Stefnuleysi og glundroði

Utanríkisstefna Íslands frá brotthvarfi Bandaríkjahers 2006 hefur einkennst af hálfgerðu stefnuleysi. Ísland hefur ekki getað markað með festu skýra utanríkisstefnu með markmið til langs tíma og situr þjóðin uppi með óvissu í þessum mikilvæga málaflokki.

Það virðist sem einhver hluti þjóðarinnar telji að ESB-aðild sé lausn á þessu sviði. Þó stendur eftir að skapa markvissan grundvöll fyrir utanríkisstefnu landsins og það þarf að gera óháð ESB-aðildarviðræðunum ekki bara vegna þeirrar gríðarlegu andstöðu sem ríkir gegn áframhaldandi viðræðum, heldur einnig vegna þess að það er með engum hætti gefið að Ísland gerist aðili að sambandinu í framtíðinni.

Engin rökhugsun

Það verður að teljast áberandi með hvaða hætti íslensk stjórnvöld hafa ákveðið að nálgast ýmis málefni fyrir hönd þjóðarinnar. Það er ekki mótuð stefna af yfirvegun heldur er utanríkisstefna landsins rekin frá degi til dags og nánast ekkert samhengi í afstöðu stjórnvalda í veigamiklum málum.

Við eitt borð sitja samningamenn Íslands og ESB og eru að semja um aðild að sambandinu og þar fara íslensk stjórnvöld fram á að söguleg veiðireynsla sé viðurkennd og þar af leiðandi skulu Íslendingar einir fá að nýta staðbundna stofna við Íslandsstrendur. Á öðru borði sitja samningamenn Íslands og ESB og eru að semja um makrílveiðar, en þar neita íslenskir samningamenn að viðurkenna sögulega veiðireynslu sem grundvallaratriði í gerð þeirra samninga. Enda mundi það þýða að okkur Íslendingum yrði óheimilt að veiða makríl innan okkar eigin lögsögu.

Þetta fyrrnefnda dæmi sýnir hvers konar rökleysi virðist ríkja innan núgildandi utanríkisstefnu. Augljóslega sendir þetta út óæskileg skilaboð til annarra þjóða og alþjóðastofnana.

Öryggismál í óvissu

Það hefur verið einkennilegt að margir þeirra sem hafa talað fyrir aðild Íslands að ESB hafa talið að aðildinni fylgi einhvers konar hernaðarlegt öryggi. Hins vegar byggir varnarsamstarf ESB-ríkja fyrst og fremst á Petersberg aðgerðum sem voru skilgreindar 1992 í Bonn í Þýskalandi. Slíkar aðgerðir takmarkast, enn sem komið er, við svokallað mjúkt öryggi, sem sagt friðargæslu og viðbrögð við hamförum, en ná ekki til ytri þátta sem krefjast almenns hernaðarlegs öryggis.

Undirstaða hernaðarlegs öryggis flestra ESB ríkja er fyrst og fremst NATO. En á því sviði hefur okkur Íslendingum ekki tekist með skilvirkum hætti að rækta samband okkar við meðal annars Bandaríkin. Til viðbótar hefur verið algjört stefnuleysi hvað varðar hvert við viljum fara með Norðurlandasamstarfið í framtíðinni.

Framtíðin

Framtíð okkar á alþjóðavegu og öryggi þjóðarinnar verður að byggja á markvissri stefnu til fleiri ára, þar sem við skilgreinum skýrt hver markmið okkar eru. Það er ekki hægt fyrir smáþjóð að láta utanríkismálin einkennast af óvissu og stefnuleysi, hvað þá korter fyrir kosningar að þykjast ætla að taka að okkur einhvers konar leiðtogahlutverk í sambandi við deilurnar fyrir botni Miðjarðarhafs.

Það verður einnig að tryggja öryggi landsins í sambandi við þá þróun sem kann að eiga sér stað í framtíðinni fyrir fram, til að mynda auknar skipasiglingar eða nýtingu auðlinda á norðurslóð. Það þýðir ekki að í sífellu bregðast við eftir að hlutirnir gerast.