingamagni sem átti að koma í þeirra stað samkvæmt Kvosarskipulagi. Í stað þess að verða sú frjóa og skapandi leit að framtíðarsýn um fegurri borgarmynd sem væntingar stóðu til varð tillögugerðin að vonlausri glímu við illleysanlegt viðfangsefni. Byggingamagnið sem farið var fram á var einfaldlega meira en svo að hægt væri að koma því fyrir án þess að spilla viðkvæmu og söguríku umhverfi þar sem gildi byggðarinnar felst öðru fremur í smágerðum mælikvarða. Þetta grunaði ýmsa sem lásu skilmála keppninnar og ákváðu að taka ekki þátt. Illu heilli hefur niðurstaða keppninnar staðfest þær efasemdir. Samkeppnislausnir verða aldrei betri en þær forsendur sem tillögugerðin byggir á. Jafnvel bestu arkitektar heims geta ekki galdrað fíla inn í fólksvagn eða óhóflegt byggingamagn inn í viðkvæmt umhverfi svo vel fari. Ekki frekar en að meistarakokkar geti eldað boðlega máltíð úr skemmdu hráefni. Vandinn sem við blasir í þessu tilviki og öðrum hliðstæðum verður ekki leystur á forsendum skipulags og byggingarlistar nema að áður sé tekið á stjórnsýslu- og lögfræðilegum þætti málsins. Hér á landi hefur tíðkast að úthluta byggingarrétti á grundvelli staðfests deiliskipulags án eðlilegra fyrirvara um rétt sveitarfélags til að endurskoða skipulagið eftir tiltekinn árafjölda án þess að slíkt kalli á skaðabætur. Í dag er byggingarréttur gjafakóti, ævarandi eign lóðarhafa og sem slíkur varinn af eignarréttarákvæðum stjórnarskrár. Sá er skilningur lögfróðra enda þótt að dómur hafi aldrei fallið í máli af þessu tagi svo greinarhöfundi sé kunnugt um. Sveitarfélög hafa því fá úrræði til að vinda ofan af óheppilegum skipulagsákvörðunum fortíðar nema að greiða hlutaðeigandi fébætur. Það á að vera forgangsverkefni stjórnenda Reykjavíkurborgar að endurskoða strax samningsskilmála um úthlutun byggingarréttar með það í huga að hann verði tímabundinn og með fyrirvara um rétt til endurskoðunar skipulags án fébóta. Ekki síst er þetta mikilvægt í ljósi stefnu um mikla þéttingu byggðar vestan Elliðaáa sem boðuð er í drögum að endurskoðuðu Aðalskipulagi Reykjavíkur. Þegar búið er að stöðva frekari útbreiðslu vandans með breyttum skilmálum er næsta verkefni að finna leiðir til að vinda ofan af vandamálum fortíðar. Það þarf að gera á forsendum gildandi laga um eignarrétt sem ekki verður breytt afturvirkt. Ein leið og sú augljósasta felst í samkomulagi um tilfærslu byggingarréttar milli lóða (e: Transfer of Development Rights (TDR)), úrræði sem fyrst var þróað í New York árið 1916 í tengslum við setningu reglna um takmörkun á uppbyggingarrétti vegna almannahagsmuna. Með slíkt stjórntæki í höndum eru borgaryfirvöld í sterkari stöðu til að leysa hagsmunadeilur á borð við skipulagið við Ingólfstorg með almannaheill og gæði umhverfis að leiðarljósi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað Skoðun Opið bréf til samgönguráðherra og vegamálastjóra Hópur ferðaþjóna í Dölunum Skoðun Svik forsetaframbjóðanda við börnin á Gaza Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir Skoðun Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson Skoðun Hvað er eiginlega að gerast? Inga Minelgaite Skoðun Katrínu sem forseta Stefán Friðrik Stefánsson Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson Skoðun Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun The man who would be king Ian McDonald Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað skrifar Skoðun Opið bréf til samgönguráðherra og vegamálastjóra Hópur ferðaþjóna í Dölunum skrifar Skoðun Hugleiðingar ellilífeyrisþega um landsmálin og orkumálin Ingimundur Andrésson skrifar Skoðun Að tilheyra - Fjölmenningarþing Reykjavíkur skrifar Skoðun Katrínu sem forseta Stefán Friðrik Stefánsson skrifar Skoðun Fegin að vera frekar spurð hvaða ég sé, en „hverra manna ertu“ Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þekking á naloxone nefúða getur bjargað lífi Hildur Vattnes Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Svik forsetaframbjóðanda við börnin á Gaza Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Getum við breytt fortíðinni? Ásgeir Jónsson skrifar Skoðun Á að banna TikTok? Óttar Birgisson skrifar Skoðun Gerum góðan dal enn betri Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Ný norræn stjórnarskrá Hrannar Björn Arnarsson,Ragnheiður Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Getum við verið hamingjusöm í vinnunni? Héðinn Sveinbjörnsson skrifar Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson skrifar Skoðun Stærsta loftslagsráðstefna í heimi Nótt Thorberg skrifar Skoðun Er keisarinn ekki í neinum fötum? Hákon Gunnarsson ,Bergljót Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hugleiðing um sáttamiðlun Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Nöturlegt ævikvöld Elín Hirst skrifar Skoðun Hvað er eiginlega að gerast? Inga Minelgaite skrifar Skoðun Manstu ekki eftir mér Sævar Helgi Lárusson skrifar Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun The man who would be king Ian McDonald skrifar Skoðun Umhverfisávinningur þess að þrifta Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson skrifar Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson skrifar Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson skrifar Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Kallað hefur verið eftir málefnalegum skoðanaskiptum um niðurstöðu nýafstaðinnar hugmyndasamkeppni um uppbyggingu við Ingólfstorg. Mikilvægt er að sú umræða einskorðist ekki við kosti og galla verðlaunatillagna heldur taki einnig til forsendna sjálfrar samkeppninnar og orsaka þess vanda sem henni var ætlað að leysa. Reiturinn sem um ræðir er einn sá mikilvægasti í elsta hluta miðbæjarins. Uppbygging innan hans hefur áhrif á ásýnd þriggja torga og götumyndir tveggja af elstu götum Reykjavíkur. Um 1987 var samþykkt deiliskipulag fyrir reitinn (hluti svonefnds Kvosarskipulags) sem enn er í gildi. Samkvæmt því eiga öll timburhúsin fjögur sem nú standa sunnan Vallarstrætis að víkja fyrir nýbyggingum með líku sniði og húsin beggja vegna Morgunblaðshússins. Eftir að skipulagið var staðfest hafa ýmsar forsendur breyst sem og afstaða fólks til sögulegra verðmæta. Í húsverndarstefnu Reykjavíkurborgar frá 1996 var lagt til að timburhúsin sem nú mynda umgjörð Ingólfstorgs á þrjá vegu yrðu varðveitt sem samfelld heild vegna ótvíræðs umhverfisgildis. Kvennaskólinn við Austurvöll (framhluti Nasa) hefur verið friðaður og áhugafólk hefur fært rök fyrir menningargildi salarins aftan við. Gömul hús við Aðalstræti og Kirkjustræti hafa verið endurgerð af metnaði og talsverðu til kostað að bæta umhverfið. Þrátt fyrir þetta hafa ákvæði skipulagsins frá 1987 ekki breyst og réttur til uppbyggingar er enn í fullu gildi. Gerðar voru tillögur þar sem reynt var að sætta uppbyggingarhagsmuni lóðareiganda og varðveislusjónarmið, m.a. með flutningi tveggja timburhúsa við Vallarstræti inn á torgið. Um þær náðist ekki sátt og var þeim vísað frá í aðdraganda síðustu kosninga eftir kröfug mótmæli. Í erfiðri stöðu ákváðu skipulagsyfirvöld í október sl. að efna til samkeppni í samvinnu við lóðareiganda í þeirri von að snjöll tillaga gæti orðið grunnur að heildstæðri framtíðarlausn fyrir skipulag svæðisins. Forsendan var mótsagnakennd, sú að öll gömlu húsin innan reitsins ættu að standa en eftir sem áður ætti að koma fyrir því nýbyggingamagni sem átti að koma í þeirra stað samkvæmt Kvosarskipulagi. Í stað þess að verða sú frjóa og skapandi leit að framtíðarsýn um fegurri borgarmynd sem væntingar stóðu til varð tillögugerðin að vonlausri glímu við illleysanlegt viðfangsefni. Byggingamagnið sem farið var fram á var einfaldlega meira en svo að hægt væri að koma því fyrir án þess að spilla viðkvæmu og söguríku umhverfi þar sem gildi byggðarinnar felst öðru fremur í smágerðum mælikvarða. Þetta grunaði ýmsa sem lásu skilmála keppninnar og ákváðu að taka ekki þátt. Illu heilli hefur niðurstaða keppninnar staðfest þær efasemdir. Samkeppnislausnir verða aldrei betri en þær forsendur sem tillögugerðin byggir á. Jafnvel bestu arkitektar heims geta ekki galdrað fíla inn í fólksvagn eða óhóflegt byggingamagn inn í viðkvæmt umhverfi svo vel fari. Ekki frekar en að meistarakokkar geti eldað boðlega máltíð úr skemmdu hráefni. Vandinn sem við blasir í þessu tilviki og öðrum hliðstæðum verður ekki leystur á forsendum skipulags og byggingarlistar nema að áður sé tekið á stjórnsýslu- og lögfræðilegum þætti málsins. Hér á landi hefur tíðkast að úthluta byggingarrétti á grundvelli staðfests deiliskipulags án eðlilegra fyrirvara um rétt sveitarfélags til að endurskoða skipulagið eftir tiltekinn árafjölda án þess að slíkt kalli á skaðabætur. Í dag er byggingarréttur gjafakóti, ævarandi eign lóðarhafa og sem slíkur varinn af eignarréttarákvæðum stjórnarskrár. Sá er skilningur lögfróðra enda þótt að dómur hafi aldrei fallið í máli af þessu tagi svo greinarhöfundi sé kunnugt um. Sveitarfélög hafa því fá úrræði til að vinda ofan af óheppilegum skipulagsákvörðunum fortíðar nema að greiða hlutaðeigandi fébætur. Það á að vera forgangsverkefni stjórnenda Reykjavíkurborgar að endurskoða strax samningsskilmála um úthlutun byggingarréttar með það í huga að hann verði tímabundinn og með fyrirvara um rétt til endurskoðunar skipulags án fébóta. Ekki síst er þetta mikilvægt í ljósi stefnu um mikla þéttingu byggðar vestan Elliðaáa sem boðuð er í drögum að endurskoðuðu Aðalskipulagi Reykjavíkur. Þegar búið er að stöðva frekari útbreiðslu vandans með breyttum skilmálum er næsta verkefni að finna leiðir til að vinda ofan af vandamálum fortíðar. Það þarf að gera á forsendum gildandi laga um eignarrétt sem ekki verður breytt afturvirkt. Ein leið og sú augljósasta felst í samkomulagi um tilfærslu byggingarréttar milli lóða (e: Transfer of Development Rights (TDR)), úrræði sem fyrst var þróað í New York árið 1916 í tengslum við setningu reglna um takmörkun á uppbyggingarrétti vegna almannahagsmuna. Með slíkt stjórntæki í höndum eru borgaryfirvöld í sterkari stöðu til að leysa hagsmunadeilur á borð við skipulagið við Ingólfstorg með almannaheill og gæði umhverfis að leiðarljósi.
Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson Skoðun
Skoðun Fegin að vera frekar spurð hvaða ég sé, en „hverra manna ertu“ Matthildur Björnsdóttir skrifar
Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson skrifar
Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson Skoðun